فرهاد عباسی

«امامت» از اثرگذارترین مباحث فقه اکبر در حکمرانی جامعه اسلامی و مفید در پیشگیری از انحرافات امت و رهایی از زندگی و مرگ جاهلی است. تحلیل مسأله امامت، فارغ از معنای تکوینی خود، در معنای تشریعی و سرپرستی جامعه، قاعده ای قرآنی و روایی است که در گزارش کلینی از «کتاب الحجه» انعکاس یافته و فقدان آن، موجب غفلت از فروعات ارزشمندی از جمله مردم سالاری دینی، انتصابی بودن جایگاه امام، وجوب هجرت از سلطه طاغوت و وجوب تبعیت فکری و عاطفی و رفتاری امت با امام حق است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی و تحلیلی، ابتدا روابط نظام مند سخنان رهبری در تفسیر آیه اکمال دین و گزاره های مرتبط با آن حول موضوع امامت را کشف نموده و سپس با تحلیل ساختار فقه الحدیثی گزارشات کلینی، از کتاب الحجه الکافی، تلاش کرده تا شبکه ارتباطیِ مورد نظر شارع در اتمام نعمت بر امت اسلام را کشف کند و نشان دهد امام، حقیقتِ حجتِ الهی بر زمین بوده و وقتی محور کنشگری آحاد جامعه اسلامی گردد، تحقق توحیدمحوری و عدالت در جامعه، پیوند سعادت دنیوی و اخروی، وحدت و همدلی، نجات از جاهلیت مدرن و ارتقای انگیزه درونی امت در اثر نظارت امام و... بخشی از ثمرات آن خواهد بود. نوشته حاضر این فرض را مطرح کرده که تلقی مقام معظم رهبری به عنوان امام جامعه اسلامی امروز، قابل تطبیق بر بخشی از گزارشی است که مرحوم کلینی در دوره غیبت صغری از قاعده امامت و لوازم آن داشته و می توان مدیریت جامعه کنونی را به صورت جاری و در حال تحول، ادامه امامت اهل بیت (ع) دانست.

فلسفه مهریه اظهار علاقه مرد به زن برای شروع خوشبختی هاست. به محض وقوع عقد، زن مالک مهریه شده و عندالمطالبه باید این دین را مرد پرداخت نماید. سیطره تصورات غلط، چشم و هم چشمی مهریه های فرا نجومی به بار آورده است. نداشتن مهارت کافی در حل معارضات خانوادگی و پایین بودن تاب آوری دختران جوان و والدین و مراجعه سریع به دادگاه ها جهت تحت فشار قراردادن همسر با طرح مطالبه مهریه، آسیب های فراوانی به بار آورده است. از آن جایی که قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در جهت رسیدن افراد به مطالبات خود از پشتوانه سلب آزادی استفاده کرده؛ این قانون دستاویز دعاوی خانوادگی گشته است. این مقاله به روش تحلیلی و توصیفی از بعد فقهی و حقوقی به نقد سلب آزادی زوج در دعاوی مهریه پرداخته است. به نظر می رسد انحصار سلب آزادی به موارد عدم تأدیه عمدی مهریه با وجود تمکن مالی قابل دفاع بوده در بقیه موارد تلاش برای حل معضل اصلی خانواده با مراجعه به مشاور، و تقسیط و تمهیل در ادای دین به جای سلب آزادی شوهر بهتر می توان به اهداف زندگی و ازدواج نائل آمده و قدمی در مسیر کاهش آمار طلاق و زندانیان برداشته شود. 

در دامنه پدیده حدیث و پژوهش میراث عظیم روایی در طول تاریخ به وجود آمد. در دوره معاصر و با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 با محوریت شعارهای اسلامی، به حدیث بیش از پیش توجه گردید و در ابعاد مختلف، حدیث پژوهی شکل رشدیافته تری به خود گرفت و موجب تأسیس دانشکده ها، مراکز تحقیقاتى حدیثى و. . . گردید. یکی از عرصه های رشد و توسعه در دانش حدیث، در بخش پژوهش آن است. اینکه در چه شاخصه های پژوهشی و به چه میزان رشد داشته؟ پرسشی است که در نوشتار پیش رو پاسخ داده شده است. با بررسی انجام شده در شاخصه های مهم پژوهش دانش حدیث، همچون: مجلات، پایان نامه ها، انتشارات، کتابخانه ها و. . . پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی داشته، به گونه ای که در برخی موضوعات پژوهشی طلوع و رشد آن فقط پس از پیروزی انقلاب بوده است. پرسشی است که در نوشتار پیش رو پاسخ داده شده است. با بررسی انجام شده در شاخصه های مهم پژوهش دانش حدیث، همچون: مجلات، پایان نامه ها، انتشارات، کتابخانه ها و. . . پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی داشته، به گونه ای که در برخی موضوعات پژوهشی طلوع و رشد آن فقط پس از پیروزی انقلاب بوده است.

جریان های سیاسی موجود در هر نظام سیاسی، پدیده ای بسیار مهم و نقش آفرین در تاریخ و تحولات جوامع به شمار می روند؛ بر این اساس شناخت وضعیت فعلی، آینده و عوامل تأثیرگذار بر آنان از اهمیت زیادی برخوردار است. آینده پژوهی دانش تحلیل، طراحی و شکل دادن به آینده است. با توج ه به گسترش آینده پژوهی و کاربرد همه جانبه آن در حوزه های گوناگون زندگی سیاسی- اجتماعی انسان ها، در این مقاله تلاش می شود به بررسی سناریوهای آینده جریان های سیاسی در ایران 1404 بپردازیم. به منظور نگارش سناریوها از روش ماتریس عدم قطعیت ها استفاده کرده ایم، بدین صورت که در ابتدا مهم ترین پیشران های تأثیرگذار بر جریان های سیاسی ایران در حوزه های مختلف مطرح شده و در ادامه با استفاده از نظرسنجی از افراد متخصص و صاحب نظر، پیشران هایی که از بیشترین میزان اهمیت و تأثیرگذاری برخوردارند، به عنوان پیشران های کلیدی جریان های سیاسی انتخاب شده و درنهایت بر اساس آنها به نگارش سناریوها پرداخته ایم. یافته های پژوهش حاکی از آن است. با توجه به دو عدم قطعیت مهم رهبری و مردم، چهار سناریو برای آینده جریان های سیاسی در ایران می توان در نظر گرفت که سناریوی نخست به عنوان مطلوب ترین آینده برای جریان های سیاسی ایران است. در این زمینه عدم توجه به عناصر وحدت بخش مردم در نظام سیاسی و بی توجهی به عوامل چالش زا و تهدید آفرین خارجی و داخلی می تواند حوزه جریان های سیاسی و آینده انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران را به چالش کشیده و آینده مطلوب در حوزه جریان های سیاسی را محقق نسازد.

تحولات کشورهای عربی و فرجام خیزش های انقلابی، با دخالت ارتش در این اعتراضات نسبت نزدیکی دارد. مقاله حاضر این پرسش اصلی را مطرح می کند که رویکرد و نقش ارتش در انقلاب ها و خیزش های عربی چه بوده است؟ فرضیه پژوهش آن است که در مصر و تونس ارتش در کنار انقلابیون قرار گرفت. در لیبی، نیروهای ارتش در مواجهه با اعتراضات مردمی دچار انشعاب شدند و مخالفان توانستند در جنگ داخلی بر رژیم قذافی پیروز شوند. در سوریه و یمن، هرچند فرار از ارتش صورت گرفت، ولی به اندازه ای نبود که انسجام ارتش را برهم زند. در بحرین، ارتش در جریان تظاهرات مخالفت آمیز، به سلطنت آل خلیفه پای بند ماند. بنابراین، رویکرد ارتش ها در فرایند های اعتراضات نه تنها اثرگذار، بلکه تعیین کننده بوده است. این مقاله، با روش تحلیلی-توصیفی و در قالب نظریه های نسل دوم، به خصوص جانسون و تیلی، به نفوذ و تأثیر ارتش های عربی در انقلاب ها و خیزش های کشورهاشان پرداخته و با این هدف، تحولات جهان عرب را مورد واکاوی قرار می دهد.

ارزش مندی و آوازه کتاب شریف نهج البلاغه از سویی به سبب سخنان پرمغز و زیبا و حیات آفرین امیرالمؤمنین علی(ع) و از سوی دیگر مرهون گزینش و چینش هنرمندانه سید رضی مؤلف حکیم آن است. مقدمه مؤلف بر کتاب به خوبی سبک هنری، انگیزه و نوع نگاه او را بازگو می نماید. از آنجا که رویکرد غالب او در کتاب، نمود بخشی هنرمندانه به زیبایی های سخنان علی(ع) است، لذا تقسیم آگاهانه به سه نوع از سخن، در کنار بهره گیری از انواع دیگر سخن نیز جهت دار است. گزیده نگاری، به میان نکشیدن سخن از سند و تکرارپذیریِ سخنان بخشی از سبک هنری اوست که هدف مندانه انجام شده و در ماندگاری کتاب نقشی بسزا داشته و نه تنها نقاط ضعف کتاب نیست، بلکه از امتیازات آن می باشد. در این پژوهش، سعی شده بین آنچه در ساختار کتاب یافت شده با مقدمه آن، مطابقت داده شود و به برخی از نگره های انتقادی که در فریقین نسبت به آن مطرح شده، پاسخ گفته شود.

در دین اسلام مقوله ی آزادی اهمیت فراوانی دارد. بر مبنای اسلام، از آنجا که انسان موجودی آزاد است، همواره باید حریم آزادی او حفظ گردد، لذا آزادی حق فطری هر انسانی می باشد و از او قابل سلب نیست. در نهج البلاغه و بینش امام علی(ع) تأکیدات فراوانی بر مقوله آزادی شده است. اصول حاکم بر حکومت دینی در نهج البلاغه، پرهیز از اجبار و اکراه و توجه به حقوق و آزادی هاست. در این مقاله ضمن تعریف آزادی، انواع آزادی از قبیل آزادی معنوی، آزادی عقیده، آزادی بیان، آزادی احزاب و اقلیت های مختلف و آزادی انتخاب حاکم اسلامی در حکومت دینی از دیدگاه نهج البلاغه، بررسی، و نیز به حدود آزادی پرداخته شده است.

هدف اصلی این مقاله، تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران است. با مرور مراجع، مدل مفهومی حکمرانی نظام نوآوری استخراج شده که مشتمل بر فرآیندهای سیاست گذاری، تعیین اولویت ها، طراحی و پیاده سازی برنامه ها و ارزیابی سیاست ها و یادگیری می باشد. ابزارهای پرسشنامه و برگزاری هم اندیشی برای جمع آوری داده ها، بکاربرده شده و فنون تحلیل عاملی تأییدی و آزمون t برای تحلیل داده های خام استفاده شده است. بر پایه مدل طراحی شده، وضعیت فعلی و چالش های پیش روی حکمرانی نظام نوآوری ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل صورت گرفته حاکی از آن است که رویکرد غالب در سیاست گذاری نوآوری در ایران نگرش خطی بوده و سبک حکمرانی نظام ملی نوآوری نیز دستوری است. در خاتمه مقاله، پیشنهاداتی برای غلبه بر چالش های پیش رو ارائه شده است.

الگویابی ابزار پایش عملکرد و پویش "بهترین عملکرد" از طریق یادگیری از دیگران است. در مقاله حاضر جهت الگویابی میان پروژه های تحقیق و توسعه، مدل جدیدی تحت عنوان الگویابی مجازی (VBM) به کمک تحلیل پوششی داده ها ارائه شده است. از مزیت های این مدل، تعریف نشانگرهای ستانده براساس مراحل تحقیق و توسعه و رفع مشکل ناهمگونی ستانده های تحقیقاتی است. مدل پیشنهادی با استفاده از نشانگرهای نهاده - ستانده 30 پروژه تحقیق و توسعه گروه های پژوهشی الکترونیک سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران بطور تجربی مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج مطالعه مؤید آن است که برای تشخیص بهترین عملکرد، بایستی معیار کارایی تؤام با معیار اثربخشی بکار گرفته شوند. براساس مدل VBM، 17% از پروژه ها به عنوان مرجع برای سایر پروژه ها تشخیص داده شد. از ویژگیهای برجسته پروژه های مرجع، برنامه ریزی مؤثر نیروی انسانی و همچنین انجام بازاریابی برای واگذاری نتایج تحقیقات بوده است. استفاده از الگویابی مجازی می تواند منجر به ارتقاء قابل ملاحظه سطح کارایی پروژه های تحقیق و توسعه گردد.