محمدصادق بصیری

مطالعه عشق و مفهوم آن، نه به عنوان یک مفهوم فلسفی، ادبی یا اجتماعی، بلکه به عنوان یک مفهوم چند بعدی، ابعاد مختلف زندگی بشر، از ماجرای رازناک آفرینش تا زندگی در دنیای ماشین زده امروز را دربرگرفته است و اندیشه دانشوران اقوام مختلف، از افلاطون و ابن سینا گرفته تا سیمون دِ بوار و استرنبرگ را درنوردیده است. همین است که ما عشق را، مقوله ای برانگیزنده می شناسیم که در لایه های مختلف زندگی بشر شورآفرینی کرده و در بالاترین سطح تجربه ذهنی بشر رخ نموده و جلوه گری کرده است. از جمله آثاری که مفهوم عشق در آن ها جلوه ویژه ای یافته است می توان به ضیافت افلاطون و داستان پادشاه و کنیزک مولانا اشاره کرد. هر یک از این دو اثر به گونه ای به دگردیسی مفهوم عشق و انواع آن پرداخته اند. این جستار، با تکیه بر ارتباط حکمت و فلسفه، به بررسی حقیقت عشق، انواع عشق و کارکردها و ضرورت های آن در این دو اثر پرداخته و به نتایجی دست یافته است که مهمترین آن عبارتند از: - عشق در اندیشه افلاطون و مولانا، دارای یک سیر تکاملی است. - اساس نگرش افلاطون و مولانا به مقوله عشق فلسفی است. آنان بر پایه همین نگاه، چیستی و ماهیّت عشق را مورد بررسی قرار داده و آنگاه به دسته بندی عشق بر اساس کیفیّت آن دست یافته اند. - در نگرشی حکمی به عشق، بین نوع متعالی و فرودست آن رابطه ای معنادار وجود دارد.

مقاله حاضر به بررسی تطبیقی رمان «حاجی بابای اصفهانی» ومجموعه «یکی بود یکی نبود» با تکیه بر دیدگاه های ادوارد سعید که شامل گفتمان های مرکز مدارانه شرق شناسی وتقابل های استعاری آن است، می پردازد. رمان «حاجی بابای اصفهانی» و مجموعه «یکی بود یکی نبود» با تأسی از گفتمان های یک سویه و مرکز مدارانه شرق شناسی، توصیفی به ظاهر واقعی از پدیده های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ارائه می دهند و با نادیده گرفتن نقاط مثبت زندگی ایرانیان و با بی توجهی به شأن وتمدن تاریخی ایرانیان، در توصیفات بدبینانه خود از شخصیت های ایرانی تصاویر باور پذیری ازخلق وخوی مردم ایرانی وشرقی ارائه می دهند. در واقع این دواثرازنظرشگردهای روایت، دیدگاه های خاصی از واقعیت را به نمایش می گذارندکه ازلحاظ محتوا، ذهنیت و بافت،گرایش شدیدی به گفتمان های منفی انگارانه و کل نگرانه شرق شناسی دارد. نقدسیاست، فرهنگ، اجتماع و به طور مشخص اخلاق ایرانی، مهمترین مضامینی است که در محتوای این دو کتاب جلوه گر شده است. سبک و تفکر محوری در هر دو کتاب به یک نحو است و روش ها و نمودهایی که برای تحقیر شرقی ها به طور عام و ایرانی ها به طور خاص استفاده شده با نظام بندی خاصی که متأثر از روایت های شرق شناسانه است، ارائه شده است.

ادب پایداری و مقاومت یکی از گونه های سرآمد، پذیرفته شده و مقدّس در تمامی کشور هاست. در این میان، ادبیات اسارت که از زیر شاخه های مهم ادب جنگ است، در ادبیات سایر ملل، جایگاه درخشانی دارد. پس از انقلاب اسلامی، این گونه ادبی در ایران مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفت و آثار متعددی در این زمینه خلق و آفریده شد. یکی از وجوه اصلی ادبیات اسارت که تاکنون از دید پژوهشگران مغفول مانده، توجه به شیوه نامه نگاری اسیران جنگ تحمیلی است. این گونه از ادب اسارت، علاوه بر اهمّیت محتوایی از نظر ساختار، سبک و زبان نیز حائز توجه است. در این مقاله، پس از بررسی نزدیک به شش هزار نامه از آزادگان، ویژگی های ساختاری و معنایی آنها به روش تحلیل محتوایی، طبقه بندی و تحلیل می شود. این نوع نامه ها در تقسیم بندی هایی با عناوین سرلوحه دار، بی سرلوحه، الگویی (کلیشه ای) و منحصر به فرد جای گرفته است. در یک نگاه کلّی باید گفت که در ادب فارسی، نامه های اسیران، ادامه دهنده سنّت ترسّلات اخوانی در ادبیات است؛ با وجود این، چنین نامه هایی از نظر ساختار، زبان، محتوا و نوع کارکرد، تمایزاتی با دیگر نامه های اخوانی دارد.

با گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی باشکوه ایران و رشد و بالندگی شعر انقلاب اسلامی، تاکنون این نوع شعر به شکل همه جانبه و علمی بررسی نشده است و پژوهش ها بیشتر جنبه معناگرایانه و محتوامحور داشته است؛ اما نگارندگان این مقاله می کوشند ساختار زبانی شعر انقلاب اسلامی و چگونگی پیوند قالب های شعری با موضوع انقلاب اسلامی را بررسی کنند. روش این پژوهش، کتابخانه ای و سندکاوی است و داده ها به صورت توصیفی تحلیلی ارائه شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد محورهایی چون تازگی زبان، نهضت ترکیب سازی، نوجویی در قافیه و ردیف، استفاده از تعابیر و تصاویر خاصّ انقلاب و دفاع مقدّس و تپش واژگان، ازجمله برجستگی های زبانی شعر انقلاب اند. با بررسی قالب های مختلف شعر انقلاب، روشن شد که قالب قصیده به دلیل روحیّه حماسی حاکم در کشور در سال های دهه شصت رشد و رونق می یابد. غزل انقلاب، با ویژگی هایی چون نظم عمودی و کاربرد وزن های بلند اهمیت ویژه ای پیدا می کند. قالب مثنوی با استفاده از  قافیه های نو و تازه دوباره احیا می شود. قالب غزل-مثنوی، به طور چشمگیری گسترش می یابد و ایجاز کلام با وزن مطنطن در رباعی، بستر خوبی برای بیان احساسات پرشور دوران انقلاب و دفاع مقدّس می شود.

عاشورا، عرصه نمایش عبودیّت، وفا، ایثار، عشق، وصال، آب، عطش، رجز، نبرد، دفاع، جوانمردی، عطوفت، شهادت، اسارت و همه زیبایی ها از یک سو و همه کینه ها و زشتی و پلشتی ها از سوی دیگر است. عرصه هایی که می توان، هر کدام از آن ها را به طور عمیق، مورد بررسی قرار داد. این مقاله به موضوع رجز می پردازد. ابزاری که در زمان قدیم، در میدان جنگ، برای تضعیف نیروی دشمن، مورد استفاده قرار می گرفت. توجّه به رجز، از سوی امام حسین (ع) و یارانشان، دارای جنبه های ارزشی زیبایی شناحتی فراوانی است. از عناصر کلیدی رجزهای عاشورا، آب و عطش است. چگونگی پردازش موضوع آب و عطش در رجزهای عاشورا، در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و جنبه های بلاغی آن از زاویه حقیقت و تصویر، توضیح داده شده است. نتیجه این مقاله نشان می دهد که رجزهای عاشورا تأثیر فراوانی در بیان قدرت و تقویّت نیروی خودی و تضعیف قوای دشمن داشته و در انتقال پیام های دینی، اخلاقی، انسانی و تعلیمی نقش مهمّی ایفا می کرده است و حماسه آفرینان کربلا با کنار هم قرار دادن ح قیقت و خ یال، در رج زهای خویش به خلق آثاری هنری درباره «آب و عطش»، دست یافته اند.

کارکرد اصلی رسانه ها، متقاعدسازی و اقناع است. در عین حال دشواری اقناع و تأثیرگذاری بر دیگران، بر کسی پوشیده نیست. در این پژوهش گزیده ای از روش ها و اصول اقناع از متون اسلامی و همچنین متون ادبیات پایداری به شیوۀ توصیفی تحلیلی استخراج گردیده است؛ اصل زمینه یابی یا توجه به گفتمان، اصل بی طرفی، اصل تدرج و اصل همگامی به عنوان چهار اصل مهم اقناع ذکر گردیده اند. روش های استدلالی، مقایسه ای، سؤالی، تمثیلی و تشبیهی، طنز، شِکوه، تقدیس و استفاده از اسطوره ها ازجمله شیوه های پیشنهادی در این پژوهش بوده که با توجه به گفتمان غالب در حوزۀ فردی و اجتماعی به استفاده از آنها توصیه شده است. در نتیجه اقناع مؤثر، شیوه ای برآمده از گفتمان و در عین حال مؤثر بر گفتمان خواهد بود. علاوه بر آن در مواردی که استفاده از روش های مذکور ثمربخش نبود، برای جلوگیری از پیشروی گفتمان رقیب، روش هایی چون تقبیح و مجادله پیشنهاد می گردد؛ این روش ها به عنوان متمم و تکمله ای برای شیوه های اقناعی، محسوب می شوند.

الفتی بن حسین حسینی ساوجی، شاعر شیعه مذهب دربار عبدالله قطب شاه، هفتمین پادشاه سلسله قطب شاهیان، است که که در فاصله سال های 924ق تا 1098ق بر نواحی دکن، گلکنده و حیدرآباد فرمان روایی کرده اند. از زندگی الفتی ساوجی، اطلاع چندانی در دست نیست. اطلاعات اندک درباره زندگی الفتی و وجود شاعران بسیاری از شاعران که در دربارهای هند، الفتی تخلّص می کرده اند، باعث شده که برخی تذکره ها به اشتباه از او با عنوان «الفتی یزدی»، شاعر معاصر وحشی بافقی و از ملازمان دربار جلال الدین اکبر شاه گورکانی، نام برده اند و آثار او را به الفتی یزدی نسبت داده اند. دو اثر الفتی ساوجی، رساله ای در عروض و قافیه و صنایع شعری به نام «ریاض الصنایع قطب شاهی» و اثری به نام «روایح گلشن قطب شاهی» در مدح عبدالله قطب شاه و توصیف بناهای سلطنتی و برخی آداب و رسوم دربار او، تاکنون تصحیح و منتشر نشده است. این مقاله از طریق مطالعه نسخ خطی آثار الفتی ساوجی و مطالعه، تحلیل و تطبیق تاریخی آنچه درباره الفتی ساوجی در تذکره ها آمده است، می کوشد تا اطلاعاتی صحیح از زندگی و آثار وی ارائه قرار دهد. یافته های این پژوهش می تواند در مطالعات بعدی مربوط به تاریخ ادبیات و سبک شناسی ادبیات فارسی در قرن10 تا 11 هجری راهگشا باشد.

«شعر اعتراض» به عنوان یک نوع ادبی می کوشد تا نقطه های تاریک زندگی جامعه را به قصد اصلاح مطرح کند و به این منظور به بسیاری از سستی ها، بی عدالتی ها، نابسامانی ها، بی توجهی ها و.. می تازد. این مقاله سعی دارد مضامین اشعار اعتراض دوره معاصر تاریخ ایران که شامل عصر مشروطه، عصر پهلوی و دوره انقلاب اسلامی می شود، مورد بررسی قرار دهد. به طور کلی مضامین این اشعار را می توان به دو بخش مضامین مشترک و اختصاصی تقسیم نمود. مضامین مشترک، مسائلی است که در هر سه دوره یادشده، وجود دارند، مثل: اعتراض به تضاد طبقاتی، فقر، ریاکاری افراد خائن، دخالت بیگانگان و سرزنش خود و... بر اساس موقعیت سیاسی و اجتماعی هر دوره، برخی اعتراض ها به طور اختصاصی در یک دوره بیشتر مورد توجه بوده اند. از جمله اعتراض به نادانی مردم، اعتراض به خفقان و عدم آزادی اعتراض به فراموشی یاد و خاطره شهدا و.. . در همه این مضامین، شاعران با زبانی آمیخته به طنز سعی می کنند کسانی را که از راه راست منحرف شده اند، به راه صلاح بیاورند. این مقاله به صورت مطالعه موردی و کتابخانه ای انجام شده و مضامین اشعار اعتراض دوره معاصر تاریخ ایران که شامل عصر مشروطه، عصر پهلوی و دوره انقلاب اسلامی می شود، جمع آوری گردیده و به صورت توصیفی، تحلیل و بیان شده اند. در نهایت با بررسی این مضامین به این نتیجه می رسیم که هدف شعر اعتراض، حفظ ارزش ها، اصلاح نمودن جامعه و مبارزه با انواع مختلف بی عدالتی است و به نوعی امر به معروف و نهی از منکر می باشد.   

نفثه المصدور، یکی از منابع مهم در نثر مصنوع و متکلّف ادب فارسی به شمار می آید. در این اثر ادبی- تاریخی که حوادث اواخر سلطنت جلال الدّین خوارزمشاه و اوایل یورش مغولان ذکر شده است، بارقه هایی از مضامین پایداری مجال بروز و ظهور یافته اند. در این پژوهش تلاش شده است، از طریق بررسی لفظی و محتوایی نفثهالمصدور به این سؤال پاسخ داده شود که آیا می توان این اثر را از آثار حوزه پایداری قلمداد نمود. با تدقیق در متن و تطبیق آن با شاخصه های پایداری، جلوه هایی از پایداری و مبارزه مشاهده می شود که هم در لفظ و هم در معنا نمود یافته است. شاخص ترین مؤلّفه ها شامل موارد زیر است: وطن دوستی، دریغ و افسوس بر گذشته، انتقاد از روزگار نا مساعد، انتقاد از بی بصیرتی حاکمان، اعتراض به نامردمی ها و دگرگونی ارزش ها. با شناسایی این شاخصه ها در ژرف ساخت و روساخت، می توان نفثه المصدور را یکی از متون حوزه پایداری معرّفی کرد. نوع پژوهش در این نوشته، بنیادی است که با روش کتابخانه ای گردآوری شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

عروض و قافیه یکی از علوم بلاغی به شمار می رود. در کنار موسیقی وزن، قافیه نیز بخشی از موسیقی در شعر فارسی و عربی است. به گفته محقّقان اگرچه ایرانیان پیش از اسلام نیز شعر می سرودند، امّا قوانینی برای آن تدوین نکرده بودند. از این رو پس از اسلام، علم عروض و قافیه فارسی بر مبنای اصول این علم در زبان عربی پایه گذاری شد. بنابراین برای درک هر چه بهتر اصول و قواعد شعر فارسی ناگزیر از بررسی این قوانین در شعر عربی هستیم تا اصل و منشأ آنها را دریابیم. در علم قافیه هر دو زبان، غیر از تعاریف، پنج مبحث عمده حدود قافیه، حروف قافیه، حرکات حروف قافیه، انواع قافیه و عیوب قافیه وجود دارد. در هر کدام از مباحث ذکر شده در کنار شباهت ها، تفاوت هایی نیز میان قافیه در شعر دو زبان به چشم می خورد که گاه، سطحی و گاه، بنیادی اند. این مقاله که شیوه پژوهش در آن بر اساس روش کتابخانه ای است، ضمن آشنا کردن اجمالی خواننده با مطالب علم قافیه در دو زبان فارسی و عربی، به بررسی این شباهت ها و تفاوت ها می پردازد. چنانکه در این بررسی مشاهده می شود، بیشترین میزان تشابه در میان مباحث علم قافیه در دو زبان مربوط به مبحث حدود قافیه و بیشترین میزان تفاوت مربوط به مبحث انواع قافیه است.

نقد دنیاى خیال نوعى نقد مضمونى است و در قرننوزدهم میلادى، توسّط گاستون باشلار به صورتمدوّن و قانو نمند به جامعه ادبیّات فرانسه و پس از آن اروپا ارائه شد؛ بعد از باشلار، شاگردان مکتب او، یعنىژا نپیر ریشارد، ژان بورگوس و ژیلبر دوران به تکمیل این نظریه پرداختند. این مقاله با هدف دس تیابى به نگاه مولانا به جهان اطراف خود و با استفاده از روش توصیفى-تحلیلى و ه مچنین، بهر هگیرى از نظریه نقد تخیّلى ژیلبر دوران، به بررسى یک غزل از مولانا بام ىپردازد. نظریه دوران، « اى یوسف خو شنام ما » مطلع نگاهى کاملاً انسا نشناسانه به ادبیّات و تصاویر شعرى دارد. در نظر او، تخیّلات درواقع عک سالعم لهایى هستند که شاعر یا نویسنده در برخورد با زمان از خود بروز م ىدهد و بر همان اساس، تصاویر اثر خود را ایجاد م ىکند. بر این اساس، تصاویر مولانا در غزل مورد بررسى، حاصل عک سالعمل موقعیّتى او در برابر زندگى بوده و نشان از تلاش مولانا براى غلبه بر این عنصر دارد. این غزل کاملاً قهرمانانه و تضادّى است.

علامه اقبال لاهوری، شاعر اندیشمند مسلمان، شاعری را همسنگ و هم پایه پیامبری می داند؛ او شاعر را پیشوا و راهنما و شعر را وسیله ای برای بیان حقیقت، هدایت انسان ها و ترغیب آنها به بیداری و حرکت به شمار می آورد. به سبب تأکید اقبال بر وجه ارشادی و ترغیبی کلام، در عین توجه به فصاحت و بلاغت الفاظ و معانی شعر و از آنجا که آشکارترین نمود نقش ترغیبی زبان در وجه امری کلام است، در این پژوهش به چگونگی کارکرد معانی ثانویه امر در شعر اقبال توجه شد. روش کار، شناسایی معانی ثانویه امر در شعر شاعر، دسته بندی بسامدی و تحلیل شواهد بر مبنای ارتباط دوسویه گوینده و مخاطب است. اهمیت پژوهش در توجه به کارکرد زبان و شیوه های ابلاغ پیام در شعر اقبال لاهوری، با توجه به مناسبات دوسویه شاعر و مخاطبان اوست. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد از مجموع هفتصد و هفتاد کاربرد امر در معانی ثانویه، در پنجاه درصد شواهد، امر در معنی تحذیر و تنبّه و ارشاد مخاطب آمده و شاعر ازنظر دانش و آگاهی در جایگاه برتری نسبت به مخاطب قرار گرفته است. در سی و پنج درصد شواهد، شاعر با مخاطب هم پایه خود سخن می گوید و بیشترین معنای ثانویه جملات امر در این ارتباطِ برابر، ترغیب مخاطب است. جایگاه فرودست شاعر در مقابل مخاطب، فقط آنجا دیده می شود که روی سخن شاعر با خداوند یا مخاطب غایب و مجازی است و امر در معنای دعا یا تمنّا به کار رفته است.

مکاشفه یا معرفت شهودی از مسائل اصلی معرفت و نوعی معرفت حضوری و وجدانی است. این حقیقت عینی، بیشتر یافتنی است تا فهمیدنی. در مقایسه با معرفت علمی-فلسفی، کشف یک روش معرفتی، برتر از روش استدلالی و عقلی است. زیرا اهل کشف، کسانی هستند که حجاب ها، برای ایشان کنار رفته و حقیقت اشیاء را مشاهده می نمایند. مکان مکاشفه نزد ابن عربی، سرزمین حقیقت نام دارد. احکامی که بر حقیقت مکاشفه، مترتب است، یکی این است که کشف قابل تعریف نیست. دیگر این که زبان مکاشفه برای آنان که حقیقت مطلق را درک نکرده اند، زبانی رمزی است. از نتایج پژوهش حاضر آن است که زمان، مکان و زبان کشف را از دیدگاه میدان دار حوزه عرفان نظری-ابن عربی- بیان می نماید. امور کشف شده در چهار بخش: الف- رویت خدا، ب- حیات ذاتی اشیاء، ج- گفتگو با ارواح و موجودات غیبی، د- تمثّل قرآن ارائه می شود. اهمیت مکاشفه و انواع آن را بیان می کند. با استناد به واقعه های ابن عربی، سندیت کشف را در اندیشه وی خاطر نشان می کند تا به بررسی فلسفه مکاشفه های ابن عربی بپردازد و این تمهیدات می تواند مقدمه ای برای سیر در عالم ماورای طبیعت، ارتباط با موجودات عالم غیب و دریافت معارف عالی انسانی باشد.

نظریه نقش گرا، رویکردی است که برای توصیف و تحلیل متن به کار می رود. این رویکرد با بررسی ساختار جمله، انواع متفاوت فرایندها و کارکرد، آن ها را در جمله تبیین می کند. بر این مبنا فرستنده، تجارب، اندیشه ها و برداشت های خویش را از حوادث و پدیده های جهان بیرون و درون به مخاطب عرضه می کند. در دیدگاه هلیدی فرض بر این است که الگوهای تجربه در قالب فرایندها و ازطریق فرانقش اندیشگانی در زبان بازنمایی می شود. براین اساس می توان به وسیله بررسی انواع فرایندهای موجود در افعال و تعیین بسامد وقوع آن ها در داستان، از تجارب، تفکرات و دنیای درون نویسنده آگاه شد. در پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی به بررسی فرایندهای به کاررفته در رمان جزیره سرگردانی و شاهنامه فردوسی نسخه دست نویس ابراهیم سلطان پرداخته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد سیمین دانشور در رمان جزیره سرگردانی، ضمن توصیف تحولات سیاسی اجتماعی دوران معاصر، دیدگاه های زنانه خود را در شخصیت هستی، انعکاس داده است و با استفاده از فرایندهای مادی و رابطه ای به توصیف و نقل حوادث پرداخته است و توانسته دیدگاه های خود را درباره اوضاع اجتماعی و جایگاه و نقش زن نشان دهد. همچنین فردوسی در داستان های هفت خوان، فرایندهای مادی را بیشتر به کار برده است که به دلیل تناسب موضوع و ساختار حماسی شاهنامه است. سراینده، حالات و ویژگی های مشارکین را در هر خوان با فرایند مادی توصیف کرده است تا خواننده بتواند درکی ملموس و عینی از داستان داشته باشد. اهداف پژوهش: شناسایی تبیین فرایندها در داستان جزیره سرگردانی و شاهنامه نسخه ابراهیم سلطان. بررسی رابطه بین متن و توصیفات ادبی بر مبنای بسامد انواع فرایندها در داستان جزیره سرگردانی و شاهنامه نسخه ابراهیم سلطان. سؤالات پژوهش: کدام یک از فرایندها در رمان جزیره سرگردانی و هفت خوان شاهنامه فردوسی نسخه ابراهیم سلطان بیشتر به کار رفته است؟ نقش و کارکرد فرایندها در رمان جزیره سرگردانی و شاهنامه ابراهیم سلطان چگونه است؟

مکاتبات آزادگان دفاع مقدّس در واقع جزئی از ادبیات اسارتگاهی و گونه ای از ادبیات پایداری و مقاومت به حساب می آیند. در ایران، ادبیات مقاومت همواره در کنار قیام های ظلم ستیز از کاوه آهنگر گرفته تا تاریخ معاصر در لابه لای صفحات تاریخ پدید آمده است. این گونه ادبیات از سال 57 و پس از پیروزی انقلاب و بیشتر در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق نمود بیشتری پیدا کرد و ادبیات اسارتگاهی نیز به تبع آن از زمان زندان های رژیم پهلوی و بعد از آن در اسارتگاه های عراق به وجود آمد که قسمت اعظم ادبیات اسارتگاهی را مکاتبات آزادگان دفاع مقدّس و خانواده هایشان از طریق نامه ها به وجود آورده اند که گاهی این مکاتبات به دلایل متعدّد از جمله سانسور و خیانت به زبان رمزی بیان شده اند. نویسندگان این نوع نامه ها برای بیان موضوعاتی از قبیل: سیاست، ذکر نام مسؤلان، درد هجران، انتقال اخبار خانوادگی و اسرار جنگی، عزداری ائمّه اطهار (ع) و ذکر نام بسیج و سپاه به وجوه ادبی از قبیل: ضرب المثل، تشبیه، استعاره، ایهام و جناس قلب کل تمسّک جسته اند تا در این میان، به راحتی مطالب را به طرف مقابل انتقال دهند، در عین حال که دشمن متوجّه مطالب انتقالی آنان نگردد و از آزار و اذیت احتمالی رژیم بعث و منافقین در امان مانند که این ها همه، نشانه ای از کاربردی بودن ادبیات و زبان ادبی است و این بر خلاف تصوّر بعضی از آنان است که ادبیات را فقط در تلذّذ معنی می کنند.  

شایست ناشایست، متنی به زبان پارسی میانه و اثری دینی، بازمانده از دوره زرتشت است. احیاءعلوم الدّین نیزکتابی دینی، اخلاقی و عرفانی مربوط به قرن پنجم است. مقاله حاضر می کوشد با تأکید بر دستورهای اخلاقی شعرای متقدّم، به مقایسه اشعار آنان با این متون دینی، یعنی شایست ناشایست و احیاءعلوم الدّین امام محمّد غزّالی و ترجمه فارسی آن، کیمیای سعادت، بپردازد. ادبیّات تعلیمی ما از آغاز شعر فارسی تا کنون، همواره بایدها و نبایدهای اخلاقی را مورد توجّه قرار داده، امّا در زمینه مقایسه اشعار شاعران متقدّم و متون دینی، پژوهش های کمتری صورت گرفته است. این نوشتار، به شیوه کتابخانه ای و با روش استقرایی، اندیشه های موجود در اشعار شعرای متقدّم را با شایست ناشایست و احیاءعلوم الدّین، مقایسه می کند و به این نتیجه می رسد که شعرای متقدّم، بنا به پیشینه باورهای اعتقادی که داشته اند و هم چنین به دلیل تأثیرپذیری از آموزه های اسلامی- قرآنی، بایدها و نبایدهای اخلاقی را در شعرشان، مطرح و به دیگر شعرا توصیه کرده اند و حلقه پیوند، میان اندیشه های اخلاق مدار قبل و بعد از اسلام در ایران شدند و با زبان شعر، اهمیّت دستیابی به تطهیر باطن و معرفت الهی را نزد ایرانیان، نشان دادند.

نمادپردازی، یکی از کاربردی ترین شیوه ها برای انتقال و تداعی معانی است. از دیرباز تا کنون، هنرمندان و سخنوران به یاری همین ویژگی کاربردی نماد، جذّابیت های بیشتری به آثار خود افزوده اند. حکیم نظامی گنجه ای (وفات 614 ه .ق)، یکی از برجسته ترین منظومه سرایان زبان پارسی است که در مجموعه آثارش، بویژه پنج گنج، از زبان نمادین بهره برده است.  نمادپردازی نظامی، محصول آشنایی او با سنّت های فکری، فلسفی، فرهنگی و عرفانی رایج در زمان خود بوده و از منابع مختلفی سرچشمه گرفته است.  ازجمله نمادهای به کاررفته در آثار این شاعر بزرگ، نماد انگشتری است که در تمدّن ها و فرهنگ های کهن، سابقه طولانی دارد. از نظرگاه تاریخی و باورهای باستانی، انگشتری مفهوم پادشاهی، الوهیّت، جاودانگی و قدرت دارد. برهمین اساس، نتایج حاصل از پژوهش حاضر نمایانگر انطباق باورهای باستانی و اساطیری نماد انگشتری با همین نماد در حکایت انگشتری و شبان اقبال نامه نظامی است. انگشتری در این حکایت رمزی از قدرت برتر است و عناصر نمادین دیگر مانند چوپان، عصا و طلسم، همگی نماد انگشتری را تقویت می کنند.