حجت الله حاجی حسینی

سیاست گذاری، کارکرد اساسی دولت و فرآیند مداخله به منظور دستیابی به نتایج و تحقق چشم انداز سیاسی آن است. مطالعه سیاست گذاری عمومی به دنبال توصیف و تبیین سیاست گذاری دولت ها و نحوه اثرگذاری و ایجاد تغییر در آن است. چارچوب ها و رویکردهای متنوعی با هدف تبیین و تجویز در حوزه سیاست عمومی معرفی شده که نقطه مشترک این رویکردها، توجه به پویایی نقش آفرینان، زمینه ها و تأثیرشان بر سیاست گذاری از ابتدای در اولویت قرار گرفتن یک مسئله در فضای سیاستی تا ارزیابی و بازخورد سیاست های پیاده شده درباره آن است. بر این مبنا حوزه علم، فناوری و نوآوری به عنوان یکی از مهم ترین مسائل عمومی که بر جامعه و رقابت پذیری ملی آن اثرگذار است متأثر از مداخلات مستقیم و غیرمستقیم دولت است. همچنین در عرصه سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری، مفهوم حکمرانی به علت پرداختن به نقش ها و تعاملات نقش آفرینان که منجر به سیاست گذاری می شود همواره در کنار فرآیند سیاست گذاری مورد توجه پژوهشگران و سیاست گذاران بوده است. این مقاله ضمن بررسی مبانی و مفاهیم سیاست گذاری عمومی و حکمرانی، دلالت های این دو حوزه نظری در فضای علم، فناوری و نوآوری را مورد توجه قرار داده و با مطالعه موردی بخش فاوا گوشه ای از کاربرد این مباحث را نیز به تصویر کشیده است.  

نوآوری برای رشد و توسعه اقتصادی مهم است و دولتها با اعمال سیاستهای نوآوری سعی در توسعه نوآوری دارند. در دو دههء اخیر موج جدیدی در حوزهء سیاست گذاری نوآوری به عنوان سیاست های نوآوری طرف تقاضا مطرح شده است که از طرف صاحب نظران این حوزه مورد توجه جدی قرار گرفته و این دیدگاه وجود دارد که در صورت همراهی سیاست های طرف تقاضا با سیاست های طرف عرضه عملاً تاثیرگذاری بیشتری حاصل خواهد شد. در گروه سیاست های طرف تقاضا، ابزار های مختلف و متعددی مانند تدارک عمومی نوآوری گرا ، مقررات و استانداردهای نوآوری گرا و نشان گذاری مورد استفاده قرار می گیرند. در کشور ما سیاست های نوآوری طرف عرضه مانند تاسیس موسسات دانشگاهی و تحقیقاتی دولتی، حمایت از تحقیق و توسعه در واحدهای صنعتی از دهه های قبل مورد توجه بوده و در سال های اخیر نیز در قالب برنامه های موثری مانند صندوق نوآوری و شکوفایی از تنوع بیشتری برخوردار شده است. این مقاله در صدد است شناخت بیشتری از سیاست های طرف تقاضا، منطق سیاستی آنها، انواع ابزارهای سیاستی قابل استفاده در این زمینه، چالش های پیش روی این سیاست ها و شمایی از روند استفاده از این سیاست ها را در اروپا بدست دهد.

علم و فنّاوری در جهان امروز دارای نقشی کلیدی در اکثر حوزه هاست. این نقش به ویژه در سه حوزه سیاست گذاری، آموزش مهندسی و فضای عمومی از اهمیت بسیار برخوردار است. از این رو چیستی و چگونگی رابطه بین آنها اهمیت فراوانی دارد. در باور عمومی غالب رابطه این دو بدین صورت تعریف می شود که فنّاوری همان علم کاربردی است. هدف ما در این نوشته بررسی و نقد این باور از طریق استدلالات نظری و تجربی است. نشان داده می شود که این خوانش از رابطه علم و فنّاوری درست و دقیق نیست و نیازمند بازبینی و بازتعریف است. در انتها نیز پیشنهادهایی برای حالات بدیل رابطه بین علم و فنّاوری مطرح می گردد.

فرصت های کارآفرینانه در محیط های متغیر و پویا شکل می گیرند. تغییر و تحولات حوزه آموزش نویددهنده فرصت هایی است که فناوری نقشی اساسی در شکل دهی به آن ها ایفا خواهد کرد. در این پژوهش مدل آینده نگاری فناورانه ارائه و با به کارگیری مدل مذکور برای تشخیص فرصت ها ابتدا بر اساس مطالعه گزارش های موجود در این عرصه بیش از 30 فناوری آموزشی شناسایی و با متن کاوی 7901 سند پژوهشی، اصلی ترین روندهای فناوری در سال های اخیر تعیین گردید. همچنین بر اساس گزارش های آینده پژوهی، پیشران های تغییر در حوزه آموزش احصاء شد. در گام سوم برای اعتبارسنجی و اولویت بندی روندهای فناوری و پیشران های تغییر، پرسشنامه خبرگان مورداستفاده قرار گرفت و داده های لازم برای انجام تحلیل، گردآوری گردید. تحلیل نتایج پرسشنامه ها با آزمون فریدمن نشان می دهد که از میان روندهای فناوری سه روند شامل: «بازی های آموزشی» و «درس بازهای گسترده آنلاین» و «واقعیت افزوده» و از میان پیشران های تغییر سه پیشران شامل: «گسترش نفوذ رسانه های اجتماعی» و «ناهماهنگی در تعریف و سطح سواد دیجیتال نسل ها» و «فرهنگ پذیرش تغییر و نوآوری» بیشترین تأثیر را بر شکل گیری فرصت های کارآفرینانه در بازار آموزش ایران طی 5 سال آینده خواهند داشت.

ضرورت نوآوری و به ویژه نوآوری فناورانه برای رقابت در عرصه های داخلی و جهانی از یک سو و اهمیت توسعه فناوری های صنعت هوایی، به عنوان یکی از حوزه های فناوری های پیشرفته از سوی دیگر، شناسایی عوامل و بسترهای لازم برای ایجاد توانمندی های نوآوری در این صنعت را به فرآیندی راهبردی تبدیل نموده است. در پژوهش حاضر، سعی شده است تا ضمن شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر در ایجاد و تقویت توانمندی های نوآوری، میزان اثرگذاری این عوامل بر انواع  نوآوری های محقق شده در یکی از مراکز پژوهشی صنایع هوایی ایران بررسی و راهکارهایی به منظور تقویت این توانمندی ها پیشنهاد گردد. بدین منظور، ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای، عوامل مؤثر در نوآوری و توانمندی های نوآوری، شناسایی و در قالب چهار گروه اصلی دسته بندی گردید. در گام بعدی از طریق توزیع پرسشنامه طراحی شده، وضعیت متغیرهای پژوهش مورد سنجش قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون های همبستگی، فریدمن و رگرسیون نشان داد که در مرکز مورد مطالعه، همکاری ها و تعاملات شبکه ای بیشترین اثر مثبت را بر توانمندی های نوآوری داشته و اولویت اثرگذاری سایرعوامل به ترتیب، تلاش های فناورانه، ویژگی های مدیریتی و ویژگی های نیروی انسانی بوده است. هم چنین اولویت نوآوری-های محقق شده (به عنوان نتایج توانمندی در نوآوری)، به ترتیب شامل نوآوری محصول، نوآوری سازمانی و نوآوری فرآیند تعیین گردید. در این میان، مؤثرترین عامل در ایجاد نوآوری در محصول، تلاش های فناورانه و مؤثرترین عامل در ایجاد نوآوری در فرآیندها و نوآوری سازمانی، ویژگی های مدیریتی بوده است.

از آنجا که میزان سود آوری در یک بنگاه صنعتی تعیین کننده عملکرد کسب و کار و کسب مزیت رقابتی مناسب برای آن بنگاه است مطالعات متعددی در مورد عمکرد کسب وکار ومزیت رقابتی بنگاه ها صورت گرفته است. هدف این تحقیق ، شناسایی فاکتور ها و عوامل اساسی تاثیر گذار بر عملکرد کسب وکار وکسب مزیت رقابتی پایداربرای بنگاه ها ی صنعتی و ارتباط این فاکتورها با یکدیگر براساس مستندات و پژوهش های صورت گرفته در دسترس در این حوزه به منظور کمک به صاحبان صنایع کشورمان در جهت بهبود عملکرد کسب وکار وکسب مزیت رقابتی مناسب برای آنان است . یکی از یافته های بسیار مهم این پژوهش که از مطالعات منابع مختلف در این حوزه احصا شده است، تاثیر قابل توجه بازارگرایی بر نوآوری است . به طوری که در بسیاری از مطالعات که در قسمت ادبیات تحقیق ملاحظه می شود، بازارگرایی به عنوان فاکتور اساسی بر شکل گیری نوآوری و بهبود عملکرد کسب وکار مطرح است. یکی از یافته های دیگر این پژوهش تاثیر قابل توجه نوآوری بر عملکرد کسب وکار یک بنگاه صنعتی به منظور کسب مزیت رقابتی پایدار است. از نکات مهم دیگری که دراین تحقیق به آن پرداخته شده نقش متعادل کننده مولفه گرایش یادگیری در رابطه بین بازارگرایی ونوآوری است. همچنین در بخشی از مقاله به اهمیت تاثیر نوآوری بر عملکرد کسب وکار و کسب مزیت رقابتی در صنایع مختلف نیز پرداخته شده. در پایان این تحقیق، بر مبنای مستندات و پژوهش های صورت گرفته ،ارتباط بین مولفه های اصلی شامل : بازارگرایی ، نوآوری، عملکرد کسب وکار و مزیت رقابتی پایدار به صورت یک مدل مفهومی ارایه شده و همچنین کاربرد وشرایط تحقق این مدل نیز بیان شده است

تحقق آرمان ها و هدف های بلند مدت مورد نظر سیاست گذاران، نیازمند استفاده از ابزارهای سیاستی مناسب است. با مطالعه مبانی نظری ابزارهای سیاست گذاری مشخص است که دسته بندی هر پژوهشگر از ابزارهای سیاستی علم و فناوری وابسته به محیط سیاست گذاری و هدف های خاص او در تبیین سیاست است. در ایران نیز، چارچوب منتخب مورد تأیید سیاست گذاران وجود ندارد. از اثرات عدم وجود این چارچوب منتخب، می توان به عدم توازن در سیاست های علم و فناوری اشاره کرد. در این پژوهش با بررسی بیش از 67 کتاب و مقاله معتبر در مبانی نظری موضوع، دسته بندی های ابزارهای سیاستی علم و فناوری شناسایی شدند و با استفاده از روش کیفی فراترکیب، چارچوب منتخبی از ابزارهای سیاستی ارائه گردید. اعتبارسنجی این چارچوب منتخب، با مصاحبه های هدفمند از خبرگان سیاست گذاری در حوزه علم و فناوری و انجام پنج مطالعه موردی از اسناد سیاستی، تأیید گردید. چارچوب یادشده دارای سه بعدِ ابزارهای تحریک طرف عرضه، تحریک طرف تقاضا و ابزارهای زیرساخت مبادله است. از دستاوردهای مطالعه های موردی می توان به عدم توازن میان سیاست های طرف عرضه و تقاضا در سیاست های کلان ملّی اشاره کرد.

مطالعات نظام های نوآوری، سیاست های یکسان برای طراحی و هدایت مسیر توسعه مبتنی بر نوآوری را مردود دانسته و توجه خاص به ویژگی های مختلف موثر بر نوآوری هر منطقه را ضروری می دانند. از سوی دیگر، در این مطالعات و مخصوصا در رویکرد گسترده آن، تأکید فراوانی بر تأثیرگذاری عوامل اجتماعی نظیر اعتماد و هنجارها بر رفتار نوآوری شده است. ایران به دلیل گستردگی جغرافیایی و عمق تاریخی، وجود اقوام مختلف با فرهنگ های متفاوت و در عین حال، سیاستگذاری متمرکز، نمونه کمیابی برای مطالعه تأثیر عوامل اجتماعی بر رفتار نوآوری منطقه ای است. لذا در این پژوهش که با هدف گونه شناسی رفتار نوآوری مناطق مختلف ایران، شناسایی مسیر نوآوری هر منطقه و تشخیص سیاست های مناسب آن طراحی شده است، به ویژه عوامل اجتماعی موثر بر نوآوری (نظیر اعتماد و قوم گرایی) و رفتارهای اجتماعی هر منطقه (نظیر یادگیری و جریان دانش) مورد توجه قرار دارد. به همین منظور، ویژگی های مختلف اقتصادی-اجتماعی استان های کشور در دو مقطع زمانی 1379 و 1386 (که در آن موقع30 استان بوده اند) مورد بررسی قرار گرفته اند. سپس عملکرد نوآوری و ویژگی های استانها در مقایسه با یکدیگر (و بر اساس سنجه هایی که بعضا به طور خاص و بر حسب شرایط بومی ایران طراحی شده اند) مطالعه شده و برپایه شباهت ها و تفاوت های آنها گونه شناسی تجربی از استان های کشور شکل گرفته و بر این اساس، سیاست های خاص هر استان توصیه شده است..

کارآفرینی فناورانه حوزه ای بین رشته ای و رو به رشد می باشد. در این تحقیق ایتدا نظریه های مرتبط با دو حوزه کارآفرینی و فناوری بررسی شده و سپس حوزه کار آفرینی فناورانه به تفصیل بررسی شده است. همچنین مدلی از کارآفرینی فناورانه تحت عنوان مدل پرادون ارائه گردید. این مدل شامل هفت جز است: کارآفرین فناور، دانشگاهها، شرکتها، سرمایه، مشتریان و بازار، دولت و مشاوران. مدل کارآفرینی فناورانه می تواند محققین را در راستای تحقیقات آتی و همچنین دولتها و مناطقی که قصد دارند به توسعه و ترویج کارآفرینی فناورانه بپردازند، یاری رساند. در ادامه نیز کارآفرینی فناورانه در زیست فناوری و گزینه های تجاری سازی و مسیر های ورود به بازار آن با ابزارها وساز وکار های مرتط از قبیل : شرکت های انشعابی(Spin-off)، لیسانس دهی (Licensing) مالکیت فکری یا IP، فروش تجاری(Trade sale) و توسعه داخلی بیان گردیده است و مقاله با ارایه جمع بندی و پیشنهادات پایان پذیرفته است.

هدف از انجام این مطالعه، بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر کیفیت عملکرد سازمان های تولیدی است. برای دستیابی به هدف پژوهش، با مرور ادبیات پژوهشی موجود در حوزه ی فناوری اطلاعات، مدلی ساختاری برای بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر کیفیت عملکرد یک شرکت تولیدی ارائه شد. مدل پیشنهادی پژوهش براساس روابط متغیرهای پژوهش و براساس یافته های پژوهشگران پیشین ارائه شد. جامعه ی آماری پژوهش شامل کلیه مدیران و کارکنان دوایر بازاریابی و فروش، تولید و کنترل کیفیت شرکت های خودروسازی سایپا و ایران خودرو بوده است. برای جمع آوری داده ها، مطالعه ای میدانی روی نمونه ای شامل 128 نفر از جامعه و با استفاده از نمونه گیری دردسترس انجام شد. فرضیه های پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل سازی معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفت. داده-های حاصل نیز با استفاده از نرم افزارهای آماری SPSS و AMOS تحلیل شد. یافته ها نشان می دهد، منابع فناوری اطلاعات (تبادل الکترونیکی داده ها، طراحی و تولید به کمک رایانه و برنامه ریزی منابع سازمان) تأثیر معناداری بر کیفیت عملکرد دارد.

با توجه به اهمیت روزافزون فناورى هاى نوظهور مانند نانوفناورى، زیست فناورى و فناورى اطلاعات و ارتباطات، در این تحقیق سعى شد نحوه شکل گیرى و رشد بخش زیست فناورى ایران با استفاده از رویکرد کارکردى نظام نوآورى فناورانه، مورد بررسى و تحلیل قرار گیرد. براى این منظور با بهرهگیرى از فن " نگاشت تاریخى دادهها" و مصاحبه با برخى از فعالان بخش زیست فناورى و بررسى و تحلیل محتواى اسناد و فعالیتهاى انجام شده در آن، تحلیل کیفى بر نحوه شکل گیرى تاریخى آن در کشور انجام شد. بر اساس نتایج این تحلیل و مبانى نظرى تحقیق، مدل اولیهاى براى شکلگیرى کارکردهاى نظام نوآورى در این بخش مشتمل بر 15 فرضیه براى مسیر تاثیرگذارى کارکردها طراحى گردید. در ادامه، با انجام تحلیلى بر 103 پرسشنامه جمع آورى شده از خبرگان بخش زیست فناورى، پس از آزمون سازههاى مدل به روش تحلیل عاملى، مدل و مسیر تاثیرگذارى کارکردهاى مختلف بر یکدیگر با کمک مدلیابى ساختارى استخراج شد. نتایج این تحقیق نشان داد که نقش دولت در شکلگیرى کارکردهاى نهادینه سازى و قانونمندسازى، هدایت فصلنامه علمى - پژوهشى تحقیقات و نوآورى، نقشى کلیدى بوده که باعث شکلگیرى بقیه کارکردهاى نظام نوآورى زیست فناورى در ایران شده است. البته وجود ظرفیتها و پتانسیلهاى دانشى و بازارى اولیه، باعث شکلگیرى دو مسیر تقویت طرف تقاضا و طرف عرضه شده است و لذا، این مسیر شکلگیرى تحت عنوان "موتور شکلگیرى حمایت دولت و ظرفیتهاى دانشى و بازارى" نامگذارى گردید.

هدف اصلی این مقاله، تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران است. با مرور مراجع، مدل مفهومی حکمرانی نظام نوآوری استخراج شده که مشتمل بر فرآیندهای سیاست گذاری، تعیین اولویت ها، طراحی و پیاده سازی برنامه ها و ارزیابی سیاست ها و یادگیری می باشد. ابزارهای پرسشنامه و برگزاری هم اندیشی برای جمع آوری داده ها، بکاربرده شده و فنون تحلیل عاملی تأییدی و آزمون t برای تحلیل داده های خام استفاده شده است. بر پایه مدل طراحی شده، وضعیت فعلی و چالش های پیش روی حکمرانی نظام نوآوری ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل صورت گرفته حاکی از آن است که رویکرد غالب در سیاست گذاری نوآوری در ایران نگرش خطی بوده و سبک حکمرانی نظام ملی نوآوری نیز دستوری است. در خاتمه مقاله، پیشنهاداتی برای غلبه بر چالش های پیش رو ارائه شده است.

این مقاله با بررسی عوامل تاثیرگذار در رویکرد دانشگاه ها به دانشگاه کارآفرین، تعریف و مفهوم دانشگاه کارآفرین را مورد جستجو قرار داده و مصادیق فعالیت های کارآفرینی دانشگاهی را روشن می سازد. سپس نتایج مطالعه موردی فعالیت های کارآفرینی دانشگاهی و تجاری سازی نتایج تحقیقات در هفت دانشگاه مهم کشور را ارائه می دهد. مطالعه شامل بررسی وضعیت نهاد عامل، پرسنل تخصیص یافته به آنها، فرآیند کاری تعریف شده و نهایتاً عملکرد سال 85 در مورد چهار فعّالیت زیر می باشد: ثبت و حفاظت حقوقی از نتایج تحقیقات، لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیت نتایج تحقیقات، تشکیل شرکت های انشعابی دانشگاهی، انجام تحقیقات مشترک و قراردادی با صنعت و سایر سازمان ها.  فعالیت های انتخاب شده به عنوان مصادیق کارآفرینی دانشگاهی و فعالیت های ذیربط با تجاری سازی نتایج تحقیقات ، مورد اتفاق نظر صاحب نظران و محققین این زمینه می باشند. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که در دانشگاه های مورد مطالعه، انجام تحقیقات مشترک و قراردادی با صنعت از وضعیت تثبیت شده ای برخوردار است و ثبت و حفاظت حقوقی  از نتایج تحقیقات اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. ولی سایر فعالیت ها نظیر لیسانس دهی و انتقال حقوق مالکیت نتایج تحقیقات و تشکیل شرکت های انشعابی دانشگاهی هنوز رایج نمی باشند.

همواره در طول تاریخ تکنولوژی تأثیر عمیقی بر پیشرفت تمدن بشری و رشد اقتصادی و فرهنگی داشته است. بررسی گذشته ایران نشان می دهد که همواره علم و تکنولوژی در کنار سایر مؤلفه ها در سرنوشت ایران تأثیرگذار بوده است. در این مقاله سعی بر این است که با تکیه بر مستندات و پژوهشهای انجام گرفته از قبل از انقلاب (عمدتاً دوره پهلوی) و بعد از انقلاب، بتوان تحلیل تاریخی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار بر توسعه فناوری ارائه نمود در بخش های مقدماتی مبانی و چارچوب ارزیابی فرایند توسعه تکنولوژی مورد بررسی قرار می گیرد و با دو مؤلفه عرضه و تقاضا و سیاستهای تأثیرگذار دولت در هر دو حوزه بحث ادامه می یابد و پس از ارائه چارچوب مفهومی مقاله به ارزیابی سیاستهای انگیز شی دولت در دوره های متفاوت پهلوی می پردازد. در همین اثنا سیاستهای انگیز شی دولت در حوزه های صنعتی و اقتصادی با ارائه آمار و ارقام مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. سپس روند تحولات اقتصادی صنعتی و تکنولوژیکی در دوره بعد از انقلاب ارائه می شود و تأثیرات و سیاستهای انگیز شی و همچنین طراحی ساختارها و شکل گیری توانمندیها در عرصه های صنعتی و تکنولوژیکی در سطح ملی بیان می گردد و در پایان مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه تکنولوژی در دهه اخیر مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

ظهور اقتصادهای مبتنی بر دانش، فضای رقابت را در عرصه جهانی به شدت گسترش داده و تغییر و تحولات خاصی را در محیط اقتصادی-اجتماعی منطقه در پی داشته است. در این رابطه کشورهای در حال توسعه، ناچار به اتخاذ سیاست های مناسب علوم و تکنولوژی هستند تا بتوانند پاسخ مناسب و موثری به تغییرات بین المللی بدهند. نتایج این مباحثات و مذاکرات به صورت مجموعه ای از طرح های راهبردی درآمده است که یکی از آنها طرح نظام توسعه فناوری کشور است که گزارش فاز مطالعات اجمالی آن تدوین شده است. بخش اول این مجموعه به وضعیت کلی علوم و فناوری در جهان و ایران اختصاص دارد و در بخش های بعدی، تعاریف و مفاهیم مربوط به نظام توسعه فناوری، مولفه های نظام، اعم از مولفه های پشتیبانی سخت افزاری، نرم افزاری و مولفه مدیریت عالیه نظام آمده است. در ادامه تعدادی از مولفه های مهم پشتیبانی نرم افزاری شامل نهادها، محیط حقوقی، منابع انسانی و منابع مالی نیز توصیح داده شده است. در پایان گزارش دو سند ساختاری و محتوایی که نتیجه مطالعات گزارش می باشند، تدوین گردیده است. سند ساختاری نظام توسعه فناوری حاوی مطالبی پیرامون مشخصات نظام توسعه فناوری کشور، تعاریف پایه، عوامل و مولفه های پشتیبانی نظام، مدیریت عالیه نظام توسعه فناوری، اصول ناظر بر نظام و ویژگی های اساسی آن می باشد. رسالت، ماموریت و تقسیم کار ملی، طراحی کلان نظام و ساختار آن و سپس راهبردها و الزامات حقوقی در ادامه سند ساختاری تعیین شده است. سند محتوایی نظام توسعه فناوری حاوی مطالبی پیرامون موضوعات چالش های جهانی از جنبه های توسعه فناوری، ارزیابی کیفی توسعه فناوری، شاخص های اصلی توسعه فناوری، وضعیت موجود شاخص ها، جهت های استراتژیک و سیاست ای کلان توسعه فناوری و همچنین برنامه ای کلان چند سال آینده نظام توسعه فناوری کشور می اشد.

عوامل موثر در فرآیند توسعه فناوری، شامل کشش تقاضا و فشار عرضه است و تعامل بین محرکه ها (انگیزش ها)، توانمندی ها و نهادهای مرتبط نیز به توسعه فناوری می انجامد. مبانی نظری فرآیند توسعه فناوری در مکاتب مختلف مورد توجه قرار گرفته و اقتصاددانان بعد از دوره کلاسیک نیز مفهوم و مصداق فناوری را به شرح زیر مورد بحث و بررسی قرار داده اند: - اقتصاددانانی که روش کلاسیک را به همراه نوآوری ها دنبال کردند و نظریه نئوکلاسیک را شکل دادند. این نظریه را از جنبه فناوری، می توان به نظریه های تولید نئوکلاسیک، نوآوری نئوکلاسیک و رشد درون زا تقسیم نمود. - اقتصاددانانی که از نظریه انقلابی شومپیتر در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی پیروی نمودند، نظریه ای را شکل دادند که به آن نظریه اقتصاد تکاملی اطلاق می گردد. نظریه فوق نیز به دو نظریه نهادگرا و طبیعت گرا قابل تقسیم است. شومپیتر دو نظریه مختلف را در رابطه با توسعه فناوری ارائه داده است. این نظریه ها به الگوی تخریب خلاق و انباشت خلاق معروف است. نظریه سیستم ملی نوآوری، در واقع تکامل یافته نظریه های سنتی نوآوری است. فریمن (Freeman) با تحلیلی تاریخی و با استفاده از تئوری های نوین نوآوری، نشان داده که زیرسیستم هایی مانند سازمان های R&D، بنگاه های صنعتی و سازمان های دولتی در رابطه متقابل با یکدیگر در یک چارچوب سازمانی، موجب توسعه فناوری می شوند.