علی جان مرادی جو

بی تردید، مؤلفه فرهنگی، بنیادی ترین مؤلفه ی قدرت نظام برآمده از انقلاب اسلامی ایران بوده و هست؛ چنانکه اینک پس از گذشت سه دهه از انقلاب، فرهنگ همچنان بارزترین و برجسته ترین چهره نظام به شمار می رود؛ امّا باوجود ابتنای نظام بر مؤلفه قدرت فرهنگی، پس از انقلاب (به ویژه پس از دفاع مقدس) آسیب هایی متوّجه آن شده است که انقلاب را در رسیدن به اهداف و آرمان های ترسیم شده توسط مقام معظم رهبری با کندی و در جاهایی این مؤلفه برجسته در تولید و بازتولید فرهنگی به حالت سکون در آمده است. در این پژوهش با نگاهی درون گرایانه ضمن توّجه به اهداف، آرمان ها و ماهیت انقلاب اسلامی ایران، آسیب هایی که از لحاظ فرهنگی، انقلاب اسلامی و مبانی اساسی آن را تهدید می کنند و روند و حرکت انقلاب اسلامی را کند می نمایند، به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده اند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که ناآگاهی و غفلت از تهاجم فرهنگی، نبود بینش آینده نگری، عدم تمدن سازی فرهنگی و توقف در عرصه-ی سیاسی و اجتماعی، تداخل وظایف و فعالیت های موازی نهادهای فرهنگی و به روز نبودن نهادهای فرهنگی و ...؛ از مهم ترین تهدیدها و آسیب های فراروی انقلاب اسلامی می باشند.

بررسی نقش نیروهای اجتماعی در تحولات سیاسی از موضوعات مهم و اساسی در جامعه شناسی سیاسی است. طبقات اجتماعی ازجمله نیروهای متمایز اجتماعی محسوب می شوند که در تحلیل عملکرد نیروهای اجتماعی ایفای نقش دارند. در بین تقسیمات طبقات اجتماعی همواره نقش طبقه متوسط سنتی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران مورد توجه قرار داشته است. مقاله حاضر با هدف بررسی نقش طبقه متوسط سنتی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی ایران به رشته تحریر درآمده است. این مقاله، به لحاظ روش شناسی از نوع مطالعه توصیفی - تحلیلی است. برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است. چهارچوب نظری انتخابی برای تحلیل طبقه متوسط سنتی، نظریه انواع سرمایه پیر بوردیو است کهسعی کرده اند ارتباط انواع سرمایه را با طبقه اجتماعی مورد توجه قرار دهند. نتایج تحقیق نشان می دهد که طبقه متوسط سنتی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از طریق بهره برداری مناسب از سرمایه های متنوع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و نمادین توانست بر دیگر رقیبان پیروز شود و نقش هژمونیک در ساختار قدرت سیاسی پیدا کند.

جلال آل احمد به شهادت داستان ها، مقالات و رفتار سیاسی اش، همواره با مسائل ایران درگیر بوده و همراه با دلمشغولی مداوم نسبت به فرهنگ، سیاست، اقتصاد و جامعه ایران، «درد ایران» و دغدغه وضعیت حال و آینده ایرانیان داشته است. آل احمد زندگی پرتلاطم و اندیشه رو به تکامل و متحولی داشته که در آثار گوناگون وی نمود یافته است و با نگاهی تاریخی به سیر زندگی و آثارش قابل بررسی می باشد. او در محیط مذهبی متولد، در فضای مذهبی به بلوغ و در جوانی از مذهب گسست و به حزب مارکسیست توده پیوست. در ادامه راه به سوسیالیسم گرایش پیدا کرد و بعد عضو حزب نیروی سوم شد، چشمداشتی هم به جریان ملی دکتر مصدق داشت. ولی بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در خود فرو رفت و به دنبال گمشده خود می گشت تا اینکه سرانجام با انتشار آثاری همچون «غرب زدگی»، «خسی در میقات» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» و پیوستن او به اندیشه کلیت اسلام و دفاع از خون شهیدان 15 خرداد 1342، نشان داد که راه نجات را یافت و از ماکسیسم و سوسیالیسم برای همیشه گسست. آل احمد تا هنگام مرگ از اسلام در برابر غرب گرایی رژیم شاه دفاع نمود، اگر چه بازگشت او به اسلام بیشتر از آن که جنبه مذهبی داشته باشد جنبه سیاسی داشت، او ریشه های فرهنگ و پیوند مردم ایران را در اسلام یافته بود.

پرداختن به مسئله طبقه متوسط جدید به منزله یکی از گروه های اصلی تأثیرگذار در دورانِ معاصر تاریخ ایران به ویژه در چهار دهه اخیر، از ابعاد گوناگونی اهمیت دارد. یکی از این ابعاد که تأثیر به سزایی در شناخت انقلاب اسلامی داشته و خواهد داشت، تحولات، ویژگی ها و چالش های سیاسی طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی است. این که ظهور و وجود طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی ایران چه تحولات سیاسی را پشت سر گذاشته و چه چالش هایی را فرا روی نظام جمهوری اسلامی ایران قرار می دهد؟ سؤال اصلی مقاله حاضر را تشکیل می دهد. به لحاظ روش شناسی از نوع مطالعه توصیفی تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ظهور طبقه متوسط جدید در ایران و تحولات آن، نظام جمهوری اسلامی را با چالش هایی از قبیل سیال بودن مطالبات و تمایلات سیاسی، منازعه گفتمانی با طبقه متوسط سنتی، خواسته های سیاسی متکثر و حکمرانی خوب مواجه ساخته است.

بررسی نقش نیروهای اجتماعی در تحولات سیاسی از موضوعات مهم و اساسی در جامعه شناسی سیاسی است. طبقات اجتماعی از جمله نیروهای متمایز اجتماعی محسوب می شوند که در تحلیل عملکرد گروه های اجتماعی و سیاسی ایفای نقش دارند. در بین تقسیمات طبقات اجتماعی همواره نقش طبقه متوسط سنتی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران موردتوجه قرار داشته است. چارچوب نظری انتخابی برای تحلیل طبقه متوسط سنتی، نظریه انواع سرمایه پیر بوردیو است که سعی کرده اند ارتباط انواع سرمایه را با طبقه اجتماعی موردتوجه قرار دهد و نشان می دهد که طبقه متوسط سنتی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از طریق بهره برداری مناسب از سرمایه های متنوع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و به ویژه فرهنگی و نمادین توانست بر دیگر رقیبان پیروز شود و نقش هژمونیک در ساختار قدرت سیاسی پیدا کند. در این تحقیق، برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی و از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. جامعه آماری شامل مدیران تخصصی و کارشناسان خبره در زمینه تحولات سیاسی ایران می باشند. برای انجام مقایسات زوجی و رتبه بندی معیارها و زیرمعیارها، از تکنیک فرایند تحلیل شبکه (ANP) در نرم افزار Super Decisions استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که از چهار معیار اصلی شناسایی شده سرمایه های طبقه متوسط سنتی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی، معیار سرمایه های فرهنگی و نمادین دارای بیشترین وزن شناخته شد و بعدازآن سرمایه های سیاسی، سرمایه های اجتماعی و سرمایه های اقتصادی در رتبه های بعدی در این تحقیق قرار دارند.

مأموریت اصلی نظام اسلامی، تربیت انسان های صالح است. انسان هایی که در زمان صلح، با بهره گیری از عقل و حکمت و با الهام از آموزه های وحیانی، به امور فردی و اجتماعی سامان می بخشند و در زمان جهاد و جنگ نیز با روح حماسی از حریم اسلام دفاع می نمایند. دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(ع) که به گفته مقام معظم رهبری محل تولد یک سپاهی است، هدفش تربیت افسران متعهد و م تخصصی اس ت ک ه بتوانند با بهره گیری از دانش و توان علمی خود از دستاوردهای انقلاب اسلامی حراست و نگهبانی نمایند. بر این اساس مسئله پژوهش کنونی این است که اندیشه های تربیت علمی مقام معظم رهبری برای دانشجویان بدو ورود به دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین(ع) چیست؟ پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با شیوه پیمایش مبتنی بر پرسش نامه انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که از میان شاخص های پنج گانه مؤلفه تربیت علمی پاسدار بدو ورود موردبررسی، گویه شناخت روش ها، ابزار و راه های مقابله با جنگ نرم در حد بسیار زیادی در راستای اندیشه های تربیت علمی مقام معظم رهبری قرار دارد.

رضاشاه در راستای برنامه ها و اقدامات شبه مدرنیستی، وجود فرهنگ اسلامی را مانعی برای اهداف خود می دانست و سعی کرد به بهانه ی مدرن سازی ایران، شرایط را برای تحقق این اهداف فراهم آورد. بنابراین، ضمن در پیش گرفتن سیاست ناسیونالیسم گذشته گرا(باستان گرایی)، تجددگرایی(ایجاد جامعه شبه غربی) و سکولاریسم(جدایی دین از سیاست)، مذهب زدایی را در رأس برنامه های فرهنگی خود قرار داد و سیاست کشف حجاب یکی از این نمونه ها بود؛ که در نتیجه ی مقابله روحانیون و مردم با این سیاست ها، قیام گوهرشاد به وقوع پیوست. بر این اساس، مقاله حاضر بر آن است تا نسبتِ میان قیام گوهرشاد را با سیاست های فرهنگی رضاشاه بسنجد و راهبردهای وی را برای مبارزه با فرهنگِ مذهبی بیان کند و نقش قیام گوهرشاد را در این زمینه مورد بررسی قرار دهد. حاصل این مطالعه تاریخی، ما را به این واقعیت رهنمون می سازد که قضیه کشف حجاب در راستای سیاست فرهنگی رضاشاه و به خصوص سیاست مذهب زدایی وی قرار داشت.

پژوهش حاضر با هدف، تبیین نقش سرمایه های فرهنگی اقشار طبقه متوسط سنتی در هژمونیک شدن آن ها بر دیگر اقشار و گروه های سیاسی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی با استفاده از نظریه میدان و سرمایه پیر بوردیو به رشته تحریر درآمده است. به لحاظ روش شناسی از نوع مطالعه تبیین علّی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. پرسش محوری پژوهش چنین است که «طبقه متوسط سنتی در میدان رقابت از چه سرمایه های فرهنگی برای هژمونیک شدن بر دیگر اقشار و گروه های سیاسی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی از سال 1357 تا 1360 استفاده کردند و این منابع و سرمایه ها چگونه مورد بهره برداری قرار گرفته اند؟». نتایج تحقیق نشان می دهد که طبقه متوسط سنتی در دوران شکل گیری انقلاب اسلامی ایران از طریق بهره برداری مناسب از سرمایه های متنوع فرهنگی و نمادین از قبیل سرمایه های تاریخی و ارتباطی، نقش کاریزماتیک امام خمینی(ره)، ایدئولوژی(مذهب)، شبکه وسیع روحانیون و مساجد و مرجعیت اجتماعی و فرهنگی توانست بر دیگر رقیبان پیروز شود و جایگاه هژمونیک در ساختار قدرت سیاسی پیدا کند.

بررسی عوامل سیاسی اقتدار در حکومت اسلامی به عنوان یک راهبرد مؤثر در اعتلای جوامع اسلامی جهت نیل به قله های عزت و اقتدار مطرح می باشد. در این پژوهش عوامل اقتدار در حوزه سیاسی موردتوجه قرار می گیرند. در این حوزه، عوامل اقتدار در حوزه های سیره حکومتی، رهبری مقتدر، اصول حکومت اسلامی، شایسته سالاری، بازرسی، تشویق و تنبیه و جهاد بررسی شده اند. وجود رهبری مقتدر و عدالت پیشه برای تحقق و احیای اصول حکومت اسلامی و به سامان رساندن مشکلات جامعه و مدیرانی شایسته به همراهی مردمان بصیر و شهادت طلب و تمسک عملی به آموزه های قرآن، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، در رسیدن به اقتدار در حکومت اسلامی ضروری است. هدف این پژوهش تعیین عوامل سیاسی اقتدار در حکومت اسلامی با تأکید بر رهنمودهای امام علی علیه السلام در نهج البلاغه است و روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی می باشد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که علاوه بر نقشی که هر یک از عوامل سیاسی اقتدار هم چون وجود رهبری مقتدر، احیای اصول حکومت اسلامی، رعایت اعتدال، امنیت و عدالت بر جوامع دارد؛ مجموع این عوامل همگی در اعتلای اقتدار حکومت اسلامی مؤثر می باشند.

هدف از تحقیق حاضر سنجش الگونمایی عملی و رفتاری فرمانده مربیان و اساتید و ارائه روش های بهینه سازی آن در دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع) است. با توجّه به گستردگی ابعادِ شیوه های تربیتی دوره های افسری در ابعاد و حوزه های ابلاغی و مورد انتظار؛ تأکید این تحقیق بر سنجش مطلوبیت الگونمایی عملی و رفتاری فرمانده مربیان و اساتید دانشگاه به ویژه دانشکده تربیت جهادی در بازه زمانی و قلمرو مشخص معطوف گردیده است. سؤال اصلی مقاله این است که میزان مطلوبیت الگونمایی عملی و رفتاری فرماندهان و مربیان در قبال دانشجویان و ارائه روش های بهینه سازی آن چگونه است؟ روش مورداستفاده توصیفی- پیمایشی است که در دو سطح اعتباریابی وضع موجود و وضع مطلوب انجام شده است. برای گردآوری داده های این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته و استفاده از اسناد ارزیابی نخبگان و سنجه های شایستگی های پاسداری، با طیف پنج درجه ای لیکرت و پایایی 97 صدم (ضریب آلفای کرونباخ) استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش 60 نفر از دانشجویان، 77 نفر از فرمانده مربیان و اساتید که به روش تمام شمار و به صورت هدفمند انتخاب و استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که فرمانده مربیان و اساتید الگوی خوبی در حوزه های موردبررسی همچون روحیه انقلابی، حوزه رفتاری، ازخودگذشتگی و حوزه عمل به تکلیف برای فراگیران بودند و میانگین در همه گزینه های ابعاد تحقیق بالای 76 درصد امتیاز داشتند؛ اما تا رسیدن به الگوی مطلوب فاصله است.

هویت سیاسی یکی از مهم ترین مسائل مهم در پدیده «دولت-ملت سازی» است. از آنجا که پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نقشی اساسی در بازسازی هویت ایرانی-اسلامی دارد؛ بنابراین نوع نگاه و تأثیر آن در بُعد سیاسی هویت، اهمیت ویژه ای می یابد. در واقع، پایبندی به اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی ایران که بر اساس هویت ایرانی-اسلامی شکل گرفت، باعث استحکام و تحکیم ساخت درونی قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران می شود و به تبع آن تأثیرگذاری انقلاب در سطح بین المللی در راستای هویت سیاسی آن گسترش می یابد. نویسنده مقاله با توجه به این موضوع، تلاش کرده است به جستجوی مؤلفه های داخلی و خارجی و عناصر تشکیل و تحکیم هویت سیاسی انقلاب اسلامی ایران در منظومه فکری امام خمینی(ره) بپردازد. عناصری همچون «استقلال»، «آزادی»، «نه شرقی، نه غربی»، «استکبارستیزی»، «جمهوری اسلامی»، «دشمن شناسی»، «الگوسازی برای سایر ملل مسلمان یا صدور انقلاب» و «حمایت از جنبش های اسلامی و نهضت های رهایی بخش» به عنوان مهم ترین شاخصه های تشکیل و تحکیم هویت سیاسی انقلاب اسلامی ایران معرفی شده و در بخش های مختلف مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند. در پایان این نتیجه به دست آمد که وجود مؤلفه های فوق باعث شد که ضمن توجه به مفهوم «خودی و دگر» و اتکا به خودباوری، در نگاه اندیشمندان جهان، انقلاب اسلامی در ایران متفاوت و متمایز از دیگر حرکت ها و انقلاب ها و باعث چرخش اساسی در تاریخ، به خصوص نحوه نگاه به ابرقدرت ها شد.

انقلاب اسلامی ایران با هر تحلیلی که در مورد وقوع آن عرضه شده است، باعث تغییرات وسیعی در جامعه ایران شد. این تغییرات در ساختار طبقاتی جامعه نیز مؤثر واقع شده و دگرگونی هایی در آن به وجود آورد. به طوری که با وجود مشارکت اقشار طبقه متوسط اعم از سنتی و جدید در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی؛ ولی تدریج با گذر زمان اقشار طبقه متوسط سنتی در رقابت با اقشار طبقه متوسط جدید تأثیرگذاری بیشتری بر فرآیند تصمیم گیری سیاسی و تسلط بر سرمایه ها و منابع اقتصادی و سیاسی دست پیدا کردند. نوشتار حاضر با هدف تبیین چگونگی و چرایی تأثیر طبقه متوسط سنتی و جدید بر رقابت های سیاسی دوره جمهوری اسلامی ایران ویژه در دهه 1370 و دهه 1380 به رشته تحریر درآمده است. به لحاظ روش شناسی از نوع مطالعه توصیفی- تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است. درمجموع نتایج تحقیق نشان می دهد که با وجود شکل گیری و رشد طبقه متوسط سنتی و جدید در دوره سازندگی، ولی در دوره اصلاحات شاهد اوج کنش سیاسی طبقه متوسط جدید و در دوره اصول گرایی، شاهد اوج کنش سیاسی طبقه متوسط سنتی در رقابت های سیاسی هستیم.