۱.
کلید واژه ها:
ادبیات تطبیقی نظریه فرانسوی حوزه های پژوهش در ادبیات تطبیقی روش شناسی پژوهش نظریه پردازان فرانسوی
پژوهشگران نظریه فرانسوی ادبیات تطبیقی قائل به دسته بندی هایی برای این حوزه پژوهشی هستند تا با طرح طبقه بندی مشخص، شیوه های کارآمدتری را در تحقیقات ادبیات تطبیقی به کار برند. از آن جا که انجام پژوهش های کاربردی و نظام مند در حوزه ادبیات تطبیقی نیازمند آشنایی با مبانی نظری و روش شناسی این حوزه است و نیز به دلیل کثرت پژوهش های ادبیات تطبیقی در ایران که بر مبنای نظریه فرانسوی نگاشته شده یا مدعی کاربرد این رویکرد نظری هستند، روشن کردن موضوعات و حوزه های پژوهشی ادبیات تطبیقی براساس نظریه فرانسوی ضرورت دارد. هدف از مقاله حاضر بررسی و تبیین حوزه های مختلف پژوهش در ادبیات تطبیقی برمبنای نظریه فرانسوی و تبیین روش شناسی پژوهش در هر حوزه است. نگارنده می کوشد تا با مشخص کردن قلمرو موضوعی ادبیات تطبیقی، زمینه برای شناخت و به کارگیری صحیح بنیان نظری مطالعات ادبیات تطبیقی در ایران، در جهت انجام پژوهش های علمی در این حوزه و جلوگیری از تکرار نواقص فراهم آید.
۲.
کلید واژه ها:
شاهنامه نویسی شاهنامه سرایی سرودنامه پهلوی شاهنامه پیروزان گردنامه رستم لارجانی
ادبیات حماسی ایران در گذر از دوران پارتی و ساسانی به ایران پس از اسلام به دو شاخه خاوری و باختری تقسیم می شود. از آثار حماسی ایران باختری در سده های نخستین اسلامی اطلاعی در دست نیست اما شهمردان بن ابی الخیر در کتاب نزهت نامه علائی سه اثر حماسی سرودنامه پهلوی، شاهنامه پیروزان و گردنامه رستم لارجانی را معرفی می کند که در آغاز سده پنجم هجری در غرب ایران به وجود آمده اند. پیروزان اثر خود را از زبان پهلوی به فارسی دری ترجمه کرده و دو دوره پادشاهی پیشدادیان و کیانیان را همراه با داستانهای بسیاری از رستم و فرامرز آورده است. از نظر ساختارشناسی نیز شاهنامه پیروزان ساختاری همانند ساختار روایتهای اوستایی و متون پهلوی دارد که در شاهنامه ابوالمؤیدی نیز بازتاب یافته است. گردنامه رستم لارجانی نیز احتمالاً صورت منظوم شاهنامه پیروزان به همراه تاریخ محلی ایران باختری تا زمان شاعر و به زبان گورانی بوده است که می تواند سرچشمه روایتهای حماسی به جای مانده به زبان گورانی در غرب ایران باشد.
۳.
کلید واژه ها:
مردم ادبیات رمان عامه پسند مدرنیته دوره بندی
در دوران پیشاکلاسیک، ادبیات معتبر مختص نخبگان جامعه و ادبیات عامه به عموم مردم اختصاص داشت و ادبیات عامه عمدتاً شفاهی بود. در دوران مدرن، ادبیات عامه پسند از طریق نوشتار مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرد. این روند در ایران نیز، با فراگیر شدن سواد عمومی، گسترش صنعت چاپ و در نتیجه پیدایش نظام مطبوعات، ایجاد شد و گسترش یافت. در مقاله حاضر، کوشش کرده ایم تا پس از ارائه تعریفی از رمان عامه پسند و علل و زمینه های پیدایش آن در ایران، بر اساس تغییرات پارایمی، یک دوره بندی از تاریخ آن طی یک صد سال اخیر در کشورمان به دست دهیم. طبق بررسی های ما که نتایج آن در این مقاله آمده است تاریخ رمان عامه پسند در کشورمان را می توان به چهار مقطع تقسیم کرد که این مقاطع پیشنهادی به ترتیب، سال های 1. 1287 تا 1320؛ 2. 1320 تا 1332؛ 3. 1332 تا 1357؛ 4. 1357 تا کنون را شامل می شود.
۴.
کلید واژه ها:
جریان شناسی شعر بلوچی دوره های ادبی ساختار تحولات
براساس رویکردهای علمی جدید، زبان شعر نه تنها من عندی نیست بلکه زبانی چند سویه با مقولاتی بسیار متقن است. موضوع جریان شناختی شعر به این دلیل درخور تامل است که می تواند گستره ی ظهور تحولات اجتماعی-تاریخی را از پس انگاره های فکری شاعرانه متبلور سازد. شواهد متنی قریب به200 ساله ی موجود نشان می دهد که شعر بلوچی فراز و فرودهای تاریخی طولانی را طی کرده است که آن ها را می توان در کلیتی سه گانه دسته بندی کرد. دوره ی حماسه ها و منظومه های عاشقانه، دوره ی ملّا فاضل و عصر تحوّلِ ساختارشعری. این پژوهش با ابزار مطالعه ی کتابخانه ای و با شیوه ای تحلیل گرایانه می کوشد تا به این مساله بپردازد: آیا شعر عصر نواندیشی توانسته متناسب با جریان های اجتماعی، تاریخی و سیاسی پیش برود و تحولی در دو سطح فرم و محتوا ایجادکند؟ به طورکلی برآیند پژوهش مبین این است که شعر عصر نواندیشی اگر چه تا حدی به سیاق پیشین خود وفادار بوده اما به میزان درخور توجهی هم از حیث فرم و هم از حیث درون-مایه متحول شده و از پیامدهای جهانی و ملی تاثیر پذیرفته است.
۵.
کلید واژه ها:
دراگو اشتامبوک فرآیند ذهنی رویکرد شناختی بدن مندی استعاره طرح واره
از آنجا که شعرشناسی شناختی بطور کلی چگونگی بیان ذهنیات است و نیز بواسطه قابلیت بیان شعر به روش های مبدعانه و شخصی در دنیای امروز جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. از این رو، این پژوهش به بررسی اشعار دراگو اشتامبوک، شاعر معاصر کروات می پردازد تا بررسی دیدگاه و فرآیندهای ذهنی شاعری از ملت و فرهنگی دیگر دریچه ای تازه و در عین حال تجربه ای همگانی را پیش روی خوانندگان و ادب دوستان بگشاید. در این جُستار، اشعار با دیدگاه شناختی مورد بررسی قرار می گیرند تا جهان شمول بودن نحوه ابراز افکار و احساسات بطور ملموس فهم شود. به همین جهت، برای مرتبط ساختن تجارب زیسته، ذهن و ادبیات، برخی مفاهیم رویکرد شناختی از جمله کارکرد استعاره ها و طرح واره ها ، وجه معلوم/مجهول افعال، کاربرد نقش و زمینه و نیز بدن مندی مفاهیم در این پژوهش بکار گرفته شده است. با کاربست این مفاهیم، به عمق نظرگاه شاعر نسبت به اتفاقات عصر خود پی خواهیم برد. تفسیر این مفاهیم به معانی از طریق نشانه های متنی و ژرف خوانی با روش تحلیلی-کیفی صورت می پذیرد.
۶.
کلید واژه ها:
ادب غنایی ادبیات بلوچی هانی و شیمرید روایت شناسی الگوی کنشگرگرماس
دانش روایت شناسی از مباحث جدید در حوزه ادبیّات است. می توان روایت را مجموعه ای از حوادث و رخدادها قلمداد کرد که زندگی انسان را تشکیل می دهد. از این نظرگاه، هر داستان را چه منظوم؛ چه منثور می توان به مثابه روایتی دانست. از نظریّه پردازان مطرح در این زمینه آلژیرداس ژولین گرماس است که الگوی کنشی، زنجیره های روایی و مربع معناشناسی حاصل مطالعات وی در زمینه ساختارگرایی و مطالعات ادبی است. در این پژوهش ابتدا به بررسی پیرنگ منظومه بلوچی هانی و شی مرید و در ادامه به تحلیل داستان بر اساس الگوی کنشگرگرماس پرداخته شده است. هدف از انجام این پژوهش مطابقت این اثر غنایی با الگوی ارائه شده گرماس است. حاصل این پژوهش که بر مبنای توصیف و تحلیل و به شیوه کتابخانه ای انجام گرفته است، نشان می دهد، داستان غنایی «هانی و شیمرید» از الگوی ساختاری و روایی قابل توجّه برخوردار است و در قالب نظریّه گرماس قابل بررسی و تحلیل است.
۷.
کلید واژه ها:
عرفان جمالی عشق عشق انسانی ابوالحسن دیلمی روزبهان بقلی
عشق، که گاهی آن را محبّت بی حساب دانسته اند، از افزوده های ایرانیان به عرفان زاهدانه اسلامی است که سبب به وجود آمدن شاخه عرفان عاشقانه شده است. کلمه عشق، در قرآن مجید نیامده؛ امّا، عرفای ایرانی برخی از آیات را دالّ بر عشق الهی می دانند. نخستین بار جواز کاربرد عشق انسان به حق را، ابوالحسن دیلمی در کتاب عطف، به تبعیت از استادش، ابن خفیف شیرازی، اعلام کرده و مراتب و مقدماتی را چون اُلفت، اُنس، وُدّ، محبّت، خُلَّه، شَعَف، شَغَف، اِستِهتار، وَلَه، هَیْمان، برای آن، در نظر گرفته، که در نهایت، عاشق را، به مرحله «عشق الهی» وارد می کند. بعدها، روزبهان بقلی که از پیروان نهانی دیلمی است به تألیف عبهرالعاشقین پرداخته، تعریف و تقسیم بندی و عقایدی مشابه اندیشه های دیلمی ابراز داشته و بی آن که از استاد و راهنمایش سخن بگوید آن ها را در اثرش بیان کرده و به تکرار و تأیید و دفاع از اندیشه عشق پرداخته و آن را، به ذات، فسادناپذیر دانسته است، و حتی توجّه به جمال حدثانی برای رسیدن به عشق رحمانی را ممکن دانسته است و عاشقی را از این و سر آن، رهبر آدمی به حقیقت شمرده است. یافته های این پژوهش تحلیلی مشخّص می کند که ابن خفیف و شاگردش دیلمی در وارد کردن موضوع عشق و شاخه-های آن در تعلیمات صوفیه پیشرو بوده اند و روزبهان به تبعیّت از دیلمی در عبهرالعاشقین از عشق و حالات و مقامات آن سخن گفته است.
۸.
کلید واژه ها:
بلاغت راوی ناموثق گلی ترقی جایی دیگر کانونمندسازی
اقتدار راوی که در حوزه تأثیر بلاغی قدرت روایت قرار دارد، باعث می شود ارزیابی او را تحت تأثیر برداشت ها و انتظارات سنتی ذهن مان بدون تفکر بپذیریم اما شناخت نشانه های تزلزل این اقتدار، به ناموثق بودن راوی منجر می شود. مقاله حاضر با شناسایی ابزارهای بلاغی «فاصله»، «صدا» و «کانونمندسازی» میزان اطمینان راوی را در داستانی کوتاه از گلی ترقی با عنوان «جایی دیگر» بررسی کرده است همچنین نشانه های زبانی شامل وجهیت منفی(کاربرد وجوه شناختی، ادراکی و کلمات بیگانگی؛ مانند انگار، شاید، به نظر می رسد و...) نیز که بیانگر تردید است بررسی شده است. داستان کوتاه «جایی دیگر» به دلیل ادعای راوی مبنی بر روایت رخدادها بر پایه مستندات، شواهد و بر مبنای یادآوری خاطرات گذشته راوی انتخاب شده تا موثق بودن یا ناموثق بودن آن مورد ارزیابی قرار گیرد. این داستان با روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته است که با فاصله گرفتن راوی از رخدادها و شخصیت ها، تردید راوی را آشکار می کند.
۹.
کلید واژه ها:
زبان بلوچی واژگان بلوچی زبان شناسی اجتماعی رفتار زبانی توهین نفرین
بررسی کاربرد واژگان هر زبان در رفتار اجتماعی افراد هر جامعه، تا حدی نشانگر جهان بینی آنها در کُنش و واکنش نسبت به یکدیگر است. روشن است که رفتار اجتماعی انسانها به طور کلی در دو مقوله دلالتهای مثبت و منفی می گنجند. برای مثال «تشویق ها و دعاهای خیر» در زمره مقولات مثبت و «توهین و نفرین ها» در زمره مقولات منفی جای می گیرند. از آنجا که نمود بعضی از واژه ها با دلالت منفی در زبان بلوچی در رفتار اجتماعی مردم بلوچ به روشنی پدیدار است، در این مقاله با انتخاب تصادفیِ تعداد 125 واژه از این نوع، به بررسی آنها به ترتیب تحت دو عنوان «توهین ها» و «نفرین ها» با رویکردی توصیفی از نظر ساخت زبانی و کاربرد معنایی در حوزه مرکزی بلوچستان ایران پرداخته شد. یافته ها حاکی از آن است که از نظر بسامد، واژه های بلوچی با اصالت ایرانی در این فهرست نسبت به وامواژه ها از فراوانی قابل توجهی برخوردارند، و ساختار صرفی و کاربرد نحوی آنها، دلالت بر نهادینه شدگیِ تاریخیِ آنها در جامعه زبانیِ این قوم دارد. دوم آنکه، از طریق نتایج این مقاله و موارد مشابه، می توان به بخشی از رفتار اجتماعی مردم بلوچ با رویکرد جامعه شناسانه زبان دست یافت که حاصل آن می تواند در مطالعات زبانی، ادبی، فرهنگ عامه، مردم شناسی، و قوم شناسی نیز به کار آید.
۱۰.
کلید واژه ها:
اشعار عامیانه کرمانجی شمال خراسان ترانه فراق
شعر و ترانه در ادبیات شفاهی کرمانجی شمال خراسان جایگاه ویژه ای دارد، زیرا آفریده ذهن مردمی است که با آن زندگی می کنند، و در حقیقت مطابق با فرهنگ، اطلاعات بومی، آداب و رسوم، عواطف و اعتقادات و همه آن خصایصی شکل گرفته است که مردم عامی از گهواره تا گور با آنها سر و کار دارند. اکثر این سروده ها بیان کننده احساسات و درد و رنج مردم و در واقع کشمکش ها و فراز و فرودهای زندگی بشر هستند، به ویژه برای مادران که در واقع راهی برای بیان دردها و رنج های آنان محسوب می شود. در واقع مادر، نگفته ها و دردهای خود را در قالب این ترانه ها بیان می کند. مضامین این اشعار متنوّع است ولی پربسامدترین آنها به 9 دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: گله از بی وفایی یار، گله و شکایت از روزگار، بی وفایی دنیا، بیان غم و اندوه دل، بیماری یار، غم فرزند، کوچ ایل، به غربت رفتن به دنبال یار و بیان عشق و عاشقی. چون مخاطب این اشعار مردم عامی هستند و شعر می خواهد تا با چنین مخاطبی ارتباط برقرار کند به همین خاطر انعکاس احساسات همین افراد می باشد. تصاویر به کار رفته در این اشعار همانند مضامین آن بسیار ساده و طبیعی است و همه برگرفته از عناصر طبیعت و زندگی ساده مبتنی بر دامداری و کشاورزی است و در آنها اجزاء پیچیده و مجرّد و غیر ملموس دیده نمی شود.
۱۱.
کلید واژه ها:
اسطوره سفر قهرمان اساطیر ایرانی قصه های ایرانی الگوی سفر
اسطوره سفر قهرمان یکی از انواع اسطوره است که در آن سفر پر فرازونشیب قهرمان از مباحث تکرارشونده داستان به شمار می روند. هدف از نگارش این مقاله ارائه الگوی روایی چهاررکنی است که در آن رکن اول رانده شدن؛ رکن دوم درگیری با مشکلات و موانع؛ رکن سوم نجات به دست نیرویی اغلب غیبی و ماورایی و گاه غیرمنتظره؛ و سرانجام رکن چهارم بازگشت افتخارآمیز و به دست گرفتن قدرت است. منظور از قهرمان در این مقاله معنای کلی و عمومی آن است نه معنای تخصصی. به عبارتی دیگر، منظور نه قهرمان جامعه، بلکه هر شخصیتی است که به نوعی قهرمان داستانی است که در آن روایت می شود، خواه قهرمان واقعی جامعه باشد، مانند سیاوش، خواه نباشد. تمرکز مقاله بردست یابی به شگردهای مختلف الگوی سفر قهرمان، و مقایسه چهار رکن اصلیِ الگوی مذکور در اسطوره-های ایران و جهان نظیر سیاوش، زال، داراب، کوروش، پرسئوس است. نتایج مقایسه نشان می دهد که ساختار روایی این اسطوره ها شباهت فراوانی با یکدیگر دارند و تفاوت آنها مربوط به ویژگی های مضمونی و محتوایی است که از تمایزها و اشکال ویژه تاریخی، فرهنگی، اجتماعی سرچشمه می گیرد.
۱۲.
کلید واژه ها:
اطلس زبانی جزیره قشم فرآیندهای آوایی گوناگونی واژگانی گوناگونی آوایی
در این پژوهش، بخش واژگانی و آوایی گویش های 60 شهر و روستای جزیره قشم مورد بررسی قرار گرفته است. جزیره قشم به دلیل وضعیت جغرافیایی و داشتن گویش های متعدد، نمونه مطلوبی برای پژوهش های گویشی است. روش تحقیق در پژوهش حاضر، ترکیبی از روش های میدانی و توصیفی بود و مواد زبانی با روش گردآوری هدایت شده، جمع آوری شدند که در این روش، پژوهشگران با ابزاری از پیش تعیین شده، پرسش نامه، وارد میدان شده و معادل های گویشی مورد نظر را از طریق انجام مصاحبه با گویشوران استخراج کرده اند. پرسش نامه بر اساس طرح ملّی اطلس زبانی ایران بوده که شامل 105 واژه و عبارت و 36 جمله است (در این پژوهش، تنها از بخش واژه ها استفاده شده است). نتایج این پژوهش نشان داد که گویش های این جزیره تأثیر قابل توجهی از فارسی معیار نگرفته اند و گوناگونی واژگانی بالا است؛ به گونه ای که برخی از واژه های به کار رفته تا 10 معادل کاربردی دارند. فرآیندهای آوایی نیز فراوانی بالایی داشتند.
