راهبرد اجتماعی فرهنگی

بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) دستیابی به تمدن اسلامی، فرایندی قابل شناسایی است که در آن تشکیل نظام اسلامی، دولت اسلامی و امت اسلامی، مقدمه دستیابی به تمدن نوین اسلامی است و فرهنگ نقش مهمی در ایجاد آن دارد. در این راستا، هدف از انجام پژوهش شناسایی الزامات اجتماعی- فرهنگی تمدن سازی انقلاب اسلامی می باشد. این پژوهش کاربردی و با روش کیفی انجام شده است. رهنمودها و تدابیر رهبر انقلاب اسلامی مرتبط با موضوع تحقیق وارد نرم افزار مکس. کیو. دی. ای. شد و به روش تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل گردید. الزامات اجتماعی – فرهنگی شناسایی شده در هفت مقوله دسته بندی شدند: استفاده از مدیریت جهادی، توسعه سبک زندگی اسلامی، توسعه علمی، حفظ آرمانهای انقلاب، دفع تهدیدها، عدالت محوری و مبارزه با فساد، پیاده سازی اقتصاد مقاومتی. توجه به موارد اشاره شده می تواند در سیاست ها و راهبردهای کلان مورد توجه مسئولین و تصمیم گیرندگان قرار گرفته و باعث توسعه و تمدن سازی انقلاب اسلامی شود.

این مقاله با روش های اسنادی و کتابخانه ای، تحلیل ثانوی و با بهره گیری از منابع پیرامون تحولات تاریخی، جمعیتی و توسعه ای به تحلیل نقش شاخص های توسعه ای در تحولات و سیاستگذاری جمعیتی پرداخته است. پرسش اصلی مقاله این بوده است که چه پیوندی بین تحولات جمعیتی و توسعه ای وجود دارد و چه سناریویی برای سیاست جمعیتی کشوری چون ایران می توان پیشنهاد کرد؟ یافته ها نشان می دهد که شاخص های جمعیتی همراستا با تحولات توسعه ای دچار تحول شده است و کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته جهان- از جمله ایران- از شاخص های جمعیتی متفاوتی برخوردارند. کشورهای با رشد جمعیت بالا از شاخص های کامیابی و توسعه انسانی پایین تری نسبت به کشورهای توسعه یافته که رشد جمعیت کمتری دارند، برخوردارند. همراستا با گذار دوم جمعیتی، گونه ای از گذار فرهنگی در ارزشهای خانوادگی و فرزندآوری در کشورهای کمتر توسعه یافته رخ داده است که بر رفتار فرزندآوری اثرگذار است. در پایان سناریوهای سیاست جمعیتی در پیوند با میزان رشد جمعیت و سطح توسعه کشورها ارائه شده است. روند دگرگونی های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی، ضرورت گونه ای از سیاست اقتضایی- تطبیقی جمعیتی را نشان می دهد. در این راستا، برای جامعه ای همچون ایران، سناریوی تثبیتی برای «توازن پویا» پیشنهاد می شود.

از زمان تکوین دولت شبه نوین در ایران، فقدان رویکرد جامع به امر توسعه و سیطره تدریجی خوانش هایی از حکمرانی که دولت محور و جامعه گریز تعریف شده اند، موجب از رونق افتادن امر اجتماعی شده است. مقاله حاضر که با موضوع «آسیب شناسی سیاست گذاری در ایران؛ با تأکید بر امر اجتماعی» تهیه شده، هدف خود را واکاوی مهم ترین عواملی که به طرد امر اجتماعی از حوزه سیاست گذاری می انجامد قرار داده است؛ امری که با استفاده از نظریه های پساتوسعه و بهره بردن از مدل نهادی در سیاست گذاری اجتماعی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و مطالعات اسنادی دنبال شده است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که به لحاظ سیاستی، «کمبود توجه به ملاحظه های اجتماعی در سیاست گذاری های رسمی»، «مقررات زدایی در عرصه های مختلف»، «کاهش مسئولیت پذیری دولت در ارائه خدمات اجتماعی» و «ممانعت از تشکل یابی جامعه»، زمینه های طرد امر اجتماعی از حوزه سیاست گذاری را فراهم آورده اند و به لحاظ نظری نیز خوانشی خاص از نظریه «تقسیم معرفت»، سیطره «فردگرایی روش شناختی»، تقلیل انسان به «انسان اقتصادی»، «بسط منطق سود و زیان به اخلاقی ترین حوزه های اجتماعی»، تأکید بر «نظم خودجوش و غیرقابل فهم نهادهای اجتماعی» و «تفکیک قواعد فرهنگی بین حوزه های کوچک و کلان اجتماعی» به امکان ناپذیر بودن فهم منطق درونی پدیده های اجتماعی و عدم امکان سیاست گذاری های عمومی در حوزه اجتماعی می انجامد.

پیروی از سیاست کنترل جمعیت سازمان های بین المللی که در چند دهه اخیر در ایران اجرایی شد، امروزه باعث تحول عظیمی در ساختارهای سنی جمعیتی گردیده و جمعیت کشور را به طرف ازدیاد نرخ سالمندی سوق داده و باعث شده تا نرخ وابستگی در آینده جزء چالش های اساسی سیاست گذاران باشد. هدف پژوهش حاضر پیش بینی، شبیه سازی و تحلیل پویا از تحولات ساختاری جمعیت کشور ایران و آثار و تبعات آن در نرخ وابستگی جمعیتی دهه های آتی با توجه به تحولات نامتوازن جمعیتی طی دوره 1355 الی 1455 می باشد. نتایج شبیه سازی با روش مدل سازی سیستم های پویا نشان داد که جمعیت کشور با متوسط سالانه نرخ باروری 6/1 در سال 1426 به 94132000 میلیون نفر می رسد. پس از آن روند نزولی به خود گرفته و در سال 1455 به 86416400 نفر خواهد رسید. همچنین روند رشد گروه سنی زیر 15 سال از سال 1370 به بعد سیر روند نزولی داشته و جمعیت سالخورده در طی این دوره، رشد فزاینده ای خواهد داشت؛ به طوری که در پایان دوره به 29 درصد از کل جمعیت خواهد رسید. یافته های پژوهش بر اساس رشد نامتوازن جمعیتی کشور در سه دهه 60،50 و70 و افزایش امید زندگی از 54 سال به 76 سال، نشان می دهد در دهه های آتی ساختار جمعیت کشور یک ساختار پیر خواهد بود و افزایش نرخ وابستگی جمعیت کشور، پیامدهای اقتصادی آسیب زایی را به دنبال خواهد داشت.

شناسایی مؤلفه های قومی یکی از موضوعات تاثیرگذاری است که در فرآیند برندسازی ملی اهمیت می یابد. از وظایف دولت ها در دنیای مدرن آن است که در راستای نیل به اهداف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی از ظرفیت برندسازی ملی در جهت تمایز، ایجاد قدرت و جذابیت بهره گیرند. به همین منظور هدف مقاله حاضر شناسایی و رتبه بندی عوامل قومی مؤثر بر برند ملی است که منجر به کشف الگوی ذهنی متخصصین برندسازی ملی می گردد. مقاله پیش رو با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و بررسی منابع مکتوب تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که تاثیر اقوام ایرانی بر برند ملی چگونه است؟ روش پژوهش این مقاله نیز آزمون «کیو» است که به شناسایی رابطه میان اقوام ایرانی و برند ملی می پردازد و با به کارگیری تحلیل عاملی اکتشافی، الگوی ذهنی متخصصان حوزه برند ملی را شناسایی می کند. یافته های مقاله نشان می دهد که هشت مؤلفه برای متغیر اقوام ایرانی و شش مؤلفه برای متغیر برند ملی کشف شده است که از این میان، بین مؤلفه «فرهنگ قومی» با «تصویر بین المللی» رابطه مثبت و معنادار و «منافع قومی» با «سرمایه های اقتصادی» رابطه منفی و معناداری وجود دارد.

مطالعه حاضر به دنبال شناخت رویکردهای ترویجی رسانه های مجازی در باب محتوای علمی است. درواقع سؤال اصلی پژوهش این است که رویکردهای به کاررفته در ترویج محتوای علمی در فضای مجازی چیست؟ هدف تحقیق نشان دادن نظام موضوعات جدید در رسانه های جدید است. بنابراین به مطالعه تطبیقی ۱۵ سایت از کشورهای آمریکا، مالزی و ایران پرداخته شده و مقولات و موضوعات ترویج علم مورد مقایسه قرار گرفته است. روش تحلیل پژوهش، تحلیل محتوای کیفی، واحد تحلیل «سایت» و واحد «معنا» نیز مجموعه ای از تصاویر، واژگان یا جمله هایی که بتوان ارتباطی از معانی مشابه و یکسان در آن ها یافت.نتایج این مطالعه نشان می دهد که ترویج علم در رسانه ها، براساس مقولاتی همچون؛ مباحث کشاورزی و محیط زیست، فرهنگ و دانش بومی، سلامت، بهداشت و درمان، گردشگری، کارآفرینی و خوداشتغالی و سواد رسانه ای است. توجه به فرهنگ و دانش بومی در سایت های ایرانی و برخی از سایت های مالزیایی نسبت به سایت های آمریکایی بیشتر است. درحالی که گرایش به ترویج علم مدرن، میان سایت های آمریکایی و مالزیایی بیشتر است.

احساس تعلق به اجتماع ملی، یکی از مهم ترین موضوعاتی است که کشورهای دارای تنوع قومیتی با آن مواجه اند. برای شکل گیری همبستگی، اتحاد و دلبستگی ملی، در هر جامعه ای به وجود احساس تعلق به اجتماع ملی و ارزش های مشترک در میان افراد آن جامعه نیازمند است. هدف اصلی در این پژوهش بررسی جامعه شناختی فرصت ها و محدودیت های تنوع قومیتی مؤثر بر احساس تعلق به اجتماع ملی بوده است. روش تحقیق توصیفی پیمایشی بوده و جامعه آماری این پژوهش کلیه سرپرستان خانوار ساکن در کلانشهر اهواز بوده است. نمونه آماری با استفاده از نرم افزار سمپل پاور تعداد 500 نفر با روش نمونه گیری خوشه ایی به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیدند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه 98 سوالی محقق ساخته استفاده شد. روایی آن از طریق تحلیل عاملی تأییدی و پایایی از طریق آلفای کرونباخ(75/0=α) تایید گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای spss و amos و با تحلیل مدل معادلات ساختاری در دو سطح توصیفی و استنباطی صورت گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که به ترتیب فرصت های تنوع قومیتی با ضریب مسیر(874/0) و محدودیت های تنوع قومیتی با ضریب مسیر(561/0-) در سطح(001/0) تاثیر معنی داری بر احساس تعلق به اجتماع ملی دارند.

این مقاله با موضوع کسب و کار در فرهنگ قرآن به تبیین نگاه ویژه قرآن کریم به کسب درآمد پرداخت و ارزش معنویِ کار را در فرهنگ قرآن روشن ساخت. هدف از نگارش این مقاله کمک به ترویج و تقویت فرهنگ کار به عنوان ارزشی اسلامی بود که در بند1 سیاستهای کلی اشتغال، ابلاغیه امام خامنه ای آمده است. مهمترین مسئله در این نوشتار اصلاح باور به جدایی میان کار و معنویت بود. برخی براین باورند که کسب درآمد نوعی آلودگی به دنیا است که با معنویت تنافی دارد و برای کسب معنویت باید اوقات جداگانه ای قرارداد؛ درحالی که با تبیین فرهنگ قرآن دریافتیم که می توان به کسب درآمد نیز نگاهی معنوی داشت و از آن برای رشد معنویت در خود استفاده کرد. این نوشتار با روش تحقیق کیفی در شاخه توصیفی-تحلیلی مبتنی بر روشهای منضبط استنباط فقهی با بهره گیری از قواعد فهم متن در فقه و اصول به سراغ آیات و روایات رفت تا ارزش معنوی کسب و کار را در فرهنگ قرآن تبیین کند. بنابراین ابتدا معنای واژگانی کار در فارسی و عربی روشن شد سپس با مراجعه به روایات فقهی تعابیر اسلام برای کسب و کار به دست آمد. قرآن کریم برای اشاره به کسب و کار از تعبیر خاص «الابتغاء من فضل الله» استفاده کرده است که با دقت در ظرافتهای به کار رفته در این تعریف نگاه معنوی و خاص قرآن به کسب درآمد به دست آمد و ارزش معنوی کار در فرهنگ قرآن روشن شد.

تجربه سالخوردگی جمعیت در ژاپن و میزان تأثیرگذاری سیاست های مختلف اجرا شده در این کشور درس های مهمی برای سالخوردگی جمعیت در ایران دارد. این تجربه نشان می دهد که اولاً، افزایش میزان باروری پس از رسیدن به یک سطح حداقلی، بیش از حد انتظار پیچیده و احتمالاً غیرقابل انجام است. چنین موضوعی موجب اصلاح سیاست گذاری ژاپن و اتخاذ رویکردهایی برای جامعه مستقل از سن افراد شد. بدین معنا که مردم با هر سنی بتوانند با حداکثر توانایی خود نقش فعالی در جامعه داشته باشند. درس دوم تأثیر حافظه تاریخی ملت ها از تصمیم های گذشته و نحوه مواجهه با آن در تصمیم گیری سیاستمداران فعلی است. به کارگیری سیاست های ترکیبی و چندوجهی نیز ازجمله درس هایی است که می توان از تجربه ژاپن آموخت. درس آخر چگونگی رویکرد ژاپن در شناسایی موانع فرهنگی و استفاده از برنامه های اجتماعی در کنار مشوق های مالی و اقتصادی می باشد. مثال ها و تجربه های متعدد در این پژوهش به تفصیل بحث و بررسی شده است و با استفاده از داده های جمعیتی موجود در بانک های داده سازمان ملل، مرکز آمار ایران و با مطالعه اسناد دست اول منتشر شده توسط دولت ژاپن در پایگاه های نهادهای مربوطه، شاخص های جمعیتی ایران با ژاپن مورد مقایسه قرار گرفت، کشوری که در مقایسه با سایر کشورها با بیشترین سرعت به جامعه ای فوق سالخورده تبدیل شد و به اذعان بسیاری از اندیشمندان و تحلیل گران این حوزه، مجموعه سیاست های متنوع و مؤثری را برای مواجهه با این پدیده به کار برده است.

اهویت دارای ابعاد مختلفی است و مهم ترین آن هویت فردی و اجتماعی است. دراین میان، هویت دختران و زنان به عنوان افرادی که تربیت نسل های آینده در دست دختران نوجوان است، اهمیت بیشتری دارد. این پژوهش در صدد احصاء نظام مسائل دختران نوجوان در موضوع هویت می باشد. درواقع ما در این پژوهش به تعریف هویت، تعارض هویتی و عوامل مؤثر آن و میزان رضایت از هویت جنسی از نگاه دختران نوجوان پرداخته ایم. این پژوهش با روش کیفی و با تکنیک تحلیل محتوای کیفی صورت گرفته است. جامعه هدف پژوهش حاضر دانش آموزان دختران مقطع متوسطه اول و دوم از استان های مختلف (برخی از استان های کشور) می باشد که در این پژوهش 18 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. بررسی مصاحبه ها و تحلیل داده ها نشان داد به طور کلی برخی از دختران نوجوان نسبت هویت خود در ابعاد مختلف شناخت داشته؛ اما برخی نه تنها شناخت ندارند بلکه از هویت خود ناراضی هستند. نارضایتی از هویت به خصوص در بُعد هویت جنسی بسیار مشهود است. از نگاه مصاحبه شوندگان عوامل مختلفی از جمله خانواده، ساختارهای اجتماعی، رسانه، گروه همسالان در عدم رضایت از هویت دختران نوجوان نقش دارند. در بررسی هویت دینی دختران نوجوان، در باب اصل دین در میان بسیاری از نوجوانان باور به توحید و یگانگی خداوند وجود دارد. برخی از نوجوانان به دلیل عدم شناخت جامع و کافی از اسلام و ناآگاهی در خصوص فلسفه برخی احکام مسئله تغییر دین را مطرح می نمایند. برخی دیگر از نوجوانان به مسئله ضعف و کوتاهی در انجام مناسک و احکام دینی دچار هستند. مهم ترین شبهه های نوجوانان دختر در این باره مربوط به موضوع قیامت، امام زمان (عج)، حجاب و گرایش به آرایش های نوپدید می باشد.

دگرگونی های عمیق اجتماعی فرهنگی در دهه های اخیر تغییرهایی اساسی در نوع نگاه افراد به خانواده و زناشویی پدید آورده و امروز، در مقایسه با وضعیت نسبتاً همگون پیشین، با طیف بسیار متنوعی از نگرش های زناشویی مواجه ایم. بر همین اساس، بررسی حاضر با تمرکز بر مفهوم «ازدواج ناهمساز»، بر این فرض اساسی تکیه دارد که ترکیب های نگرشی ناهمساز در ازدواج به مانند ترکیب های خونی ناسازگار عمل کرده و به همان اندازه می تواند برای رابطه زناشویی مخرب، چالش زا و فرساینده باشد. فرض فوق در مطالعه حاضر با استناد به تحلیل ثانویه داده هایِ دو پیمایش زوجی (زن و شوهری) در سال های 1393 و 1400 در معرض آزمون قرار گرفته و نتایج هر دو پیمایش همبستگی مثبت معنی داری را بین شکاف نگرشی میان زوجین و کیفیت زناشوییِ آنها و نیز میان شکاف نگرشی و میزان گرایش به طلاق نشان می دهد. این نتایج به طورخلاصه حاکی از فراوانی تعارض های زناشویی و شدت گرایش به طلاق در ازدواج های ناهمساز بوده و خطر وقوع طلاق و زناشویی های پُرتنش و خالی از کیفیت را به عنوان مهم ترین پیامدهای ازدواج ناهمساز معرفی می کند. این در حالی است که چه در مطالعه ها و پژوهش ها و چه در سیاست گذاری های حوزه خانواده به جای تمرکز بر ریشه اصلی مسئله (وقوع ازدواج های ناهمساز) بر نحوه مدیریت و کنار آمدنِ زوجین با مشکلات و چالش هایی تأکید می شود که به نوعی پیامد همان مسئله یاد شده محسوب می شوند. بر همین اساس، بررسی حاضر بر لزوم یک تغییر رویکرد اساسی از زناشویی به ازدواج و تمرکز بر پیشگیری از ازدواج های ناهمساز در سیاست گذاری های این حوزه تأکید دارد و در راستای تحقق این هدف برنامه های اجراییِ مشخصی را در قالب سه راهبردِ «سنجش و پایش مستمر»، «آموزش و فرهنگ سازی» و «تقویت خدمات مشاوره ای» ارائه می کند. بردِ «سنجش و پایش مستمر»، «آموزش و فرهنگ سازی» و «تقویت خدمات مشاوره ای» ارائه می کند.

مسئله پیشرفت و توسعه کشور در محیط رقابتی، امروز سمت وسو و نوع حرکت کشور به سمت ایجاد اقتصاد دانش بنیان است. به عبارتی مابازاء خام فروشی و در اختیار قرار دادن مواد اولیه به سایر کشورها، بتوان با بهره مندی از اقتصاد دانش محور، مواد اولیه را تبدیل به کالاهای خلاق و متناسب با فرهنگ ملی و اسلامی نمود. پژوهش حاضر به بررسی شاخص های اجتماعی و فردی موفقیت کارآفرینان در حوزه صنایع فرهنگی و خلاق پرداخته است. در این پژوهش با استفاده از روش کیفی تحلیل مضمون، با هشت مدیر و صاحب نظر در حوزه شرکت های دانش بنیان مصاحبه و پاسخ ها تجزیه وتحلیل شده است (هشت مصاحبه کارآفرینانه خاص شهر تهران). یافته ها حاکی از آن است که حوزه ارتباطات اجتماعی که شامل (پیشینه خانوادگی، کمک همتایان، مؤسسه های آموزشی، رفتار کارآفرینانه، دسترسی به منابع و رسانه های جمعی می شود و همچنین زمینه های فردی و در نظر داشتن ویژگی های جمعیت شناختی و شخصیتی میزان موفقیت کارآفرینان متفاوت است. نتایج برآمده از این پژوهش نشان می دهد یک کارآفرین با وجود دارا بودن کنش اقتصادی (داشتن سرمایه مالی)، خارج از چهارچوب روابط اجتماعی عمل ننموده و یکی از مسئله های مهم در این بخش، مربوط به میزان شبکه ارتباطات اجتماعی است که کارآفرین در جامعه دارد.