حمید رضایی

زمینه/هدف: عروسک های نخودی به عنوان بخشی از فرهنگ بومی فرخشهر در استان چهارمحال و بختیاری، بازتابی از پیوند هنر بومی با طبیعت و سنت های کشاورزی هستند. برجستگی ها و فرورفتگی های طبیعی نخود، شباهتی نسبی به چهره انسان ایجاد می کند که با افزودن جزئیاتی ساده مانند نقاشی چشم و دهان، به عروسکی نمادین تبدیل می شود. این عروسک ها در دو جنس مونث و مذکر ساخته می شوند و در نوروز بر روی سبزه ها قرار می گیرند تا مفاهیمی همچون برکت، باروری و نان آوری را تداعی کنند. نگارندگان تلاش دارند با هدف شناسایی ارتباط عروسک های نخودی با مفاهیم باروری و نان آوری به این سوال پاسخ دهند که "نقش جنسیت های مونث و مذکر در عروسک های نخودی چیست و چگونه با مفاهیم باروری و نان آوری پیوند خورده اند؟"روش / رویکرد: پژوهش حاضر به لحاظ هدف رهیافتی توسعه ای دارد و تحلیل داده ها به صورت کیفی انجام می شود؛ نگارندگان با رویکردی توصیفی-تحلیلی حاصل از مطالعات اسنادی و میدانی و بر مبنای رویکرد مردم شناسی، به بررسی نقش جنسیت در عروسک های نخودی و پیوند آن با باورهای اجتماعی می پردازند. یافته ها/نتایج: یافته ها نشان می دهند که عروسک های نخودی علاوه بر جنبه های زیبایی شناسی، دارای مفاهیم عمیقی در زمینه هویت فرهنگی، باورهای اجتماعی و نقش های جنسیتی هستند. جایگاه این عروسک ها در تقویت هویت ملی، حفظ آیین های سنتی و ارتباط آن ها با مفاهیم باروری و نان آوری، اهمیت آن ها را در فرهنگ ایرانی برجسته می سازد. افزون بر این عروسک های نخودی بازتابی از نقش های اجتماعی زنان و مردان در جامعه سنتی ایران هستند و در کنار ارزش های آیینی، به عنوان عاملی برای انتقال باورها و سنت ها به نسل های آینده عمل می کنند.

پژوهش حاضر به بررسی بازنمایی خشونت نمادین در رمان های ایرانی دهه ۱۳۹۰ می پردازد و می کوشد با تکیه بر نظریه بوردیو، سازوکارهای پنهان سلطه و بازتولید نابرابری را در این آثار آشکار کند. بر اساس چارچوب نظری بوردیو، خشونت نمادین به عنوان شکلی از سلطه نرم و نامرئی، در بستر زبان، نهادها و روابط اجتماعی بازتولید می شود و از همین رو خطرناک تر از خشونت آشکار تلقی می شود. در این پژوهش، هفت رمان شاخص دهه ۱۳۹۰ شامل من منچستریونایتد را دوست دارم (یزدانی خرّم، 1391)، تاول (افروزمنش، 1392)، لب بر تیغ (سناپور، 1393)، بیست زخم کاری (حسینی زاد، 1395)، ملکان عذاب (خسروی، 1397)، خفاش شب (گلشیری، 1399) و پس کوچه های سکوت (مؤدب پور، 1399) با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مورد تحلیل قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهند که خشونت نمادین در این آثار در پنج سطح اصلی بروز می یابد: خانواده، اجتماع و طبقه، زنان، زبان و روایت و نهادها. خانواده به عنوان نخستین نهاد اجتماعی، نقش محوری در درونی سازی کلیشه های جنسیتی دارد؛ در سطح اجتماعی و طبقاتی، فرودستان با طرد و تحقیر مواجه اند؛ زنان بیشترین قربانیان خشونت نمادین اند و زبان و روایت نیز ابزارهایی برای انتقال و مشروعیت بخشی به سلطه اند. افزون بر این، نهادهای آموزشی، رسانه ای و اداری در تثبیت این وضعیت، نقشی بنیادین ایفا می کنند. در عین حال، برخی رمان ها همچون تاول امکان مقاومت در برابر خشونت نمادین را نیز بازنمایی کرده اند. همچنین می توان گفت این آثار همزمان هم بازتاب دهنده سلطه و هم عرصه ای برای افشای آن به شمار می آیند.