نورالدین عظیمی

توجه کمتر به مقوله عدالت در توسعه شهری در عصر حاضر سبب شده است در خیلی از شهرها مناطق باکیفیت در مقابل فضاهای کم کیفیت یا بی کیفیت قرار گیرد و محلات ناهمگون ایجاد شود. پیامد چنین امری افزایش ناهنجاری های اجتماعی و معضلات شهری نظیر دزدی، فساد، و ناامنی در داخل شهرهاست. به همین دلیل، بحث عدالت اجتماعی نیز باید در کنار توسعه شهری مدنظر شهرسازان قرار گیرد. در تحقیق حاضر با بررسی دیدگاه های گوناگون در زمینه عدالت شهری، با استفاده از اسناد و مطالعات میدانی، فضای شهریِ خیابان های شهر رشت از منظر عدالت اجتماعی بررسی و تجزیه و تحلیل شده است. برای تعیین میزان مطلوبیت کیفیت فضای شهری خیابان ها از مدل Topsis استفاده شده است. نتایج تحقیق در زمینه عدالت نشان می دهد در بحث عدالت در فضاهای شهری می توان دو رویکرد ایجابی و سلبی را مدنظر قرار داد و ضمن تلاش برای افزایش کیفیت فضاهای شهری و رعایت معیار استحقاق فضاهای ضعیف و باکیفیت پایین را نیز مد نظر قرار داد و تلاش نمود تا نابرابری را در فضاهای شهری کاهش داد. نتایج به دست آمده نشان می دهد کیفیت کلی فضای خیابان های شهر رشت با سطح مطلوب فاصله زیادی دارد. بنابراین، بر اساس معیار استحقاق، باید تغییراتی در جهت تغییر این فضاها با هدف دست یابی به کیفیت های مطلوب انجام گیرد. همچنین، برمبنای معیار برابری، ارزیابی های تحقیق نشان داد در سطح شهر گونه ای از اختلاف طبقاتی وجود داشته و کیفیت فضای شهر و به تبع آن عدالت اجتماعی در خیابان های رشت دارای تفاوت های آشکار نسبت به هم است. به طوری که فضاهای شهری خیابان های شمالی و در درجه بعدی خیابان های مرکزی رشت دارای کیفیت فضایی بهتر و مطلوب تری در مقایسه با فضاهای شهری خیابان های جنوبی شهر هستند. بنابراین، لازم است کاهش نابرابری با اولویت فضاهای شهری خیابان های جنوبی شهر مد نظر قرار گیرد.

در قرن 21، رشد شتابان شهرنشینی همراه با انقلاب انفورماتیک و توسعه ی تکنولوژی و فناوری-های جدید نشان از تغییر و دگرگونی ساختاری در روند توسعه ی شهری دارد. شهرها تلاش اصلی خود را در فراهم سازی محیطی مناسب برای جذب بیشتر افراد نخبه و بااستعداد که در اصطلاح، «طبقه ی خلاق» نامیده می شوند، معطوف می دارند. شهر خلاق مرکز نوآوری، خلاقیت، فناوری، و تبدیل ایده به ثروت می باشد. از این رو، امروزه بسیاری از شهرها در تلاش برای دستیابی به این الگو هستند. مقاله ی حاضر، تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که با توجه به جایگاه مهم و نقش اثرگذار فرهنگ اسلامی در نحوه ی سازماندهی مراکز شهری و فضاهای سکونتی در ایران، شاخص های مدیریت و فناوری اطلاعاتی که بتواند شهر خلاق ایرانی- اسلامی را تحقق بخشند کدامند؟ در این مطالعه از روش توصیفی- تحلیلی و داده های حاصل از توزیع پرسشنامه استفاده شده است. پس از جمع آوری شاخص های ارائه شده در ادبیات موجود مرتبط با حوزه ی شهر خلاق نسبت به طبقه بندی آنها در بخش های مختلف اقدام شده است. در مجموع 230 نفر از استادان و محصلان حوزه های علمیه در شهر اصفهان مورد مصاحبه و پرسش گری قرار گرفتند، از تکنیک تحلیل عاملی به منظور طبقه بندی شاخص های انتخابی استفاده شده است. در نهایت، شاخص های موثر در دستیابی به شهر خلاق ایرانی – اسلامی در حوزه ی مدیریت و فناوری اطلاعات در چهار طبقه دسته بندی شد که شامل: 1)توسعه ی زیرساخت های جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ 2)مدیریت کارآمد؛ 3)روابط خارجی و سیاست های مدیریتی و 4) مشارکت زنان در مدیریت شهری می باشد. در این مطالعه از روش توصیفی- تحلیلی و داده های حاصل از توزیع پرسشنامه استفاده شده است. پس از جمع آوری شاخص های ارائه شده در ادبیات موجود در حوزه شهر خلاق نسبت به طبقه بندی آنها در بخش های مختلف اقدام شده است. در مجموع 230 نفر از اساتید و محصلان حوزه های علمیه در شهر اصفهان مورد مصاحبه و پرسش گری قرار گرفتند، از تکنیک تحلیل عاملی به منظور طبقه بندی شاخص های انتخابی استفاده شده است. در نهایت، شاخص های موثر در دستیابی به شهر خلاق ایرانی – اسلامی در حوزه مدیریت و فناوری اطلاعات در چهار طبقه دسته بندی شد که شامل: 1)توسعه زیرساخت های جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ 2)مدیریت کارآمد؛ 3)روابط خارجی و سیاست های مدیریتی و 4) مشارکت زنان در مدیریت شهری می باشد.

همزمان با گسترش سهم فعالیت های توریسم در اقتصاد جهانی، گردشگری در مناطق روستایی بعنوان مکانیسمی برای تنوع بخشی به اقتصاد جوامع روستایی مورد توجه برنامه ریزان و حکومت های محلی قرار گرفته است. با توجه به موقعیت مناسب طبیعی و وجود زمینه های فرهنگی متنوع در شهرستان لاهیجان، مقاله حاضر تلاش می کند به شناسایی توان ها و پتانسیل های گردشگری روستایی در این منطقه یپردازد. روش کلی این تحقیق توصیفی- تحلیلی است و داده های مورد استفاده در آن عمدتاً از روش های اسنادی و میدانی (مصاحبه عمیق) بدست آمده است. در این تحقیق توان های گردشگری روستایی در هفت دهستان شهرستان لاهیجان (رودبنه، شیرجوپشت، لفمجان، بازکیاگوراب، آهندان، لیالستان و لیل) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج یافته ها نشان می دهد که در سطح شهرستان لاهیجان مجموعاً 14 نوع جاذیه گردشگری وجود دارد که در سطح هفت دهستان و 28 روستا توزیع شده اند. از میان هفت دهستان این شهرستان، دهستان لیل برخوردارترین آنها محسوب می شود و از میان آبادی ها، روستاهای سرچشمه، چی چی نیکوتی، شیخانبر، آزارستان و بالابیجارانکیش دارای بیشترین تعداد جاذبه گردشگری هستند. وجود جنگل های کوهپایه ای، طبیعت بکر، رودخانه ها، تپه ماهورهای پوشیده از باغات چای، مزارع برنج، فعالیت های کوهنوردی، تپه نوردی، ماهیگیری و زیارت گاههای مذهبی از مهمترین جاذبه های گردشگری روستایی در این منطقه هستند. در این مقاله همچنین ضمن شناسایی موانع و مشکلات گردشگری در نقاط روستایی، راهبردهای پیشنهادی برای رفع این موانع و توسعه گردشگری روستایی در شهرستان لاهیجان ارائه می شود.

شهر خلاق مرکز نوآوری، فناوری و تبدیل ایده به ثروت است. شهر خلاق مفهومی عمیق با دامنه تأثیرگذاری بالا و بر کلیه جنبه ها و ابعاد شهری تأثیرگذار است و از آن ها تأثیر می پذیرد. یکی از ابعاد تأثیرپذیر،  بعد محیطی و مکانی شهر است، بدین معنا که ساختار کالبدی شهر بایستی طوری باشد که جاذب افراد و تسهیل کننده شرایط زندگی آنان باشد. در این صورت شهر محیطی مطلوب برای زندگی طبقه خلاق خواهد شد. برای سنجش میزان خلاقیت شهرها، شاخص های مختلفی ارائه شده است که در تمامی آن ها به کالبد و محیط شهری از یک سو و شرایط اجتماعی، فرهنگی جامعه از سوی دیگر تأکید شده است.هدف این پژوهش شناسایی نقش کالبد و فضا در شکل گیری شهر خلاق ایرانی– اسلامی می باشد. برای این منظور با بهره گیری از دیدگاه هایطلاب و اساتید علوم دینی به شناسایی آن دسته از عوامل کالبدی- فضایی که می تواند زمینه تحقق شهر خلاق ایرانی-اسلامی را در شهرهای ما فراهم کند، پرداخته ایم. این تحقیق مبتنی بر 230 پرسشنامه پنج گزینه ای لیکرت و مصاحبه عمیق می باشد که توسط طلاب علوم دینی در حوزه علمیه اصفهان تکمیل شده است. داده های به دست آمده با بهره گیری از تحلیل عاملی تأییدی و تحلیل محتوا  در چهار دسته حقوق شهروندی زنان، گردشگری و ارتباطات، توسعه مراکز جدید، حمل ونقل و ترافیک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان داد که 1) کالبد و محیط شهر خلاق می تواند حافظ حقوق بانوان و مناسب حضور آنان در محیط شهر باشد؛ 2) استقرار مراکز تفریحی و گردشگری متنوع و همراه با بهره گیری از فرصت ها و پتانسیل های تاریخی سبب تقویت صنعت گردشگری و جذب طبقه خلاق می شود؛3) توسعه و پراکنش مناسب مراکز علمی پژوهشی نقش مهمی در تحقق شهر خلاق ایفا می کنند و 4) سیستم حمل ونقل و شبکه ی ارتباطی پایدار به عنوان بخش لاینفک کالبد شهری می باشد.

شهرنشینی یکی از مهم ترین فعالیت های انسانی است که آثار تخریبی زیادی بر محیط زیست دارد. از مهم ترین این آثار، توسعة بی رویة فیزیکی شهرهاست که اغلب، با مسائلی مانند مصرف زیاد زمین های کشاورزی، افزایش فاصلة رفت وآمدها و مصرف زیاد انرژی، آلودگی های محیطی فراوان، مصرف زیاد منابع و تحمیل فشار بر طبیعت همراه است. هدف اصلی این پژوهش، دستیابی به نگرشی کلی از الگوی رشد فیزیکی مناطق شهری ایران و شناسایی متغیرهای کلان جمعیتی و طبیعی مربوط به آن است. در این مطالعه، الگوی توسعة فیزیکی نقاط شهری بالای پنج هزار نفر در سطح کشور، در قالب دو الگوی رشد متصل و منفصل بررسی می شود. داده های مورد استفاده، در سطح کلان و محدود به متغیرهایی است که امکان دستیابی به آن ها در سطح کشور فراهم شد. در این پژوهش، داده های اصلی با مراجعه به تصاویر ماهواره ای Google Earth و Google Map و همچنین نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن از سال 1335 تا 1385 به دست آمدند. برای تحلیل داده ها از آزمون خی دو و رابطة همبستگی پیرسون استفاده شد. مطابق نتایج کلی، از مجموع 689 شهر بالای 5000 نفر در کشور در سال 1385، 413 شهر (9/59 درصد) الگوی رشد فیزیکی متصل و 276 شهر (1/40 درصد) رشد فیزیکی منفصل دارند. تحلیل داده ها نشان می دهد متصل یا منفصل بودن توسعة فیزیکی شهرهای کشور، با متغیرهایی مانند تعداد جمعیت، تراکم جمعیت، وسعت، ارتفاع و اقلیم منطقه ای رابطة معنادار دارد.

مسکن نقش بسیار مهمی در کیفیت زندگی جامعه بشری داشته و بخشی بزرگی از هزینه های زندگی خانوارها را به خود اختصاص می دهد. با توجه به بالا بودن تأمین هزینه مسکن، دولت ها معمولاً برای کمک به تأمین مسکن به ویژه برای خانوارهای کم درآمد از طریق احداث مسکن اجتماعی و اعطای وام های کم بهره اقدام می کنند. در ادامه سیاست های توسعه روستایی کشور، اعطای وام کم بهره مسکن روستایی سال های اخیر زمینه ساخت تعداد قابل توجهی از بناهای مسکونی را در سراسر روستاها پدید آورده است و بالا بودن حجم این ساخت و سازها تغییراتی محسوسی را در چهره ظاهری و کیفیت سکونت روستایی ایجاد کرده است. به منظور آشنایی با چگونگی این تغییرات، مقاله حاضر میزان رضایت مندی روستائیان را از کیفیت ساخت و سازهای جدید مسکونی مورد بررسی قرار می دهد. داده های به کار گرفته شده در تحقیق حاضر از طریق بررسی میدانی و تکمیل پرسشنامه در ده روستای شهرستان شفت از استان گیلان بدست آمده است. یافته های مهم تحقیق نشان می دهد که خانوارهای روستایی استفاده کننده از وام مسکن روستایی در محدوده مورد مطالعه از کیفیت مسکن جدید رضایت بالایی دارند. رضایت مندی از مسکن جدید مواردی چون کیفیت بهتر فیزیکی و مقاومت بیشتر آن در برابر حوادث طبیعی، نمای بیرونی بهتر، مصالح و امکانات مناسب به کار رفته در داخل بنا، محافظت بهتر در برابر عوامل طبیعی، تسهیلات و امکانات رفاهی و به طور کلی احساس راحتی و آسایش بیشتر را در بر می گیرد. نتایج آزمون کروسکال والیس در این تحقیق نشان داد که میزان رضایت مندی روستائیان از کیفیت مسکن جدید با توجه به موقعیت جغرافیایی، اندازه جمعیتی روستاها، مساحت مسکن جدید، مدت زمان ساخت مسکن و محل سکونت قبلی خانوارهای روستایی متفاوت می باشد.

روند رو به رشد تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، نقش مهم تشکل های مردمی را در اداره جوامع شهری پر رنگ ساخته است. در حوزه مسائل شهری کوچک شدن اندازه دولت – و به تبع آن شهرداری ها – موجب شده است که همیاری مردم در پیشبرد مسائل شهر و شهرنشینی به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شود. شهروندان می توانند با استفاده از رسانه های دیجیتال مبتنی بر اینترنت ایده ها و نظرات خود را در خصوص مسایل مهم شهری ارایه و بدینوسیله در پیشبرد امور همکاری و مشارکت نمایند. هدف این پژوهش بررسی عوامل موثر بر مشارکت الکترونیکی شهروندان در مدیریت شهری می باشد که به طور موردی در شهر رشت انجام گرفته است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است و داده های اصلی مورد استفاده در آن بصورت میدانی و از طریق پرسشنامه بدست آمده است. با توجه به اینکه بازتاب اصلی این نوع از مشارکت شهروندان بیشتر در بخش های مختلف اداری شهرداری ها قابل مشاهده است، به همین خاطر کارشناسان و کارکنان شهرداری به عنوان کسانی که می توانند به نحو مناسبی عرصه عملی مشارکت فناورانه شهروندان در امور شهری را ارزیابی کنند، جامعه آماری این تحقیق منظور گردید. مهمترین یافته های تحقیق نشان داد که دانش و اطلاعات شهروندان، احساس تعلق و تعهد، تصور ذهنی از پیامدهای مشارکت، زیر ساخت های الکترونیکی شهر و سودآور بودن فعالیت مشارکت بیشترین نقش را از لحاظ درجه اهمیت در بین متغیرهای انتخابی برای مشارکت الکترونیکی شهروندان داشتند. رضایت مندی، اعتماد شهروندان، وضعیت اقتصادی و احساس مالکیت به عنوان عوامل مؤثر دیگر با درجه پایین تری از اهمیت در مقایسه با دیگر عوامل شناسایی شدند.

از اوایل دهه 1350 کمیسیون ماده پنج (کمپ) به عنوان مرجع قانونی برای انعطاف پذیری اجرای طرح های جامع و تفصیلی شهری در ایران مورد استفاده قرار گرفته است. بر پایه این قانون کلیه تغییرات مربوط به کاربری های زمین شهری در محدوده قانونی شهرها از طریق تصمیمات این کمیسیون انجام می گیرد. مقاله حاضر تلاش می کند وضعیت تغییرات کاربری زمین شهری را با استناد به تصمیمات کمیسیون ماده پنج در شهر رشت طی یک دوره ده ساله مورد بررسی قرار دهد. داده های مورد استفاده در این پژوهش، پرونده های مطرح شده در کمپ شهر رشت در طول سال های 1385 -1376 می باشد که با استفاده از روش های آماری توصیف و مورد تحلیل قرار گرفته است. مهم ترین یافته های این تحقیق به شرح زیر می باشد: گرایش تقاضا برای تغییر کاربری زمین شهری در رشت طی دوره مطالعاتی با روند افزایشی مواجه بوده است. در حالی که کاربری های مسکونی و تجاری به دلایل ارزش افزوده اقتصادی، بیشترین مقدار افزایش را در میان تقاضاهای تغییرات کاربری اراضی شهری داشته اند، فعالیت های مرتبط با خدمات عمومی نظیر فضای سبز، خدمات آموزشی و ورزشی با بیشترین مقدار کاهش روبرو بوده اند. همچنین تعداد پروانه های ساختمانی صادره توسط شهرداری، قیمت زمین و ساختمان از مهم ترین عوامل مرتبط با تقاضا و حجم تغییرات کاربری زمین شهری در رشت محسوب می شوند.

مسکن به عنوان یکی از نیازهای اساسی بشر که کیفیت زندگی انسان ها را بطور مستقیم تحت تأثیر قرار می دهد یکی از دغدغه های اصلی خانواده ها محسوب می شود. به همین خاطر تأمین مسکن مناسب جایگاه مهمی را در برنامه ریزی های توسعه اقتصادی و اجتماعی بیشتر کشورها به خود اختصاص می دهد. نکته مهم این می باشد که اکثر سیاست های مسکن متوجه موضوع مسکن شهری است و علیرغم اینکه بخش مهمی از ساکنان روستایی به ویژه در کشورهای در حال توسعه در مسکن نامناسب از لحاظ وضعیت فیزیکی زندگی می کنند، کمتر مورد توجه دولت ها و نهادهای رسمی دیگر قرار می گیرند. هدف مقاله حاضر بررسی نقش سیاست جدید مسکن در ایران بر کیفیت ساخت و سازهای مسکونی در مناطق روستایی می باشد. با توجه به اینکه پیرو سیاست اعطای وام کم بهره مسکن روستایی از سال 1385 به این طرف حجم قابل توجهی از ساخت و سازهای مسکونی در نواحی روستاها اتفاق افتاده است، ارزیابی اثرات این سیاست می تواند حائز اهمیت باشد. برای انجام این تحقیق روستاهای شهرستان شفت از توابع استان گیلان بطور موردی بررسی شده اند. داده های مورد استفاده در این پژوهش از طریق مطالعات میدانی و تکمیل 332 پرسشنامه از میان خانوارهای دریافت کننده وام مسکونی انجام گرفته است. برای تحلیل داده ها از روشهای آماری از جمله تی-استیودنت (T-test) استفاده شده است. مهمترین یافته های تحقیق حاکی از بهبود کیفیت فیزیکی ساخت و سازهای جدید از لحاظ سازه ای، نوع مصالح ساختمانی بکار رفته در بنا و نماسازی می باشد. این ساخت و سازها همچنین منعکس کننده تغییرات در شیوه زندگی روستایی سالهای اخیر است که در خصوصیات کالبدی همانند وسعت کوچکتر، تعداد اتاق کمتر و نرخ پایین خانوار در مساکن جدید در مقایسه با حانه های قدیمی مشاهده می شود. در مقابل از لحاظ برخورداری از تسهیلات رفاهی، به استثنای نرخ برخورداری از تلفن تفاوت معنی داری بین واحدهای مسکونی جدید و قدیمی مشاهده نمی شود.

تحلیل محتوا یکی از مباحث مهم و کاربردی است که پژوهشگران با استفاده از این روش، به وارسی داده های محتوایی بصورت عمیق می پردازند. با بهره گیری از این روش می توان به تحلیل مجموعه ای از نوشتارها از قبیل مقالات و کتاب ها پرداخت. هدف این مقاله تبیین خطوط فکری اصلی نوشتارهای شهرسازی و مباحث پرمخاطب و برجسته و از دیگر سو، بررسی کمبودها و کاستی های موجود در روند طی شده است. این مقاله دارای رویکردی کمی بوده و جامعه آماری موردنظر شامل 954 مقاله منتشر شده در 13 نشریه مرتبط با حوزه شهرسازی در بازه زمانی 1387تا 1390می باشد. نتایج حاصل نشان می دهد که بخش عمده مقالات منتشر شده با محور شهرسازی به چاپ رسیده اند. همچنین، مقالات گرایش برنامه ریزی شهری و منطقه ای در نشریات یاد شده به مراتب پرمخاطب تر از گرایش های مدیریت شهری و طراحی شهری بوده اند. لازم به یادآوری است که بحث بر سر کاربری های شهری، داغ ترین بحث سه سال گذشته به شمار می رود.

به عنوان یکی از موضوعات مهم در مطالعات شهری، شکل یا فرم شهر بیانگر نحوه توزیع فضایی فعالیت های انسانی در مناطق شهری است و عمیقاً به وسیله مسائل مدیریتی و خصوصیات محیطی، اقتصادی و اجتماعی جوامع تحت تأثیر قرار می گیرد.  هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی و دسته بندی الگوهای شکل شهری در ایران و بررسی ارتباط احتمالی این الگوها با یک سری از متغیرهای انسانی و طبیعی می باشد. با توجه به زیاد بودن شهرها، تحقیق حاضر در این مرحله صرفاً شهرهای بالای پنج هزار نفر  را که تعداد شان بر اساس سرشماری سال 1385 به 689 شهر می رسید، مد نظر قرار داده و در صدد ارائه یک چشم انداز کلان در باره الگوهای مختلف شکل شهری در ایران می باشد.  داده های اصلی مورد استفاده در این مطالعه از منابع مختلف شامل پایگاه اطلاعات نقشه ای گوگل ارث پرو، نتایج سرشماری های عمومی کشور و اطلس اقلیمی کشور به دست آمده است. پس از جمع آوری و استخراج داده ها، برای بررسی رابطه احتمالی متغیرهای مورد مطالعه با توجه به ماهیت داده ها  از آزمون خیدو یا کای اسکوار استفاده شده است.  نتایج مهم به دست آمده بیانگر ارتباط معنی دار بین شکل شهر و متغیرهای انسانی همانند تعداد جمعیت، شیوه توسعه فیزیکی، میزان نرخ رشد، وسعت محدوه شهر، تراکم جمعیت شهری و همچنین متغیرهای محیطی ارتفاع و اقلیم با الگوهای شکل شهری می باشد. در انتها تلاش شده است تا نتایج یافته های تحلیل در قالب مدل پیشنهادی برای توصیف الگوهای شکل شهری در ایران ارائه شود.

یکی از عوارض رشد بی رویه و تراکم فعالیت ها در نقاط شهری ازدحام زیاد و نرخ بالای حوادث ترافیک درون شهری است به طوری که ایران را در زمره یکی از حادثه خیزترین کشورهای تصادفات رانندگی دنیا قرار داده است. در این مقاله ضمن بررسی کلی حوادث ترافیک درون شهری در شهر بندرانزلی، علل آن را از دیدگاه شهروندان مورد مطالعه قرار    می گیرد. داده های مورد استفاده عمدتاً از طریق برداشت میدانی و با بهره گیری از ابزار پرسش نامه جمع آوری شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که ضعف سیستم حمل و نقل عمومی با قدرت جابجایی بالا، فقدان خطوط ویژه در خیابان اصلی، آپارتمان سازی و افزایش جمعیت و ضعف امکانات پارکینگ عمومی از مهمترین عوامل مؤثر در ازدحام و ترافیک درون شهری محسوب می شوند.  همچنین نقش فروش تراکم توسط شهرداری، وجود مهاجرت ها و عرض کم معابر شهری در بخش قدیمی شهر از دیگر عوامل مؤثر در افزایش ازدحام و بالا بودن حوادث ترافیکی درون شهری از دیدگاه شهروندان بوده است.

امروزه یکی از نمودها و جلوه های بارز توسعه یافتگی هر سرزمین کمیت و کیفیت نشریات آن به شمار می رود. از این رو نوشتار حاضر به بررسی روند انتشار مقالات در 13 نشریه علمی-پژوهشی مرتبط با حیطه برنامه ریزی شهری و منطقه ای در طی سال های 1387-1390 با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا پرداخته است. این نوشتار در زمره پژوهش های اسنادی جای می گیرد. روش تحقیق در آن تحلیلی-توصیفی بوده و رویکرد تحقیق کمی- کیفی است. نتایج حاصل نشان می دهد که بیش از نیمی از مقالات منتشر شده در طی سه سال گذشته مدت زمانی بیش از 6 ماه را از مرحله پذیرش تا چاپ پشت سر گذارده اند. به درازا کشیده شدن زمان داوری مقالات در نشریات علمی-پژوهشی علاوه بر بسترسازی برای ایجاد تخلفات پژوهشی؛ خود عاملی است موثر در کاسته شدن از ارزش نوشتارها و مقالات. همپوشانی مضمونی مقالات در اثرمنتشر شدن مقالاتی با محورهای مشابه که توسط نگارندگان متفاوت در بازه های زمانی گوناگون تهیه شده؛ منتشر نشدن پژوهش هایی که به مسائل و چالش های روز پرداخته و کم ارزش ساختن آن ها با انتشار در بازه زمانی دیگر از جمله مسائلی است که در پی خواهد داشت.

یکی از اقدامات مهمی که در زمینه توسعه و پیشرفت نقاط روستایی در ایران طی سال های اخیر صورت گرفته، تهیه و اجرای طرح های هادی روستایی می باشد. امروزه این گونه طرح ها به عنوان مهمترین ابزار هدایت ساخت و ساز در روستاها درآمده است. به موازات اصلاحات کالبدی ناشی از اجرای طرح هادی در روستاها، بهره مندی روستاییان از امکانات خدماتی بیشترمی شود. چنین تغییری وضعیت زندگی ساکنان روستایی را تحت تأثیر قرار داده و موجب علاقمندی بیشتر آنها به زندگی در روستا می گردد. هدف اصلی این تحقیق بررسی اثرات کالبدی- فیزیکی طرح های هادی روستایی از دیدگاه ساکنان روستایی می باشد تا میزان اثر بخشی آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. روش کلی پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و بخش اصلی داده ها از طریق مطالعات میدانی و تکمیل پرسش نامه بدست آمده و با استفاده از روش های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مهمترین نتایج حاصل از این تحقیق به شرح زیر   می باشد: اجرای طرح هادی روستایی از حیث ارتقاء خدمات عمومی در روستاهای مورد مطالعه مؤثر بوده است. اجرای طرح هادی روستایی ضمن رونق بخشیدن به ساخت  و سازهای جدید، سبب ارتقاء شیوه ساختمان سازی، افزایش پایداری و بهبود سیمای ظاهری بناها شده است. اجرای طرح هادی روستایی سبب افزایش امیدواری و علاقه مندی روستائیان به ادامه زندگی در روستا ها شده و در نتیجه در کاهش تدریجی مهاجرتهای روستا به شهر تأثیر داشته است. علیرغم ویژگی های مثبت کالبدی و ارتقاء خدمات عمومی در روستاها، اجرای طرح های هادی روستایی از نظر اقتصادی و ایجاد اشتغال در روستاها موفقیت لازم را کسب نکرده است. 

عمران روستاها با تأکید افراطی بر عناصر کالبدی و بدون برقرار ارتباطی نظام وار و هدفمند با سایر وی ژگی های ساختاری- کارکردی حاکم بر فضای جغرافیایی از اولویت خاص برخوردار شده است. مقاله حاضر عوامل مؤثر در موفقیت اجرای طرح های هادی روستایی در بخش شرقی استان گیلان را با تأکید بر عوامل جغرافیایی مورد بررسی قرار می دهد. روش کلی تحقیق در این مطالعه توصیفی- تحلیلی بوده و داده های اصلی مورد استفاده در آن بر اساس نظر سنجی از ساکنان روستاهای مورد مطالعه بدست آمده است. نتایج عمده بدست آمده از این تحقیق عبارت است از : موقعیت استقرار، فاصله روستا از مراکز شهری و اندازه جمعیت روستا با میزان موفقیت اجرای طرح های هادی روستایی دارای رابطه قوی می باشند. روستاهای واقع در نواحی کوهستانی با اندازه جمعیتی متوسط و دورتر از مراکز شهری از نظر اجرای طرح هادی نسبت به روستاهای واقع در نواحی جلگه ای، نزدیکتر به شهر و با جمعیت بیشتر از موفقیت بیشتری برخوردار بوده اند. شناخت و آگاهی روستائیان از طرح هادی و میزان مشارکت آنها در جریان تهیه و اجرا، از عوامل مهم دیگر در دستیابی به اهداف این طرح ها هستند. 

موضوع مهاجرت و پیامدهای آن در سالهای اخیر به عنوان یکی از مسائل مهم اجتماعی در کشور مطرح گردیده و مدیران اجرائی به خصوص مدیریت کلان شهرها را با چالش جدی مواجه ساخته است. با توجه به اهمیت و ضرورت شناخت ویژگیهای مهاجرت در استانها و کشور، هدف این مقاله بررسی ویژگی های مهاجرتی جمعیت استان آذربایجان غربی در دهه های اخیر است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی، روش گردآوری داده ها اسنادی، روش تجزیه و تحلیل داده ها تحلیل جریان های اجتماعی (ورود- خروج مهاجر در محدوده استان) و جامعه آماری استان آذربایجان غربی است. در این مقاله ضمن تحلیل خالص مهاجرت در سه دهه اخیر، پیوندهای جمعیتی عمده استان با سایر استان های کشور در دهه اخیر و همچنین دلایل مهاجرت های شهری و روستایی در این استان به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد از یک طرف تبادل جمعیتی استان در بیش از 65 درصد موارد تنها با سه استان آذربایجان شرقی، تهران و کردستان بوده و تهران دومین مقصد عمده مهاجران از استان است و از طرف دیگر تفاوت ماهیت مهاجرت های شهری و روستایی و غالب بودن عامل پیروی از خانواده در مهاجرت به استان آذربایجان غربی را می توان از نتایج مهم این تحقیق دانست. همچنین در این تحقیق تأثیر میزان فاصله و دوری و نزدیکی به مرکز استان به عنوان یک عامل کلیدی و تأثیرگذار در حجم و کیفیت مبادله جمعیتی بین استان آذربایجان غربی و سایر استان ها مورد بررسی آماری قرار گرفته و نتایج آماره های ضریب پیرسون و رگرسیون، حاکی از معناداری رابطه معکوس میان فاصله دو نقطه و حجم تبادل جمعیتی بین آن دو نقطه است.

 از وظایف مهم و اساسی برنامه ریزان شهری، تخصیص زمین به کاربری های گوناگون شهری با نگاه ویژه به نقش و کارکرد شهر، اقتصاد آن و توانایی شبیه سازی و تأثیر عوامل متقابل کاربری ها با همدیگر است. برررسی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی در شهر مشکین شهر، درک عوامل و نیروهای تأثیرگذار بر روند گسترش و توسعه مناطق مختلف شهر و در نتیجه شبیه سازی و پیش بینی روند توسعه آتی شهر هدف اصلی این تحقیق می باشد. روش تحقیق بکار رفته در این پژوهش، روش ترکیبی متکی بر روش های تاریخی، توصیفی، همبستگی، علّی- تطبیقی می باشد. جهت تجزیه و تحلیل داداه ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی  GIS و در تبیین علل ایجاد تغییرات کاربری اراضی و آزمون فرضیه ها از تحلیل رگرسیون لجستیکی در محیط نرم افزار SPSS استفاده شده است. ارزیابی توسعه هر کدام از کاربری ها در مشکین شهر، متکی بر مشاهدات و مطالعات میدانی، مصاحبه با ساکنین، مسئولین و برنامه ریزان محلی می باشد. با استفاده از مدل کمی CLUE-S به پیش بینی الگوهای آتی کاربری اراضی در قالب دو سناریوی تغییرات آهسته و زیاد با محوریت افزایش کاربری های مسکونی و عمومی پرداخته شده است که نتایج حاصله به صورت، آلترناتیوهای مختلف بصری مشاهده می گردند.

این مقاله اثرات اجرایی طرح ساماندهی خروج دام از جنگل را بر جنگل نشینان بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر استان گیلان مطالعه می کند. برای این منظور از دو گروه افراد درگیر دراین طرح، مسئولین و کارشناسان مجری طرح و خانوارهای مشمول طرح جابجایی نظر سنجی به عمل آمد. نتایج عمده تحقیق به شرح زیر می باشد. طرح ساماندهی خروج دام از جنگل از لحاظ تأمین و ارائه خدمات عمومی.برای جنگل نشینان در محل زندگی جدید تا حدودی موفق بوده است، اما از لحاظ تأمین اشتغال، تولید و درآمد زایی موفقیت چندانی نداشته است. اکثریت خانوارهای مشمول طرح به دلیل جابجایی شغل اولیه خود را از دست داده‌اند در مقابل در محل اسکان جدید اقدامات جدی برای اشتغال آن ها صورت نگرفته است. به همین خاطر جمعیت جابجا شده عملاً از چرخه تولید کنار رفته و درآمد پیشین خود را از دست داده و منجر به نارضایتی اکثر خانوارهای مشمول طرح شده است. این بررسی نشان می دهد که ادامه چنین سیاستی با مشکل مواجه خواهد شد مگر اینکه مسئولین راهکارهای مناسبی را برای ایجاد اشتغال و تأمین منابع درآمدی مناسب برای خانوارهای مشمول طرح بیاندیشند. استفاده از رویکرد مشارکتی مردم محلی از جمله روش‌هایی است که امروزه در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد ضمن محافظت از جنگل به کاهش فقر و افزایش پایداری محیط زیست و ایجاد قوانین مؤثر کنترل جنگل کمک کند.

گسترش شهرنشینی، استفاده روزافزون از اتومبیل شخصی و محدودیت توسعه شبکه‌های ارتباطی بر مشکل ازدحام ترافیکی به‌ویژه در شهرهای بزرگ کشور افزوده است. از تبعات چنین وضعیتی، حوادث زیاد رانندگی و خسارت های ناشی از آن می‌باشد. مقاله حاضر کوشش می‌کند الگوی توزیع فضایی حوادث ترافیکی و دلایل احتمالی آن را در شهر رشت که از بالاترین آمار حوادث رانندگی در ایران برخوردار است، بررسی نماید. بخش عمده داده های مورد استفاده مبتنی بر آمار حوادث رانندگی درون شهری رشت در سال 1385 می باشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مسیر کمربندی و خیابان‌های اصلی منشعب از مرکز شهر در مقایسه با خیابان های کوتاه‌تر و واقع در محدوده بین مرکز و پیرامون شهر مقادیر حوادث رانندگی بیشتری دارند. در عین حال فرم و موقعیت تقاطع‌ها با میزان حوادث ترافیکی آن‌ها در رابطه می‌باشد و تقاطع‌های به شکل فلکه به‌ویژه در امتداد مسیر کمربندی نسبت به تقاطع‌های چهار راه و یا سه راه در قسمت‌های دیگر شهر حوادث ترافیکی بیشتری دارند. این در حالی است که تمرکز فعالیت‌های تجاری، خدماتی و اداری مهم در محدوده مرکزی شهر با مقادیر بالای حوادث ترافیکی در خیابان های مهم و منشعب از مرکز مرتبط می باشد. بنابراین حذف ترافیک ترانزیت از داخل شهر، تقویت سیستم حمل و نقل عمومی، اصلاح فرم، غیرهمسطح کردن تقاطع‌های مهم و بهبود کیفیت معابر موجود به منظور عبور حجم بیشتر ترافیک از مواردی هستند که بایستی در کاهش حوادث ترافیک شهری مورد توجه قرار گیرند.

هدف اصلی این مقاله ارزیابی اثرات کالبدی اجرای طرح های هادی روستایی در غرب استان گیلان می باشد روش تحقیق در این مطالعه توصیفی و تحلیلی است و بخش عمده داده های مورد استفاده بر اساس مطالعه میدانی و تکمیل پرسشنامه از روستاهای نمونه و انجام مصاحبه با مسئولین محلی و دست اندارکاران اجرایی طرح های هادی بوده است یافته های مهم این تحقیق به شرح زیر میباشد اجرای طرح هادی روسایی باعث پیشرفت نسبی زندگی مردم و افزایش امیدواری آنها به سکونت در روستاهای برخوردار از این طرح شده است در حالی که اجرای طرح هادی روستایی از لحاظ خدمات رسانی به طور نسبی موفق بوده اند به لحاظ رعایت مسایل زیست محیطی و مشارکت دادن مردم به ویژه در فرایند تهیه طرح چندان موفق عمل نکرده است به دلیل اشکالات موجود در فرایند تهیه طرح ها اجرای آن ها با مشکلاتی مواجه می شود این امر سبب تاخیر در تکمیل طرح ها و فقدان ضابطه مندی مشخص برای ساخت و سازه های جدید می شود مردم و مسئولین ادامه اجرای طرح های هادی روستایی را با الگوی فعلی مطلوب نمی دانند و لزوما ایجاد یک سری تغییرات را در آن طالب هستند