حجت کجانی حصاری

نفثه المصدور زیدری نسوی از معدود آثار نثر فنی است که هدف از نوشتن آن، به جای ارسال معنا، انتقال عاطفه است. زیدری با توجه به سویه عاطفی ادبی متن خود، موسیقی را عاملی مناسب در انتقال احساس دانسته و به شیوه های گوناگون، ازجمله کاربرد ارکان عروضی، صناعات موسیقی ساز، و گزینش و چینش واژگان در محور جانشینی و هم نشینی، به ایجاد فضایی موسیقایی دست یافته است. بدین ترتیب، او با دیدگاهی فرمالیستی و با کاربرد متفاوت واژگان و استفاده از وجه جمال شناسیک متن، نه تنها متنی موزون پدید آورده، بلکه به دلیل غلبه وزن، به شکل گردانی معنی از این طریق نیز پرداخته است. این شیوه باعث دقت بیشتر او در انتخاب واژه ها شده است؛ زیرا تغییر زبان معیار در کتاب او زیر فشار تمهیدات آوایی باعث آشنایی زدایی شده است و مشخص می کند که کدام واژه از میان مترادفات خود می تواند در بافت جمله قرار گیرد تا با ایجاد موسیقی به انتقال تجارب او کمک کند. همین امر کار او را به تخیل هم کشانده و اثرش را از گزارش تاریخ به ادب غنایی و شعر نزدیک کرده است.

«سِرّ» از مصطلحات رایج صوفیه است که آن را جایگاه مشاهده و یکی از برترین لطایف وجودی انسان دانسته اند؛ علاوه بر توصیف های مختلف از سِرّ و تبیین ویژگی های آن در ضمن عبارات مختلف، در متون منثور عرفانی گاه سِرّ را در معنا با «دل»، «قلب» و «روح» یکی دانسته و در تعاریف مختلف، آن را با همین کلمه در معنایِ «راز» یکسان شمرده اند، در صورتی که سرّ مرتبه ای ورای روح و جان است. مقاله حاضر بر اساس متن کشف المحجوب حدود تعاریف سرّ را مشخص و تفاوت آن را با دیگر لطایف بررسی می کند، و آراءِ نویسندگان متون منثور عرفانی از آغاز تا قرن هشتم هجری را در تعریف و استعمال این واژه ها معرفی می کند و سرانجام به بیان ویژگی های سرّ از خلال متن کشف المحجوب و تطابق آن با سایر آثار عرفانی منثور می پردازد.

روایت شناسی، دانشی است که به بررسی فنون و ساختارهای روایی یک روایت، به عنوان گزارشی از واقعیت های مرتبط که در قالبی هنری ارائه شده اند، می پردازد. بررسی روایت شناسانه متن هایی همانند نمایشنامه «ایرانیان» نوشته آیسخیلوس که جنبه های گوناگون تاریخی، اسطوره ای و مذهبی را در بر دارند، افق دید تازه ای ایجاد می کند. بر این مبنا، هدف مقاله حاضر، بهره گیری از نظریه های رولان بارت برای واکاوی ساختار روایی این نمایش نامه در سه سطح کارکردها، کنش ها و روایت است. در این پژوهش، ضمنِ بررسی کارکردهای روایی، دلالت ها و معانی پنهان روایت نیز مورد بررسی قرار می گیرد. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با رویکردی روایت شناختی است. به طور کلی، یافته های پژوهش از این قرار است؛ نخست، نظریه بارت با متن ها و نمایشنامه های پیش از میلاد مسیح نیز همسویی دارد. دوم، نویسنده در سطح کنش ها، با ساخت تقابل های فراوان توانسته است با ایجاد پیوند هایی میان انسان ها با یک دیگر و با ارواح درگذشتگان، مفاهیم دینی خود را به خوانندگان القا کند. سوم، در سطح روایت، خواب، فال و اخبار پیک ها، نشان دهنده کوچک شمردن تدبیر انسانی در مقابل تقدیر خدایان است. چهارم، پیروی از الگوی تحلیل روایت شناسانه بارت، هم پرده از برخی زیبایی های نهفته در داستان بر می دارد و هم سبب درک بهتر مفهوم، چراییِ نوشته شدن و پیامِ نهانی متن می شود.

تنسیق صفات، آوردن صفات متوالی با نظمی خاص برای یک موصوف است. استفاده از تنسیق صفات در نثرهای مصنوع، کاری رایج است و نویسندگان این متون به دلایلی چون ایجاز یا اطناب، ایجاد موسیقی، خیال انگیز کردن متن و القای مفاهیم تازه، آن را به کار می برند. استفاده فراوان از این صنعت در تاریخ وصاف ، آن را به ویژگی سبکی تبدیل کرده است. ارزش تنسیق صفات در تاریخ وصاف ، به ساخت صفات مرکب و بدیعی است که نویسنده با خلاقیّت خود، هم بر غنای واژگانی زبانی متن افزوده و هم موسیقی و خیال را وسعت داده است. هدف از انجام این پژوهش، نمایش زایایی کلام در تنسیق صفات مرکب، شیوه های ساخت صفات، ارزش های بلاغی این صنعت و تأثیراتی است که بر متن و خواننده آن می گذارد. روش پژوهش، مطالعه کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی است. نتایج پژوهش مبنی بر آن است که ساخت صفات به کار رفته در تنسیق صفات تاریخ وصاف بیشتر از ترکیب دو واژه ساده (اسم/ صفت/ بن)+ اسم شکل گرفته اند و وصاف الحضره با این ساختار، واژه سازی های فراوانی کرده است. بیشتر تنسیق صفات آمده در این کتاب، عینی و در وصف انسان ها و حیوانات اهلی، با موضوع مدح هستند که در بیشتر موارد با کسره به هم وصل شده اند و بیشتر صنایع ایجادشده در آن ها، مراعات نظیر، واج آرایی، تضمین المزدوج، تشبیه و نماد است.

خواندن زیربنای سوادآموزی و پایه فراگیری علوم است. آموزشِ حروف و واژه ها و ترکیب آن ها در جمله نخستین گام در یادگیری خواندن است. ممکن است خواندن با اختلالاتی روبرو شود. این اختلالات یا بر اساس ساختار فیزیولوژیکی ذهن دانش آموز و یا بر اثر آموزش های نادرست در کلاس و پیگیری نکردن آموزگار روی می دهد. شناخت این اختلالات و زیر نظر گرفتن آن در نوعِ خوانشِ دانش آموزان و بررسی راه های درمان آن می تواند از ورود مشکلات روحی روانی، آموزشی و اختلال های ناشی از آن جلوگیری کند. مقاله حاضر به شیوه کتابخانه ای تدوین شده و نویسنده از نوشتن آن دو هدف داشته است: یکی گردآوری پژوهش هایی که تاکنون در زمینه اختلالات خواندن در کودکان و نوجوانان انجام شده، است، دوم راهکارهایی که پژوهشگران در زمینه انواع اختلالات خواندن ارائه داده اند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که اختلالات خوانشی دانش آموزان در سنین و پایه های تحصیلی گوناگون متفاوت و با پیگیری دقیق و ساختارمند آموزگار قابل درمان است.

اثیرالدین اومانی از شاعران قرن ششم وهفتم هجری است . تنها اثر برجای مانده از وی، دیوان اوست که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و ترکیب بندها می شود. در شعر این شاعر پیوندی میان سبک های خراسانی و عراقی دیده می شود و به دلیل شمول آن بر الفاظ، اصطلاحات، کنایات و تعبیرات رایج عهد شاعر و نیز وجود اشارات تاریخی و ادبی فراوان، دقّت بیشتر در نقل دیوان مذکور، ضروری به نظر می رسید . تصحیح دیوان اثیرالدین اومانی در سال 1390 از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشرگردیده است و پژوهش حاضر بر اساس روش التقاطی، به بررسی و نقد اشکالات و سهوهای تصحیح نسخه مزبور می پردازد. با بررسی و تحلیل متن فوق برمبنای رویکرد التقاطی، اشکالات و لغزش هایی در آن متن، آشکار می شود که بدین قرارند: عنوان ناقص دیوان چاپی، ترجیحات نادرست در نسخه بدل ها، اغلاط نگارشی و املایی و رسم الخطّی، لغزش در ارجاع ها، اشتباهات علمی و لغزش هایی در فهرست منابع. از آنجا که هر نسخه خطی در حکم گنجینه ارزشمند فرهنگی و ادبی محسوب می شود بایسته است که برای حفظ اصالت این دیوان نیز اشکالات واردشده در تصحیح متن آن برطرف گردد.

راحه الصّدور و آیه السّرور از معدود کتاب های بازمانده از تاریخ سلجوقیان است که نگارش آن در سال 603 هجری، به پایان رسیده است. بسیاری از محقّقان بر آن بوده اند که این اثر، سرقت ادبی محض است و نجم الدّین راوندی کسی است که با سوء استفاده از سلجوقنامه، کتابی را که بیست و یک سال پیش از آن، نوشته شده بوده در ظاهری دیگر، به نمایش گذاشته و با افزودن مطالبی به آن و یا تلخیص آن کتاب، به دریافت صله نائل آمده و نامش را در ردیف تاریخ نویسان و همچنین نویسندگان نثر فنّی و مصنوع قرار داده است. این مقاله بر آن است تا برخلاف سایر محقّقان که اغلب به رونویسی از عقیده یکدیگر پرداخته اند، بیان کند که اگرچه شواهد بسیاری مبنی بر سرقت ادبی در راحه الصّدور دیده می شود، اما نکاتی نیز در این کتاب وجود دارد که نشان دهنده مشاهدات و اظهارنظرهای خود مؤلّف است.