محمدرضا پاشایی

ادبیات پایداری و مواجهه خردمندانه با آن از جمله اهداف ساحت تربیتی و سیاسی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است که بر این اساس، برنامه ریزان آموزشی با انتخاب متون مربوط به ادبیات پایداری تلاش کرده اند زمینه های رشد و تربیت فردی و اجتماعی را در اندیشه و رفتار کودکان ایجاد نمایند. پژوهش حاضر که با روش تحلیل محتوا و با هدف شناسایی میزان توجه به مؤلفه های ادبیات پایداری در جامعه آماری شامل شش کتاب پایه اول تا ششم مقطع ابتدایی صورت گرفته است، نشان داد مفاهیم وطن دوستی، طرح مفاهیم و نمادهای دینی و معرفی نمادهای ملی بیشتر از سایر مؤلفه ها، و زنده نگه داشتن خاطرات انقلاب و دفاع مقدس، امید به آینده، دعوت به مبارزه و دعوت به اتحاد کمتر از سایر مؤلفه ها مورد تأکید قرار گرفته اند؛ بنابراین بر اساس اهداف مندرج در اسناد تعلیم و تربیت و ویژگی های رفتاری کودکان ابتدایی پیشنهاد می شود این ترکیب مورد بازنگری قرار گیرد.

اثیرالدین اومانی از شاعران قرن ششم وهفتم هجری است . تنها اثر برجای مانده از وی، دیوان اوست که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات و ترکیب بندها می شود. در شعر این شاعر پیوندی میان سبک های خراسانی و عراقی دیده می شود و به دلیل شمول آن بر الفاظ، اصطلاحات، کنایات و تعبیرات رایج عهد شاعر و نیز وجود اشارات تاریخی و ادبی فراوان، دقّت بیشتر در نقل دیوان مذکور، ضروری به نظر می رسید . تصحیح دیوان اثیرالدین اومانی در سال 1390 از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشرگردیده است و پژوهش حاضر بر اساس روش التقاطی، به بررسی و نقد اشکالات و سهوهای تصحیح نسخه مزبور می پردازد. با بررسی و تحلیل متن فوق برمبنای رویکرد التقاطی، اشکالات و لغزش هایی در آن متن، آشکار می شود که بدین قرارند: عنوان ناقص دیوان چاپی، ترجیحات نادرست در نسخه بدل ها، اغلاط نگارشی و املایی و رسم الخطّی، لغزش در ارجاع ها، اشتباهات علمی و لغزش هایی در فهرست منابع. از آنجا که هر نسخه خطی در حکم گنجینه ارزشمند فرهنگی و ادبی محسوب می شود بایسته است که برای حفظ اصالت این دیوان نیز اشکالات واردشده در تصحیح متن آن برطرف گردد.

محمدرضا پاشایی* زینب عرب نژاد ** حسین آریان*** چکیده اگرچه در تاریخ ایران تعداد زنان شاعر دربرابر مردان بسیار کمتر است؛ اما نمایندگان بسیار مهم و قابل توجهی از زنان فرهنگ سازی از مهستی گنجه ای تا شاعران معاصر هستند که هریک توانسته اند اشعاری درخور بسرایند. ازآنجاکه عموم شاعران ما مرد بوده اند و حضور زن در ادبیات کلاسیک کم رنگ است، بررسی حضور مفهومی و محتوایی «مرد» در اشعار زنان می تواند نگاه دقیق تری برای تحلیل اشعار آنان به ما بدهد. هدف این پژوهش، تبیین و تحلیل تصویرگری شاعران زن درباره ی مردان است. مرد در اشعار این شاعران گاه در نقش معشوق و گاه به عنوان جنسیتی در برابر دوگانه (زن- مرد) و گاه حتی به پیروی از ادبیات کلاسیک در معنای عام انسان توصیف شده است. با توجه به این اهداف، پژوهش پیش رو به دنبال پاسخ دادن به این سؤال هاست: زنان شاعر از چه تصویری برای توصیف مرد و نقش مرد استفاده می کنند؟ این تصاویر چگونه به بازنمایی افکار زنان درباره ی جنسیت می پردازد؟ در این پژوهش با روش تحلیل محتوا، تمامی اشعار سه شاعر زن به صورت تحلیلی – توصیفی در زمینه ی تصاویر زبانی و مجازی دررابطه با مرد موردمطالعه و مقایسه قرار گرفته که نمونه هایی از آن ها همراه با تحلیل ارائه خواهد شد. یافته ها نشان می دهد که نگاه به جنسیت، میان سه شاعر تفاوت چشمگیری دارد؛ سلطه ی نگاه مردسالارانه در اشعار پروین که تحت سیطره ی ادبیات کلاسیک فارسی است، بیش از سایرین بود، درعین حال نگاه فردگرایانه همراه با استقلال و مساوات طلبی در اشعار سیمین بیش از فروغ فرخ زاد بود. * دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان تهران pashaei.reza@yahoo.com (نویسنده ی مسئول) ** دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان arabnejadz@yahoo.com *** استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران arian.amir@iauz.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 28/9/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 11/12/1400

فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان جوّ همکارانه، سلامت مدرسه، موفقیت تحصیلی دانش آموزان و اثربخشی مدرسه را تسهیل می کند. هدف از این مطالعه شناسایی عوامل توسعه دهنده فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان شهر تهران در سال تحصیلی 1401-1402 بود. این مطالعه با رویکرد کیفی از نوع پدیدارشناختی انجام شد. حجم نمونه شامل سه نظریه پرداز بین المللی و بیست ویک کارشناس داخلی در حوزه تعلیم وتربیت بود که به طور هدف مند انتخاب شدند و با آن ها مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت. داده های لازم بر اساس اشباع نظری جمع آوری گردید. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها، نرم افزار NVivo10 با بهره گیری از کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) مورداستفاده قرار گرفت. یافته های این تحقیق حاکی از آن است که هفده عامل بیشترین نقش را در رشد و توسعه فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان در مدارس ایفا می نمایند. این عوامل به ترتیب اولویت عبارت اند از: «کیفیت زندگی معلمان»، «توانمندسازی معلمان»، «ویژگی های انگیزشی»، «ساختار توانمندساز»، «ویژگی های شخصیتی»، «نظارت و راهنمایی»، «تعاملات سازنده»، «آگاهی بخشی»، «ویژگی های اخلاق حرفه ای»، «کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی»، «بازخورد سازنده»، «کیفیت محیط آموزشی»، «امنیت روانی و شغلی»، «کیفیت برنامه درسی»، «سیاست گذاری های آموزشی»، «شایسته سالاری» و «عدالت سازمانی». در نهایت عوامل شناسایی شده هفده گانه می تواند منشور راهنمای برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزشی کشور قرار گیرد. از طرفی، فرهنگ مثبت اندیشی آموزشی معلمان در مدارس زمانی رشد و توسعه پیدا می کند که عوامل مطروحه به طور هماهنگ موردتوجه قرار گیرند.

هدف این مقاله بررسی مفهوم ناهنجاری فرهنگی در بین فراگیران زبان دوم است. این پژوهش با روشی اسنادی و کتابخانه ای سعی بر این دارد تا ضمن بررسی ارتباطات بین فرهنگی در آموزش زبان با نگاهی ویژه به زبان دوم و تأثیر این زبان مانند دیگر زبان ها در نحوه تفکر انسان چالش های فرهنگی موجود در یادگیری زبان دوم را معرفی کند. فرهنگ و الزامات ذاتی آن در بستر زبان منتقل می شوند و این مقوله مبین اهمیت سازوکار آموزش و فراگیری زبان است؛ زبان فرهنگ محور است و در حقیقت آموختن زبان در روند رشد بافت های دیگر اجتماعی نیز مداخله دارد. آموزش زبان دوم بدون مبادله فرهنگ امکان پذیر نیست. برای افراد دوفرهنگی، زبان می تواند به معنی محیطی تازه باشد که چارچوب هایی را تغییر دهد و نگرش زبان آموز را هدایت می کند. این پژوهش به ما می گوید: تأثیر بافت فرهنگی غالب ب ر زب ان دوم موجب می شود تا فرهنگ در جهتی که با بافت زبانی همسوتر است، عملکرد بهتری داشته باشد و به طریق اولی زبان اول و فرهنگ شکل گرفته در آن مورد کم توجهی واقع شود؛ که این مقوله رفتارهایی آنومیک را در پی خواهد داشت. علاوه بر این تغییر در زبان و ادبیات فراگیران زبان، تغییرات هویت و ایجاد تنهایی و ازخودبیگانگی، از دیگر تأثیرات شبکه های اجتماعی مجازی بر شاخص های آنومی است.

راحه الصّدور و آیه السّرور از معدود کتاب های بازمانده از تاریخ سلجوقیان است که نگارش آن در سال 603 هجری، به پایان رسیده است. بسیاری از محقّقان بر آن بوده اند که این اثر، سرقت ادبی محض است و نجم الدّین راوندی کسی است که با سوء استفاده از سلجوقنامه، کتابی را که بیست و یک سال پیش از آن، نوشته شده بوده در ظاهری دیگر، به نمایش گذاشته و با افزودن مطالبی به آن و یا تلخیص آن کتاب، به دریافت صله نائل آمده و نامش را در ردیف تاریخ نویسان و همچنین نویسندگان نثر فنّی و مصنوع قرار داده است. این مقاله بر آن است تا برخلاف سایر محقّقان که اغلب به رونویسی از عقیده یکدیگر پرداخته اند، بیان کند که اگرچه شواهد بسیاری مبنی بر سرقت ادبی در راحه الصّدور دیده می شود، اما نکاتی نیز در این کتاب وجود دارد که نشان دهنده مشاهدات و اظهارنظرهای خود مؤلّف است.

نسخه خطی اخلاق الأتقیاء و صفات الأصفیاء، نگاشته مظفر بن عثمان بن برمکی (964 م.) است. تاریخ نگارش این اثر مربوط به قرن دهم هجری قمری است. مظفر بن عثمان، ملقب به خضر منشی، این نسخه خطی را در سه مقاله که هر کدام از آن ها شامل چندین باب و فصل است، نگاشته و آن را به یکی از سلاطین عثمانی معاصر خویش، سلطان سلیمان قانونی، تقدیم کرده است. این نوشتار بر اساس روش توصیفی تحلیلی و با هدف معرفی مؤلفه های ظاهری و متنی این اثر و با استفاده از تصحیح قیاسی متن به شرح و تبیین ویژگی های نسخه خطی مزبور در هشت سطح مشخصات ظاهری، موضوعی، زبانی، نحوی، سبکی، بلاغی، بینامتنی و سهوهای مؤلف می پردازد. بر اساس این بررسی، خضر منشی در تألیف اثر خویش گاه از واژگانی استفاده کرده است که متفاوت با زبان معیار زمانه اوست. ترکیب جملات عربی و فارسی در عبارات، تلفیق انواع سبک های نوشتاری، کاربرد فراوان صنایع ادبی سجع، التفات و تضمین المزدوج و بهره گیری از اندیشه و تأملات شاعران و ادبای پیشین از مشخصات این نسخه است. هر چند این نسخه در موضوع اخلاق نظری و عملی است؛ اما بخش قابل توجهی از آن به عقاید و نحله های صوفیان می پردازد. معرفی و تبیین ویژگی های این نسخه خطی، زمینه ای است برای حفظ و پاس داشت گنجینه فراموش شده زبان و ادبیات فارسی که در قلمرو غیرفارسی زبانان تألیف شده است.

منطق الطیر عطار، داستانی نمادین از زبان مرغان است که داستان شیخ صنعان در بطن این منظومه، حکایت پیری زاهد و مشتمل بر نکات عرفانی فراوان است؛ از جمله می تواند بیانگر عرفان عملی صوفیه باشد که عطار آن را در قالب تمثیل بیان کرده است. این پژوهش به شیوه تحلیلی توصیفی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، به سه بحث معراج، انوثت و انسان کامل در داستان شیخ صنعان و عرفان ابن عربی پرداخته است و بدین نتیجه رسیده که شیخ صنعان نماد انسان است؛ انسانی خام و ناپخته که برای کمال خود، باید از مرتبه نَفْس انسانی (= دختر ترسا) درگذرد. به همین گونه، انسان کامل نیز برای رسیدن به مرتبه انسان کامل حقیقی و ولایت خاصه، باید از مرتبه انوثت بگذرد و این گذر، خود به واسطه انسان کامل حقیقی (پیامبر (ص) ) است؛ یعنی این انسان کامل حقیقی (ص) است که به هر ولی، پیر و انسان کاملی در طول تاریخ، کمال می بخشد.

شعر یا غزل پست مدرن از جمله سبک های شعری معاصر است که در آن، شاعر به کمک شگردهای ادبی و بلاغی گوناگون، با محتوامحوری، به بیان چندگونه و چندگانه معانی شعر می پردازد و خواننده را با خود هم قدم می سازد و در عوالم مبهم متناقض و متضاد رها می کند، به گونه ای که مخاطب با معانی متکثر مواجه می شود و در چنین دنیایی، سرگردان می ماند. از آنجا که «تقابل» ها پایه و اساس ساختار ذهنی انسان را تشکیل می دهند، بررسی «تقابل»ها و شکستن آن ها می تواند به عنوان یکی از راهکارهای شناخت بهتر هر اثر ادبی باشد. در دیوان حافظ شیرازی نیز این تقابل ها نقش مهمی ایفا می کنند. بررسی این تقابل های دوگانه و ساختارشکنی آنها به نوعی، با شیوه پسامدرنی شعر و غزل می تواند در پیوند باشد. به سخنی دیگر، این تقابل ها شعر را به سوی معانی متفاوت و گوناگونی هدایت می کنند. ساختار تقابل های دوگانه در دیوان حافظ، علاوه بر تضاد ساختاری و درونی خود، به پیدایش شگردهای بلاغی و ادبی خاصی منجر می شود که این شگردها به نوبه خود، زمینه ساز عدم قطعیت معنای پست مدرنی در غزل حافظ می شوند. پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر، در پی آن است که این تقابل های دوگانه در غزل مذکور در عنوان، چه شگردهایی را به دنبال خود برای معنازایی و تکثر معنا -و در نتیجه، عدم قطعیت معنا- در پی دارد و به این نتیجه دست یافته که اولاً تناقض، ابهام، ایهام و طنز از جمله کارکردهای پی آیندی تقابل های دوگانه هستند و ثانیاً همه این موارد به تنهایی یا به صورت متداخل، باعث می شوند غزل حافظ نیز به غزل پست مدرن نزدیک شود.

هدف از این مطالعه، بررسی بازتاب هوش هیجانی در تعهد سازمانی دبیران آموزش و پرورش منطقه 15 شهر تهران در سال تحصیلی 1402-1401 بود. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر اجرا توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دبیران متوسطه اول منطقه 15 تهران، شامل 1248 نفر (485 مرد و 763 زن بود که بر اساس فرمول کوکران 295 نفر (115 مرد و 180 زن) به صورت تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسش نامه های استاندارد هوش هیجانی شرینگ (1996) و با پایایی 94/0 و تعهد سازمانی پورتر (1980) با پایایی 90/0 استفاده شد. هم چنین روایی هر دو پرسش نامه توسط چند نفر از اساتید صاحب نظر مورد تأیید قرار گرفتند. به منظور تجزیه و تحلیل داده های آماری، از دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار spss استفاده شد که در سطح توصیفی، از شاخص های فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد و در سطح استنباطی، از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین تعهد سازمانی دبیران، از میانگین جامعه بیشتر، ولی میانگین هوش هیجانی دبیران، از میانگین جامعه، کمتر است. بین هریک از مؤلفه های هوش هیجانی (خودآگاهی، خودکنترلی، خودانگیزی، مهارت های اجتماعی و هوشیاری اجتماعی) و تعهد سازمانی، رابطه معنادار وجود دارد. هوش هیجانی، از طریق چهار مؤلفه خودکنترلی، هم دلی، انگیزش و مهارت های اجتماعی می تواند تعهد سازمانی دبیران را پیش بینی کند؛ لذا توصیه می شود که زمینه تقویت همه مؤلفه های هوش هیجانی دبیران فراهم گردد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی محتوای کتاب های درسی فارسی و نگارش دوره ابتدایی از منظر توجه به ساحت های شش گانه تربیتی است. روش پژوهش توصیفی از نوع تحلیل محتوا بود. جامعه پژوهش شامل کتب «فارسی» و «نگارش» دوره ابتدایی در سال تحصیلی 1403-1402 بودند. داده های پژوهش با استفاده از شیوه تحلیلی آنتروپی شانون، تحلیل و توصیف شدند. نتایج حاکی از آن است که از بین کتاب های درسی فارسی شش پایه، بیشترین توجه به ابعاد و مؤلفه های ساحت های شش گانه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در کتاب فارسی سال پنجم با 40/19 درصد و کمترین توجه در کتاب فارسی سال دوم با 85/11 درصد می باشد. همچنین در کتاب های درسی فارسی دوره ابتدایی، بیشترین توجه به بُعد اعتقادی، عبادی و اخلاقی با 18/29 درصد و زیستی- بدنی با 35/22، و کمترین توجه به بعد اقتصادی و حرفه ای با 50/8 درصد بوده است. از بین کتاب های درسی نگارش شش پایه، بیشترین توجه به ابعاد و مؤلفه های ساحت های شش گانه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در کتاب «نگارش» سال ششم با 80/18 درصد و کمترین توجه در کتاب «نگارش» سال دوم با 50/15 درصد می باشد. در کتاب های درسی نگارش دوره ابتدایی، بیشترین توجه به بُعد اعتقادی و عبادی با 80/28 درصد و کمترین توجه به بُعد اقتصادی و حرفه ای با 37/11 درصد بوده است. در مجموع در هر دو کتاب مورد مطالعه، بیشترین توجه به ساحت اعتقادی و عبادی، و کمترین توجه به ساحت اقتصادی و حرفه ای بوده است.

پیشینه و اهداف: هدف از انجام این تحقیق تبیین رابطه بین هوش زبانی معلمان درس زبان و ادبیات فارسی شهر قروه با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه است. جمعیت پژوهش شامل کلیه معلمان درس زبان و ادبیات فارسی دوره دوم متوسطه شهر قروه است و ازآنجاکه حجم جامعه پژوهش حدود 100 نفر است، کل جامعه به عنوان نمونه انتخاب شد. از این معلم ها، به روش نمونه گیری سرشماری هر 100 نفر از معلمان ادبیاتی که در سال تحصیلی 1401-1402 در دوره متوسطه شه قروه مشغول به تدریس هستند، انتخاب شدند. همچنین دانش آموزان حاضر در کلاس ها نیز به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. روش ها: روش پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر اجرا توصیفی از نوع همبستگی بود، به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آزمون رگرسیون استفاده شد. یافته ها و نتایج: نتایج نشان داد که وضعیت هوش زبانی معلمان زبان و ادبیات فارسی شهر قروه در حد مطلوبی قرار دارد و تفاوت معناداری بین هوش زبانی معلمان خانم و آقا وجود ندارد. میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان این شهرستان در درس زبان و ادبیات فارسی در حد مطلوبی است و بین وضعیت پیشرفت تحصیلی درس ادبیات فارسی دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنادار است. پیشرفت دانش آموزان دختر در درس ادبیات فارسی، بهتر از دانش آموزان پسر و بین هوش زبانی معلمان ادبیات فارسی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس ادبیات فارسی رابطه معنادار مثبت وجود دارد. باتوجه به هوش زبانی معلمان، میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در ادبیات فارسی را می توان پیش بینی کرد.

زبان شناسی شناختی یکی از دیدگاه های درحال رشد و تأثیرگذار در ماهیت زبان، ذهن و رابطه آن ها با تجربه اجتماعی - فیزیکی است. «طرح واره تصویری» حاصل تجربه های جسمی شده است و در ذهن شکل می گیرد و انسان را قادر می سازد تا مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک کند. ضرورت مسأله باعث گردید تا در این پژوهش به بررسی، تبیین و رمزگشایی چگونگی بیان مفاهیم انتزاعی از طریق طرح واره های تصویری در زبان فارسی و کاربرد آنها در کتب درسی می پردازد. با هدف شناسایی طرح واره های تصویری در متون کتاب های فارسی دوره اول متوسطه از دیدگاه زبان شناسی شناختی جانسون بپردازیم. پژوهش حاضر از نوع کیفی با روش توصیفی - تحلیلی بوده، واحد تحلیل «جمله» و داده ها به شیوه اسنادی استخراج گردید. جامعه آماری پژوهش، جملات کتاب های فارسی دوره اول متوسطه است که مشتمل بر 775 جمله طرح واره های حجمی، 511 جمله حرکتی و 648 جمله طرحواره قدرتی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که از کل جملات دارای طرح واره ، بیشترین کاربرد طرحواره ها در کتاب های فارسی متوسطه اول به ترتیب، حجمی، قدرتی و حرکتی است و بیشترین تعداد طرح واره حجمی در فارسی هفتم و بیشترین تعداد طرح واره قدرتی در فارسی نهم و بیشترین بسامد کاربرد طرح واره حرکتی در فارسی هفتم است. حضور طرح واره های تصویری حاکی از آن است که مؤلفان کتاب های فارسی به فهم بهتر محتوا، رشد خلاقیت و تفکرات انتزاعی دانش آموزان توجه خاص داشته اند.