عباس پورسلیم

این مقاله می کوشد بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی، مفهوم تربیت شهروندی جهانی را بررسی کند. بنابراین در ابتدا به تشریح این مفهوم و تعاریف ارائه شده از آن پرداخته شد؛ سپس مبانی و چارچوب نظری مورد نقد و بررسی قرار گرفت و در ادامه به انتقاداتی که مخالفان با این مفهوم ارائه کرده اند، اشاره شد و همچنین پاسخ های موافقان به انتقادهای وارد شده با این مفهوم نیز مورد بررسی قرار گرفت. نهایتا در بخش نتیجه گیری، به اهمیت، ضرورت و الزامات این مفهوم با توجه به نگاه ویژه برخی اسناد بالادستی پرداخته شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی ادراک و نگرش معلمان، متخصصان و اساتید دانشگاه نسبتبه ابعاد گوناگون برنامه درسی تربیت شهروند جهانی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران بود. روش: این پژوهش بر مبنای رویکرد ترکیبی اکتشافی با مشارکت 34 نفر از اساتید، متخصصان و معلمان مرتبط با حوزه شهروندی جهانی که شیوه انتخاب آن ها هدفمند از نوع گلوله برفی بود و همچنین 387 نفر از معلمان مدارس ابتدایی شهر تهران که به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند، انجام شد. هدف مرحله کیفی کاوش مقوله های مرتبط با برنامه درسی تربیت شهروند جهانی و فراهم نمودن مبنایی برای طراحی پرسشنامه و مدل مفهومی برای استفاده در مرحله کمی بود. تجزیه وتحلیل معادلات ساختاری در مرحله کمی مدلی دوازده عاملی فراهم نمود که روابط بین عوامل برنامه درسی تربیت شهروند جهانی در دوره ابتدایی را نشان می دهد. یافته ها: نتایج پژوهش نیز به توصیف و تبیین عوامل و مقوله های مدل اکتشافی و راهکارها و یافته های حاصل از آن پرداخته است.

هدف اصلی این پژوهش طراحی الگوی برنامه درسی تربیت شهروند جهانی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران است. این پژوهش از نوع پژوهش های کیفی و مبتنی بر نظریه داده بنیاد انجام شده است. جامعه آماری شامل معلمان و افراد متخصص و صاحب نظر در زمینه شهروندی جهانی است که شیوه انتخاب آن ها هدفمند از نوع گلوله برفی بود. در مجموع با 34 نفر که شامل 18 معلم و 16 متخصص و عضو هیأت علمی دانشگاه بود، مصاحبه به عمل آمد. داده ها از طریق مصاحبه های نیمه ساختارمند در طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شد که در قالب مدل پارادایمی و مدل مفهومی بدین صورت شکل گرفت: ضرورت و نیاز (نیازهای اجتماع)، اهداف (هدف کلی و اهداف جزئی)، محتوا (اصول سازماندهی محتوا، اصول انتخاب محتوا)، روش های یاددهی-یادگیری (اصول انتخاب روش های یاددهی-یادگیری، انواع رویکردها و روش های یاددهی-یادگیری)، نقش معلم (ویژگی های معلم، مسئولیت اجرایی معلم)، ارزشیابی (اصول ارزشیابی، روش های ارزشیابی)، زمان (تخصیص زمان به آموزش های مستقیم، تخصیص زمان به آموزش های غیر مستقیم)، فضا (فضا به عنوان منبع یادگیری، فضا به عنوان محل اجرا)، مواد و منابع (منابع فیزیکی یا غیر مجازی، منابع مجازی)، عوامل سازمانی (برنامه های توانمندسازی، پشتیبانی سازمانی)، یادگیری ضمنی (خارج از جو مدرسه، جو مدرسه) و نتایج برنامه (پرورش مؤلفه های دانشی، مهارتی و نگرشی). برای تأمین روایی و پایایی نیز از روش لینکلن و گوبا شامل: قابل قبول بودن، انتقال پذیری، اطمینان پذیری و تأییدپذیری استفاده شد. در پایان نیز بر مبنای یافته ها و نتایج به دست آمده، رهنمودهایی برای عملی شدن برنامه ارائه شده است.

پژوهش حاضر به بررسی تأثیر یادگیری به شیوة مشارکتی در تفکر خلاق (سیالی، انعطاف پذیری، اصالت، بسط) دانش آموزان پایة پنجم ابتدایی در درس علوم تجربی می پردازد. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی و با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل صورت گرفته است. جامعة آماری این پژوهش شامل همة دانش آموزان پسر پایة پنجم ابتدایی شهرستان کوهدشت در سال تحصیلی 1390-1391 بالغ بر 300 نفرند که از میان آنان 45 نفر به صورت تصادفی، به منزلة نمونة پژوهش، انتخاب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایش نیز به شکل تصادفی جای گرفتند. روش نمونه گیری از نوع نمونه گیری تصادفی خوشه ای بوده است و برای جمع آوری داده ها از آزمون خلاقیت تورنس استفاده شده است. میانگین ضریب پایایی برای آزمون تصویری تورنس، از 88% تا 96% گزارش شده است (Torrance, 1974) و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از آزمون t مستقل برای مقایسة دو گروه کنترل و آزمایش استفاده شده است. نتایج و یافته های این پژوهش نشان داد میان نمرات خلاقیت دانش آموزانی که با روش یادگیری مشارکتی آموزش دیده اند با دانش آموزانی که با روش معمول در مدارس (روش سنتی) آموزش دیده اند تفاوت معناداری وجود دارد و یادگیری مشارکتی در میان دانش آموزان منجر به افزایش خلاقیت شده است. همچنین، یافته های مطالعة مؤلفه های تفکر خلاق، که به صورت جداگانه به مثابة فرضیه های ویژه در این پژوهش تلقی شده اند، نشان داد که یادگیری مشارکتی در میان دانش آموزان منجر به افزایش شاخص های سیالی (روانی)، انعطاف پذیری، اصالت و بسط تفکر دانش آموزان شده است.