مریم هاشمی

ظاهرة التّرادف قضیة محوریة فی الدراسات اللسانیة، قدیمها وحدیثها، وهی قضیة متداخلة فی کل العلوم والاختصاصات الأخرى ویترتّب علیها آثارٌ وضعیةٌ مع وجود الاختلاف حول التّرادف نفسه، وحول مدى فاعلیته أو أوجه الاستفادة منه؛ کما یعدُّ التّرادف من الظواهر اللغویَّة المهمّة؛ لعلاقة الألفاظ بالمعانی من أثر التواصل بین الناسِ؛ ففکرة التّرادف فی حقیقتِها مسألةٌ دلالیةٌ قبل کلّ شیءٍ، تتعلّقُ بالمعنى وما یعتریه من تغیّر من جراء الاستعمال. فقام البحث بدراسة ما هی المسمّاة بالترادف فی ألفاظ نهج البلاغة، وقدتوصّلنا إلى نتائج من أبرزها أنّ مفهوم التَّرادُف لایعنی الاتحاد التامّ فی المعنى، ولا یعنی المساواة فی الدلالة، وإلاّ لسمیّت بالألفاظ المتساویة، وإنّما هی مترادفة بمعنى أنّ بعضها یقوم مقام بعض. وإنّ التَّرادُف ظاهرة موجودة فی اللغة العربیة، ولکن لیس بالکثرة المزعومة، فإنّ أغلب ما سمّی بالمترادف لا صحّة له، وربّما کان لخلط جامعی الألفاظ المترادفة ومنهجهم الأثر فی ذلک. ومن نتائج التطبیقات على نصوص نهج البلاغة، اتضح خلوّه من ظاهرة التَّرادُف، لوجود الفروق الدلالیة بین المفردات؛ فإنّ نهج البلاغة جاء سیاقه اللغوی مطابقاً سیاقه الاجتماعی من قبل واضعه، فالکلمة فی نهج البلاغة، اختارها الإمام علی (ع) قاصداً لفظاً ومعنى فی موقعها المحدّد، فهی أصیلة فی وضعها ومعناها. والمنهج المتّبع فی البحث هو المنهج الوصفیّ، ولعل هذا المنهج یَتلاءمُ مع طبیعة البحث حول الترادف.

مقاله حاضر با هدف نقد و بررسی کتاب «فضائلُ مصرَ وأخبارُها وخواصُّها »اثر ابن زولاق، درباره پویش علمی تاریخ نگارى اسلامی ادبیِ تمدّن فاطمیان و تاریخ محلّی به نگارش درآمده است. این نوع تاریخ نگاری اسلامی ادبی با سنّت ریشه دار و اصالت خاصّ خود، پیوسته مورد اهتمام مؤرخان مسلمان و از جمله ابن زولاق بوده است. وی به نگارش تاریخ محلّی مصر پرداخت و کتابش در زمره یکی از گونه های اصیل و قانونمند تاریخ نگارى اسلامی یعنی تاریخ محلّی شهرهای متنوع جهان اسلام مطرح شد. اثر علمی ابن زولاق، تلاشی ارزشمند وگامی بلند در تبیین عمق واعتلای تاریخ نگارى محلّی فاطمیان است و به روش توصیفی تحلیلی، نقد و ارزیابی می شود. از نتایج به دست آمده در این وجیزه، می توان به عوامل ظهور این نوع تاریخ نگاری نزد ابن زولاق، از جمله انگیزه وطن دوستی و جایگاه برجسته آن و علاقه شخصی این مؤرخ محلّی به ثبت وقایع تاریخی محلّ زندگی اش و نیز تشویق حاکمان محلّی اشاره کرد. هم چنین، نویسنده در بررسی تاریخ محلّی، رویکرد تاریخی روایی و بر اساس شیوه حدیثی خبری از شیوه های تنظیم در تاریخ نگاری اسلامی بهره برده است و مطالب کتاب را غالباً بر اساس تقسیم بندی ادواری و زمانی، ارائه می کند.

جستار علمیِ پیش رو قصد دارد اصطلاحی به نام «هرمنوتیک ادبیِ مؤلف محور» و چگونگی کاربست آن را در حوزه مطالعات نهج البلاغه بسط دهد، آن هم با تأمل بر کارکردِ معناشناختی پارادایمتأویلدستورگرا، به شیوه دستاوردهای دانشِ معناشناسیِ ادب عربی. فهم دال و مدلول هایِ تأویلدستورگرا در خطبه 36 نهج البلاغه مورد پژوهانه این جستار است؛ و در صدد است به پرسش چگونگی کاربست و تبیین هرمنوتیک ادبی مؤلف محور در منطقِ فهمِ متن ادبی خطبه مذکور پاسخ دهد. فرضیه مدّنظر این است که به باور نظریه پرداز آلمانی شلایر ماخر (1768-1834) یکی از مبانیِ رویکرد مؤلف محوری در فهم ادبیِ متون مقدس (از جمله نهج البلاغه) بر تأثیرپذیری از کارکردهای دانش معناشناسی ادب عربی استوار است و معنا، دارای اعتبار نهایی و اصیل بوده؛ و بر دستیابی به نیّت مؤلف تمرکز دارد. از دیگر مبانی رویکرد مؤلف محوری در پارادایم تأویل دستورگرا، دانش زبان شناسی است که مورد تمرکز این جستار نیست. روشِ کاربردی نویسنده، هرمنوتیک روشی و اهتمام وی بر کاربستِ نظریه «هرمنوتیک ادبی مؤلف محور» بوده و هدفتبیین بخشی از مبادی تصوری هرمنوتیک ادبی مؤلف محور در خوانش متون مقدّس است.

مدیریت محیط زیست شهری با مسائلی روبه روست که حل بنیادین آن ها، نیازمند ارائه یک مدل جامع عملکرد مدیریت است. در حوزه عملکرد، معیارهای متعددی درجهت ارزیابی عملکرد مدیریت وجود دارد، اما این معیارها مدوّن نشده تا بتوان بر مبنای آن درباره عملکرد مدیریت محیط زیست شهری قضاوت کرد؛ از این رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تجزیه و تحلیل ابعاد و معیارهای ارتقاء عملکرد مدیریت محیط زیست شهر تهران با استفاده از تکنیک مدل سازی ساختاری-تفسیری(ISM) ، به مرحله اجرا درآمده است. این روش جزء روش های تجزیه و تحلیل سیستم هاست که به بررسی تعاملات میان عناصر سیستم می پردازد. به منظور خوشه بندی معیارها نیز از روش MICMAC  استفاده شده است. تحقیق از حیث هدف، کاربردی و گردآوری داده ها، توصیفی-پیمایشی است. از آنجایی که این روش مبتنی بر نظر خبرگان است، 10 نفر متخصص در زمینه مدیریت محیط زیست شهری، به روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند، انتخاب و براساس نظر آن ها 8 معیار اصلی و 27 زیرمعیار شناسایی شده است. نتایج این مدل، معیارها را در سه سطح «ظرفیت سازهای رشد و توسعه»، «فرایندهای کلیدی» و «خروجی عملکرد» گزارش کرد که معیار «ظرفیت سازها» با بیشترین قدرت نفوذ و تأثیرگذاری، جزء اولویت های توجه و معیارهای محرک در ارتقاء عملکرد مدیریت محیط زیست شهری تهران به شمار می روند. مدل ارائه شده قابلیت تعمیم به سایر نقاط شهری، با توجه به پتانسیل های موجود آن شهر را داراست.

ترغب البشریه فی العیش فی مجتمع مثالیّ و نموذجیّ، وکلّ الشّعوب تسعى بشکل عامّ فی سبیل إنشاء مجتمع صالح جدید. و قد قدّمت المذاهب الفکریّه بدورها سبلاً متنوعهً لإقامه مثل هذا المجتمع و طرحت لذلک مناهج مختلفه محاوله أن تحقّق للإنسانیَّه حُلمها القدیم، إذ یسعى الفیلسوف بطُرُق فکریَّه - قد تکون حالمه - إلى أن یُوصِل الإنسانیّه إلى السّعاده من خلال بناء «مجتمع فاضل» و«خَیِّر». أمین الرِّیحانی (1876- 1940) و هو صاحب هذا الفکر «الیوتوبی» ینظر إلى النّاس من خلال المجتمع الذی یعیش فی عصره کی یقوم بالإصلاح الکلّی فی جوانب الحیاه الإقتصادیّه، و الإجتماعیّه، و السیاسیّه، والأدبیّه. فتولّدت فی ذهنه فکره [المدینه العُظمى]، متأثره بفکره [الجمهوریه] عند أفلاطون (428 ق.م) و [المدینه الفاضله] عند الفارابی (257-339 / 870- 950م) ولکن لیس بکلّ أفکارها و مفاهیمها، إذ أنّ للرِّیحانی شخصیّته المستقله عن أفلاطون و الفارابی. و ساعتمدُ فی هذه الدّراسه على منهجین، هما: المنهج الوصفیّ، نلاحق من خلاله أفکار الرِّیحانی التی تنصبّ فی مقاربات فکریه للإنسان الکامل، و المنهج المقارن لتبیان ما یمیّز الریحانی بین القوّه الجسدیه و القوه العقلیه و القوّه الروحیه عند الإنسان الکامل فی المدینه العظمى.

هدف پژوهش حاضر اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن بر امید به زندگی در زنان مبتلا به سرطان پستان شهر تهران در سال 1399-1398 بود. روش مطالعه حاضر نیمه آزمایشی بود و از طرح پیش آزمون- پس آزمون- پیگیری با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری شامل زنان مبتلا به سرطان پستان شهر تهران بود. 30 نفر از این زنان که شرایط ورود به پژوهش را داشتند، با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایشی مداخله شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن و آزمودنی های گروه کنترل تا پایان مرحله پیگیری مداخله ای دریافت نکردند. ابزار گردآوردی داده ها مقیاس امید به زندگی بود که در مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری یک ماهه توسط آزمودنی ها تکمیل شدند. داده های پژوهش با از استفاده از تحلیل کوواریانس تک متغیری انجام شد. نتایج نشان داد شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن بر امید به زندگی در زنان مبتلا به سرطان پستان در گروه آزمایش در پایان درمان و بعد از پیگیری یک ماهه مؤثر واقع شدند. نتایج این مطالعه حمایت تجربی مناسبی را برای مداخلات شناخت درمانی مبتنی بر حضور ذهن فراهم آورد. پیشنهاد می شود از این رویکرد در جهت امید به زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان بهره بگیرند.

یکی از راهبردیترین تصمیمات امام علی (ع) در عصر خلافت اسلامی (35-40 ه ) قبل از آغاز جنگهای این دوره، استراتژی صلح و آشتی با جناح ها و گروه های مخالف زمان خود بوده است. این جستار بر آن است تا با تکیه و تأکید بر خطبه 40 نهج البلاغه، لایه های معنایی پنهان متن را بر اساس رویکرد تحلیل هرمنوتیکی موردنظر «شلایر ماخر آلمانی» واکاوی نماید. اساس رویکرد هرمنوتیکی مؤلف محور و روشمندیِ ماخر در فهم متون راهبر (متون مقدس دینی مثل نهج البلاغه) بر این اصل استوار است که با به کارگیری دو پارادایم تأویل دستورگرا و تأویل روانشناختگرا به خوانش هرمنوتیکی و تحلیل علمیِ استراتژی صلح و سازش در سیره عملی علی (ع)پرداخته شود و به این پرسش که استراتژی صلح در خوانش هرمنوتیکی خطبه 40 نهج البلاغه چه نسبتی را با روایت های تاریخی برقرار می سازد، پاسخ دهد. بر اساس دادههای تاریخی، مقوله صلح و آشتی، نمود کاملاً کاربردی و آشکارا در سیره نظری و عملی ایشان دارد و دلالت های آن کشف می شود. از نتایج کاربست چارچوب نظری ماخر بر می آید که بر مبنای خطبه موردپژوهش در اندیشهعلی (ع) اصالت با صلح و آشتی است؛ لذا سوق دادن جامعه به سوی امنیت و آرامش در شرایط اجتماعی بحرانزا، مد نظر گفتمان علوی است. خواننده در فرآیند خوانش، به کشف لایه های معنایی زیرین متن رهنمون می شود. واکاوی زیرساخت معنایی خطبه 40 از بستر تأویل دستورگرا و روان شناختگرا در هرمنوتیک مؤلف محور، میتواند بیانگر روحیه و افکار امام و شخصیتِ جامع الأضدادی وی باشد؛ او هم قهرمان صلح است و هم قهرمان جنگ، صلح میکند مادامیکه صلاح جامعه مسلمین، امنیت، آرامش و عزت ایشان در آن باشد و جنگ میکند مادامیکه محرز شود گفتمان صلح به سستی و رخوت گراییده است.

شناخت و درک عمیق از متن و پی بردن به لایه های زیرین معنایی، نیازمند به کارگیری ابزارهای روشمند علمی است. یکی از این ابزارها که در نظریه هرمنوتیک شلایر ماخر (1768-1834) مطرح می شود تأویل روان شناختی است که در جستار پیش رو در قالب یک نوع پارادایم معرفتی به نام پارادایم روان شناخت گرا مورد استفاده قرار گرفته است. پارادایم روان شناخت گرا بر اتخاذ مفاهیم رهیافتیِ ویژه ای ازجمله فردیت مؤلف، انسانیت مؤلف، و فضای گفتمانی حاکم بر عصر مؤلف استوار می گردد. مقاله حاضر با هدف تبیین شاخصه های فردیت امام علی (ع) در ارتباط با مفهوم راهبردی وحدت اسلامی در پی پاسخگویی به این سؤال است که بر اساس پارادایم روان شناخت گرایِ شلایر ماخر، مفهوم رهیافتیِ فردیت مؤلف در خطبه 238 نهج البلاغه چگونه نمود یافته است. مسئله وحدت همچنان یکی از چالش های جهان اسلام است که بازگشت به گفتمان ناب اسلامی و بازخوانی مبانی اصیل آن را به ضرورتی اجتناب ناپذیر مبدل می سازد. خطبه 238 با محوریت دعوت به وحدت و پرهیز از تفرقه یکی از منابع ارزشمند در این حوزه است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که نظم ذهنی و ساختار منطقی حاکم بر گفتمان امام علی (ع) در ارتباط با مسئله وحدت، ریشه یابی دقیق عوامل تفرقه ساز و سپس ارائه راه حل های رفع مشکل، جایگاه ویژه تعقّل و خردورزی در گفتمان علوی و خود پنداره مثبت در تعامل با مخاطب از برجسته ترین شاخصه های فردیّت آن حضرت در خطبه مذکور به شمار می آید .

إنّ ثنائیه الشرق والغرب من أکثر العبارات تداولاً فی الخطاب العربی الحدیث والمعاصر ومشکله التواصل بینهما ربما تکون أکبر مشکله واجهها عالم القرن العشرین فی عهد الریحانی وما زالت تواجهه فی القرن الحادی والعشرین.من ناحیه تستند المبادئ العامه والأسس الفکریه والثقافیه للغرب إلى الإنسانیه أو التمحور حول الإنسان، والصناعه، وإعطاء الأصاله للأداه، والإیمان بمبدأ التقدم، ومن ناحیه أخرى خصائص الحضاره والثقافه الشرقیه (والمقصود هنا من الشرق، المنطقه الجغرافیه للدول العربیه ومنها العالم العربی) هی التدین والإیمان بالغیب، والالتزام العملی بالدین والأوامر والتقالید الدینیه، والترکیز على الله سبحانه وتعالى وعدم حصریه العالم فی الماده والعالم المادی، والاهتمام والتأکید على السعاده البشریه وعدم حصریه المعرفه فی المعرفه التجریبیه. إذ أوجد هذا الوضع خللًا غریباً فی فکر الریحانی، لذلک تسعى الدراسه مستعیناً بالمنهج الوصفی التحلیلی إلى تقدیم الحلول المقترحه للریحانی لإزاله هذا الخلل وخلق تفاعل بین الحضارتین من خلال إحصاء مزایا وعیوب کل منهما. ومستجدات البحث وانجازاته هی أن الریحانی على الرغم من العیش فی الحضاره الغربیه والتمتع بکل ما کانت مزدهره ومتقدمه صناعیاً، فإنه یعطی الأصاله الواقعیه فی حیاه الإنسان للحضاره الشرقیه ویفتخر بکونه شرقی وینتمی إلى أرض المشرق ولکن المشرق الذی بصفاء النفس وروحانیته، یتمتع من امتیازات الحضاره الغربیه المتقدمه. وزاوج الریحانی فی تفکیره أیضاً بین روحانیّه الشرق ومادیّه الغرب، فلکلّ منهما سلبیّات وایجابیات، إذ دخل خط الحوار الثقافی بین حضارتی الشرق الروحیه والغرب المادیه.

هدف پژوهش بررسی نحوه مدیریت محیط زیست شهری در منطقه 22 شهرداری تهران در جهت ارائه الگویی جامع و ارتقای آن می باشد. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از حیث روش تحلیلی- توصیفی است، برای جمع آوری داده ها از منابع داخ ل ی و خ ارج ی و در مرحله پیمایش، از طریق پرسشنامه از 20 نفر از نخبگان مدیران خبره حوزه مدیریت زیست شهری استفاده شده است. مدل اجرایی برنامه ریزی راهبردی پژوهش برگرفته از مدل مدیریت راهبردی فرد. آر. دیوید می باشد و در مرحله تصمیم گیری، از ماتریس QSPM بهترین راهبردها برای اجرا بکار گرفته شد. ارائه الگویی جامع و متناسب با محیط زیست منطقه 22 شهرداری تهران که قادر به تعیین نقاط ضعف مدیریت شهری و ارائه استراتژی جهت ارتقاء آن، نوآوری مطالعه حاضر می باشد. با توجه به یافته های پژوهش و کسب نمره نهایی کم تر از 5/2 مشخص گردیده در مدیریت محیط زیست شهرداری منطقه 22 تهران، از قوت ها و فرصت های به دست آمده برای غلبه برضعف ها و تهدیدها به درستی استفاده نشده است و نوع راهبرد، تدافعی است. نتایج تحقیق نشان داد که سه راهبرد «ارزیابی عرصه های نیازمند حفاظت محیط زیست»، «اصلاح بسترهای حقوقی و نهادی» و «اصلاح ساختار سازمانی و مدیریت یکپارچه شهری» با بیش ترین امتیازات، از مهم ترین راهبردهای ارتقاء مدیریت محیط زیست این منطقه بوده است.

با گسترش اسلام چه از طریق ترویج فرهنگی و چه از طریق نبردها و جنگ های توسعه طلبانه؛ می توان به نفوذ هرچه بیش تر اسلام از یک سو و از سویی دیگر رویکرد جدید فرهنگی در بین ادبا، نویسندگان، مورخان و شعرا در زمینه تحولات اجتماعی اشاره داشت. از جمله بخش های ادبی که تحت تأثیر تحولات اجتماعی و سیاسی دوره خود قرار داشته حوزه شعر بوده است. در این دوره شعرای بسیاری بودند، از قبیل اخطل، فرزدق، و جریر در دوره امویان و متنبی و ابوتمام، که با توصیف و شرح فتوحات در قالب جنگاوری و تدبیر فرماندهان و لشکریان افتخار پیروزی ها را به خلفا نسبت می دادند، و در بیش تر این اشعار اشاره های مستقیم و غیر مستقیم به خلیفه و تبریک به او وجود دارد.

إنّ تأثّر الأدب بالظروف الاجتماعیه أمر یتّفق علیه کثیر من النقاد والمفکّرین؛ کما أنّ الازدواجیّه یمکن أن تکون إحدی مظاهر تأثّر الشاعر من الظروف الاجتماعیه، وهذا یعنی کلّما تتناقض آمال الشاعر ومعتقداته مع واقع المجتمع تنعکس هذه الازدواجیه فی أشعاره. لقد کان الواقع الذی یعیش فیه الشعراء المعاصرون یقدم تناقضات شدیده تنعکس فی نفوسهم ومن ثمّ فی أشعارهم. فإلیاس أبوشبکه (1947- 1903) _الشاعر اللبنانی المعاصر_ من الشعراء الذین عاشوا فی مرحله اشتدّ فیها الصدام بین المثل العلیا وبین الماضی والحاضر؛ خاصه بعد الحرب العالمیه وما وقعت فی البلدان العربیه من الأحداث السیاسیه والاجتماعیه. وهذا ما أدّی إلی ظهور التناقضات فی أشعاره. فمنجزات هذا البحث الذی تمّ بمنهج وصفی _تحلیلی توحی إلی وجود أنواع من التناقضات فی أشعار الشاعر ک ا زدواجیه الخیر، والشر، والماضی، والحاضر، والتفاؤل، والتشاؤم، والحبّ، والبغض، والرجاء، والیأس، والنور، والظلمه.

زمینه و هدف: پشتکار از جمله توانمندی هایی است که تحت تأثیر اضطراب، ضعیف می شود؛ اما با اصلاح سبک فرزندپروری می توان این قابلیت را تقویت نمود؛ لذا هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی آموزش مدیریت والدین و فرزندپروری مثبت نگر بر پشتکار نوجوانان دختر با نشانگان اضطرابی بود. مواد و روش ها: روش پژوهش نیمه آزمایشی بود. جامعه ی پژوهش را نوجوانان دختر 13 تا 15 سال با نشانگان اضطرابی مراجعه کننده به مراکز روان شناختی شهر اصفهان در نیمه دوم سال 1402 به همراه مادرانشان تشکیل دادند. از جامعه ی مذکور به روش هدفمند 60 نفر انتخاب و تصادفی در دو گروه آزمایش و گروه گواه تقسیم شدند و پیش آزمون اجرا گردید. ابزارهای پژوهش پرسشنامه پشتکار داکوورث و کویین (2009) و پرسشنامه اضطراب اسپیلبرگر (1970) بود. مادران در گروه آزمایش اول، تحت آموزش مدیریت والدین و در گروه آزمایش دوم، تحت آموزش فرزندپروری مثبت نگر در قالب 12 جلسه 90 دقیقه ای به صورت هفتگی قرار گرفتند. نتایج با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر و نرم افزار 26SPSS بررسی شد. یافته ها: در متغیر پشتکار عامل زمان (001/0>p، 675/27=F)، عامل گروه (001/0>p، 324/10=F) و تعامل زمان و گروه (001/0>p، 861/8=F) معنادار هستند. همچنین در مرحله ی پس آزمون و پیگیری در میانگین متغیر پشتکار، بین دو گروه آموزش با یکدیگر تفاوت معناداری وجود ندارد؛ اما بین گروه های آزمایش با گروه گواه تفاوت معناداری وجود دارد (01/0>P). نتیجه گیری: آموزش مدیریت والدین و فرزندپروری مثبت نگر مداخلاتی مؤثر به منظور افزایش پشتکار نوجوانان با نشانگان اضطرابی هستند.