سیده هما مؤذن جمشیدی

| صنعت مسافرت و گردشگری نقشی اساسی در اقتصاد و جامعه جهانی دارد. از دیدگاه اقتصادی، بین گردشگری معمولی و گردشگری فرهنگی تفاوت وجود دارد. ایران به دلیل داشتن انواع میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، پتانسیل بالایی در زمینه گردشگری فرهنگی دارد. با توجه به اهمیت گردشگری و به ویژه گردشگری فرهنگی در اقتصاد، این پژوهش به بررسی عوامل تأثیرگذار بر بازدید از جاذبه های میراث فرهنگی با تأکید بر سرمایه فرهنگی می پردازد. در این راستا عوامل اثرگذار بر بازدید، به دو بخش عوامل مربوط به طرف عرضه (امکانات و تسهیلات موجود در جاذبه های میراث فرهنگی) و عوامل مربوط به طرف تقاضا، ازجمله سرمایه فرهنگی گردشگران تفکیک شده است. منظور از سرمایه فرهنگی در این پژوهش، سرمایه فرهنگی انباشته شده درگردشگران است که با شاخص هایی نظیر سابقه بازدید، تحصیلات، درآمد و سن سنجیده می شود. روش تحقیق ترکیبی از روش توصیفی- علی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه گردشگران داخلی و از پرسشنامه محقق ساخته شده استفاده شد. بدین منظور با توجه به بزرگ بودن جامعه، 384 پرسشنامه به صورت تصادفی و مجازی بین گردشگران توزیع شده است و با استفاده از تحلیل علی رگرسیونی، داده های حاصل تجزیه و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیون لاجیت رتبه ای نشان می دهد، متغیرهای سرمایه فرهنگی شامل سن، اشتغال و سابقه بازدید تأثیر مثبت و معنادار و متغیرهای وضعیت درآمد مربوط به خانوارهای با درآمد متوسط روبه بالا و پردرآمد دارای تأثیر منفی و معنادار هستند. همچنین از متغیرهای طرف عرضه تبلیغات، رستوران، فروشگاه های محصولات فرهنگی و کاهش میزان ازدحام بیشترین تأثیر مثبت و معنادار را دارند.

امروزه پایداری یکی از موضوعات مهم جهان است. در همین راستا شعار گردشگری در سال 1403 «گردشگری و سرمایه گذاری سبز» بوده است. موزه اقامتگاه ها و هتل موزه ها نقش بسزایی در تحقق این شعار و توسعه پایدار گردشگری دارند. این پژوهش دو هدف زیر را دنبال می کند: 1. شناسایی نوع فعالیت های اقامتگاه بوم گردی و موزه عروسک و اسباب بازی کاشان که به پایداری ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی منجر شده است؛ 2. بررسی میزان رضایت گردشگران داخلی بازدیدکننده از موزه درخصوص فعالیت های پایدار این موزه اقامتگاه. برای رسیدن به اهداف فوق از روش کیفی- کمی استفاده شد. در مرحله اول، داده ها به کمک مصاحبه عمیق و رودررو جمع آوری شد. حجم نمونه 5 نفر (1 نفر مؤسس و پژوهشگر موزه، 1 نفر مدیر موزه و 3 نفر راهنمای موزه) بود. ملاک انتخاب این افراد فعالیت و سابقه کاری آن ها در حوزه موزه و در موزه اقامتگاه بوده است. نتایج تجزیه و تحلیل کیفی نشان می دهد که موزه اقامتگاه نقش بسزایی در کاهش اثرات منفی گردشگری در مقصد دارد و 29 کد مفهومی باز برای بعد اجتماعی، 22 کد مفهومی باز برای بعد فرهنگی، 8 کد باز برای بعد اقتصادی و 19 کد باز مفهومی برای بعد محیط زیستی شناسایی شد. در مرحله دوم براساس نتایج به دست آمده از مصاحبه ها، پرسشنامه ای به منظور بررسی میزان رضایت گردشگران بازدیدکننده از موزه درخصوص فعالیت های پایدار اقامتگاه بوم گردی و موزه عروسک و اسباب بازی کاشان، طراحی و در اختیار گردشگران قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون T تک نمونه نشان دهنده رضایت بالای آن ها بود.

امروزه گردشگری هنری یکی از بازارهای با علایق ویژه است که رونق آن می تواند در توسعهٔ گردشگری ایران بسیار تأثیرگذار باشد. در میان هنرهای کاربردی ایران، فرش دستبافت سابقه ای تاریخی و شهرت بالایی در جهان دارد. استان آذربایجان شرقی که یکی از کانون های تاریخی تولید فرش دستبافت در ایران است به منزلهٔ منطقهٔ موردمطالعه این پژوهش انتخاب شده است. پژوهش حاضر دو هدف اصلی را پی می گیرد که عبارت هستند از معرفی پتانسیل های استان آذربایجان شرقی برای رونق گردشگری فرهنگی با تأکید بر فرش دستبافت و شناسایی پیشران های کلیدی برای رونق گردشگری فرهنگی با تأکید بر فرش در استان آذربایجان شرقی. روش کیفی (تحلیل مضمون) به همراه تحلیل ساختاری به منزلهٔ ابزار تجزیه وتحلیل در مطالعات آینده پژوهی با استفاده از نرم افزار میک مک در این پژوهش به کار گرفته شده است. نتایج تحلیل مضمون نشان می دهد که استان آذربایجان شرقی دارای چهار مضمون اصلی نیروی انسانی، اهمیت تاریخی فرش تبریز، جاذبه ها و فرهنگ اجتماعی است و این نتایج گواهی است بر پتانسیل بالای منطقه برای رونق گردشگری فرهنگی با تأکید بر فرش دستبافت. به علاوه، خروجی نرم افزار میک مک نشان می دهد که متغیرهای سامان دهی برنامه های آموزشی و توانمندسازی تجار و تولیدکنندگان فرش همگام با تورهای فرش، برگزاری و سامان دهی برنامه های آموزشی و توانمندسازی راهنمایان گردشگری در کنار تورهای فرش و ایجاد انگیزهٔ مالی برای آن ها و تبلیغات هدفمند و گستردهٔ دیجیتال از تأثیرگذارترین متغیرها در رونق گردشگری فرهنگی با تأکید بر فرش دستبافت است.

زیست پذیری فرهنگی، جامع ترین شاخص ارزیابی وضعیت توسعه فرهنگی در مناطق است که از سه شاخص فرصت مشارکت فرهنگی، مشارکت فرهنگی و حمایت از فرهنگ و 54 زیرشاخص تشکیل شده است. هدف از انجام این مطالعه، ارزیابی زیست پذیری فرهنگی در سه کلان شهر مدنظر و مقایسه آنها ازنظر بهره مندی از این شاخص است. بر این اساس مطالعه حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و با توجه به روش، ازجمله پژوهش های توصیفی – تحلیلی است. در این راستا سعی شده است با استفاده از داده های فرهنگی که با مراجعه به سازمان های مرتبط و سالنامه های آماری به دست آمده اند، زیست پذیری فرهنگی در سه کلان شهر ایران بررسی شود. بدین منظور پس از استانداردسازی داده ها، با استفاده از میانگین ساده زیرشاخص ها، هر یک از سه شاخص محاسبه و با بهره گیری از میانگین شاخص ها، زیست پذیری فرهنگی کلان شهرهای مدنظر طی سال های 1392 تا 1395 برآورد شده است. براساس نتایج به دست آمده، زیست پذیری فرهنگی طی سال های 1395-1392 در اصفهان از مقدار 203/0 به 792/0، در تهران از 321/0- به 041/0- و در مشهد از مقدار 530/0- به 069/0- در پایان دوره رسیده است. همچنین در مقایسه نسبی کلان شهرها در تمام سال های پژوهش، اصفهان در رتبه اول و تهران و مشهد به ترتیب در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.

علم گردشگری، علمی است پویا و باقی ماندن در دنیای رقابتی گردشگری مستلزم ظهور ابتکارات و بازارهای با علایق ویژه در صنعت گردشگری و هتلداری است. مفهوم بازارهای با علایق ویژه در سال های اخیر شکل گرفته و نقطه مقابل گردشگری انبوه است. بازارهای با علایق ویژه میان گردشگران تمایز قائل می شود و فعالیت ها و خدمات را براساس گرایش، انگیزه سفر و نیاز آنها ارائه می دهد. این پژوهش بر معرفی هتل های موضوعی متمرکز شده است و سه هدف اصلی را دنبال می کند: شناسایی هتل های موضوعی مناسب برای سرمایه گذاری در شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان؛ بررسی میزان گرایش گردشگران داخلی به اقامت در هتل های موضوعی و اولویت هتل های موضوعی از دیدگاه گردشگران داخلی. این پژوهش در شهر اصفهان انجام گرفته و ابزار گردآوری داده ها در آن، فرم مصاحبه و پرسش نامه بوده است. روش پژوهش به کاررفته کمی کیفی است و نتایج نشان می دهد گردشگران داخلی به اقامت در هتل های موضوعی گرایش زیادی داشته و از دیدگاه آنها هتل های سنتی، هتل های صنایع دستی و هتل های نشان دهنده دوران تاریخی شکوفایی اصفهان برای اقامت در اولویت قرار دارند.

دخالت دولت در اقتصاد از دیرباز یکی از موضوعات مورد بحث بسیاری از اقتصاددانان بوده است. در رابطه با اندازه ی دولت و تأثیر آن بر رشد و توسعه ی اقتصادی، نظریات گوناگونی وجود دارد. یک نظریه بیانگر این است که دولت بزرگ تر برای دستیابی به اهدافی چون کارآیی و رشد اقتصادی زیان ­ آور است. در نقطه ی مقابل این نظریه برخی عقیده دارندکه دولت نقش مهمی در فرایند توسعه ی اقتصادی به عهده دارد و دولت بزرگ­تر را به موتور توسعه ی قوی تر برای اقتصاد تشبیه می کنند. در هر صورت اندازه ی بزرگ دولت یکی از مهم ترین ویژگی های کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعهیافته می باشد، به طوری که اغلب بخش های اقتصاد در این گونه کشورها از جانب دولت مدیریت و تأمین مالی شده، و دولت ها در این گونه کشورها با کسری شدید بودجه مواجه هستند. بنابراین، عمده ی تغییرات در این دسته از کشورها، تحت تأثیر اندازه ی دولت آنها قرار می گیرد، و همین امر سبب شده که تلاش های زیادی در جهت بررسی تأثیر اندازه ی دولت بر متغیرهای مختلف اقتصادی انجام شود. از این رو هدف این مطالعه، تحلیل تأثیر اندازه ی دولت بر شاخص توسعه ی انسانی است؛ تفاوت و نوآوری این مطالعه با سایر مطالعات، در روش تحلیل بکار گرفته شده است؛ بطوری که تا بحال این موضوع از طریق روش رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) مورد بررسی قرار نگرفته است، این روش دارای قابلیت های ویژه ای است که در مقاله به آن پرداخته شده است. کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان کشورهایی که بیشتر از مجموعه ی کشورهای در حال توسعه و کشورهای کمتر توسعهیافته تشکیل شده اند، به عنوان جامعه ی آماری مورد بررسی انتخاب شده است. نتایج برآورد مدل نشان می دهد که استفاده از روش های معمول اقتصادسنجی برای این نوع داده ها که مکانمند هستند فاقد اعتبار بوده و الزاما باید از روش های اقتصادسنجی فضایی بهره گرفت که روش وزنی جغرافیایی کاملا منطبق بر داده های مورد استفاده است. نتایج حاصل از روش وزنی جغرافیایی نشان دهنده تاثیر مثبت و معنی دار اندازه دولت بر توسعه انسانی در کشورهای مورد مطالعه است.