محمدمهدی باباپور گل افشانی

به سبب شهرتِ تضاد اندیشه های کلامی ابن تیمیه با دیگر فرقه های اسلامی و به ویژه شیعیان اثنی عشری، با نگاه تقریب و ایجاد زمینه وحدت و ترویج تفکر صواب و رفع اندیشه های باطل در فضایی خالی از تعصب نابجا، با روش تطبیقی به مقایسه چندین موضوع، با محوریت روایات رسیده از ام سلمه(س) -که مورد احترام فریقین است- پرداخته و بدین نتیجه دست یافتیم که؛ نظر ابن تیمیه، با شیعیان اثنی عشری؛ الف. در برخی موارد کاملاً موافق:(1. جواز گریه بر میت؛ 2. جواز زیارت قبور؛ 3. جواز سلام و دعا بر مردگان و تأثیرپذیری آنان از زندگان)؛ ب. و در برخی موارد موافقت نسبی:(1. ابن تیمیه، مسئله توسل و جواز آن را منوط به زمان حیات شخص مورد توسل می داند ولی شیعه اعم از زمان حیات و ممات آن را جایز می داند، 2. ابن تیمیه بنا بر قولی مسئله تبرک را فقط در مورد کعبه قبول دارد، ولی شیعه مسئله تبرک را در تمام آثار انبیای الهی و صالحان و اماکن مقدسه می پذیرد)؛ ج. و تنها در برخی مسائل اختلاف نظر وجود دارد: (1. تعیین مصداق اهل بیت رسول خدا(ص)؛ 2. وجود فضائل خاص بر اهل بیت(ع)، مانند مسئله عصمت و برتری آنان بر دیگران؛ 3. وجود علم غیب بر انبیاء و اولیاء الهی؛ 4. برپایی مجالس عزا بر اموات؛ 5. نوحه سرایی؛ 6. شدّ رحال) و این اختلاف را، بیشتر باید در مواردی چون اختلاف در منابع روائی این دو مکتب جستجو کرد.

تبیین رویکردهای سیره نگاران امامیه به سیره پیامبر | در قرون دوم تا چهارم هجری، علاوه بر اثبات اهتمام آنان به سیره آن حضرت | ، به دسته بندی این رویکردها و تبیین فضای حاکم بر سیره نگاری امامیه کمک خواهد کرد. به همین منظور، مکتوبات امامیه در سیره پیامبر | شناسایی و به دلیل فقدان آنها، قطعات برجای مانده از برخی از آنها به روش تطبیقی گونه شناسانه تحلیل گردید. تحیل و گمانه زنی این داده ها نشان داد که در قرون نخستین سه رویکرد اصلی؛ روایی، کلامی و تاریخی بر فضای سیره نگاری امامیه حاکم بوده است. در دو رویکرد روایی و کلامی به رغم تفاوت در روش، سیره نگار درصدد ارائه چهره ای فراتاریخی و فرابشری از پیامبر | بوده و درصدد اثبات حقانیت ایشان و اهل بیت × می باشد. درحالی که در معدود آثاری که با رویکرد تاریخی نوشته شده نویسنده با پایبندی به عناصر تاریخ؛ اعم از زمان، مکان، شخصیت و رویداد درصدد ارائه تاریخ عینی و واقعی از آن حضرت می باشد.

وفودنگاری گونه ای از نگارش سیره پیامبر(ص) است که به ورود هیئت های نمایندگی قبائل مختلف به مدینه برای شنیدن دعوت اسلام می پردازد. مانند دیگر مسلمانان، امامیه نیز آثاری این چنین نوشته اند. از جمله این آثار، الوُفود علی النبی، نوشته حسین بن محمد اَزدی، و وُفود العرب إلی النبی، اثر مُنذر بن محمد قابوسی است که هیچ کدام بر جای نمانده و در منابع شیعی، روایتی از آن ها در زمینه وفود نقل نشده است. تنها در اُسد الغابَه و کتاب الإصابه روایاتی از آن ها آمده است. در این نوشتار، به روش تحلیل محتوا، این روایات، بررسی و روشن شده که نویسندگان اُسد الغابَه و الإصابه به اصل آثار یادشده دسترسی نداشته و تنها از طریق مشایخ خود این روایات را نقل کرده اند. به نظر می رسد رویکرد تاریخی اَزدی و قابوسی و بی توجهی به روایات امامان(ع) سبب بی مهری علمای شیعه به این کتاب ها و عدم نقل روایات آن بوده است. قابوسی همه روایات استاد خود اَزدی را نقل کرده است از این رو احتمالاً کتاب وی رونوشتی از اَزدی، بوده است.

یکی از محورهای بنیاد دینی حکومت، مبانی آن است و نوع نگرش به این مبانی، حکومت ها را از هم متمایز می کند. انسان شناسی یکی از این مبانی است که در این نوشتار ضمن تبیین روش های مختلف انسان شناسی و ابعاد و مراتب وجودی انسان، به تأثیر آن بر هر یک از قوانین حکومت دینی، حاکمان این حکومت و مردم در حکومت مبتنی بر دین پرداخته خواهد شد. کانون تبیین های فوق، اندیشه های حکیم متأله معاصر، آیت الله جوادی آملی خواهد بود چرا که آن استاد کوشیده به مناسبت های گوناگون با واکاوی های مبانی حکومت دینی، تاثیر آن مبانی را بر این نوع از حکومت تبیین سازد. دستاورد نوشتار حاضر آن است که نوع نگاه و معرفت به ابعاد وجودی انسان تأثیر شگرفی در عناصر گوناگون حکومت دینی خواهد داشت.

آثار صدرالمتألهین شیرازی مجال برداشتهای مختلف از مفهوم دین را برای مخاطبان فراهم آورده است، زیرا عبارات وی گاهی دین را«تسلیم»، برههای «ایمان» و زمانی «شریعت» معرفی میکند. تعریف ها و برداشت هایی که هیچ یک خالی از ملاحظه نیستند. به رغم این میتوان تعریف مرضی وی از دین را چنین دانست: دین قانون و برنامه ای است که از سوی پروردگار و به واسطه انسان برگزیدهای که نبی یا رسول نامیده میشود به منظور سامانبخشی به امور فردی و اجتماعی خلق در حین حیات و پس از آن و رساندن آنان به کمال و سعادت شایستهشان - در دو بعد نظری و عملی نفس - فرستاده میشود. صدرا وارد مباحث مهم دیگری در شناخت دین نیز شده است. او هم اقسام گزارههای دین را تبیین کرده است و هم نسبت میان آنها را به خوبی نشان میدهد. وی مراتب تکاملی دین، انبیا و امتهایشان را روشن ساخته است؛ هچنانکه به تفصیل در باب درجات دینداران و نسبت میان آنها هم سخن میگوید. نوشتار حاضر میکوشد اندیشههای صدرا در محورهای مزبور را با کاوش آثار متعدد این حکیم مسلمان بررسی کند.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مانند همه قوانین اساسی جهان مبتنی بر مبانی نظری خاصی است که توجیه کننده و اعتباردهنده اصول و محتوای آن میباشد. با توجه به اینکه قانون اساسی ج.ا.ا براساس مکتب اسلام نوشته شده است، مقاله حاضر درصدد بررسی مبانی نظری قانون اساسی بر مبنای آموزه های کلام اسلامی است. مهم ترین این آموزه ها که در این نوشتار مورد بحث قرار میگیرد، همان اصول دین است که شامل اصول: توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت میگردد و در اصل دوم قانون اساسی ج.ا.ا به طور کامل و در سایر اصول به صورت اشاره آمده است.