۱.
کلید واژه ها:
احادیث پزشکی تحریف تصحیف روایات تغذیه روایات طبی فهم متن
روایات طبی و به طور خاص روایات تغذیه، یکی از گونه های کاربردی روایات هستند. تأثیر مستقیم این روایات بر سلامتی مردم، اهمیت بررسی فقه الحدیثی را دو چندان می کند. ویژگی های خاص روایات مانند نقل شفاهی و عدم کتابت در سال های نخستِ نقل، روایات را دستخوش تصرفات لفظی کرده است. این تصرفات لفظی که از آن ها با عنوان کلی تحریف یاد می شود، در سه مقیاس حروف، واژگان و عبارات رخ داده است. در این جستار، موارد تحریف حروف در روایات تغذیه ذیل عناوین افزودن یا کاستن نقطه، تبدیل پایه، تغییرحرکات، تکرار و افزودن یا کاستن حروف، با روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تحریف های رخ داده تا چه اندازه می تواند بر فهم مخاطب از سخن معصوم (ع) تأثیر گذارد. بدیهی است عدم توجه به این تحریف ها و در نتیجه به کارگیری روایات محرّف در زمینه تغذیه، می تواند سلامتی انسان ها را با مخاطراتی جدی روبرو سازد.
۲.
کلید واژه ها:
تکفیر شهادت شهادت طلبی شهید قتل فی سبیل الله کفاره مهاجرین و انصار
در این مطالعه بنا ست با مرور نگرشِ مسلمانانِ صدرِ اسلام به مفهوم شهید فرضیه ای برای تحول درک ها از این مفهوم در عصر پیامبر(ص) و سپس در عصر صحابه بازنماییم؛ یعنی از دورانی که اصطلاح شهید در معنای مشهور آن کاربسته شد و مسلمانان شهادت را هم چون غایتی دیریاب دیدند که تنها در صحنه نبرد حاصل می شود، تا آن زمان که به تدریج معتقد شدند، راه های دیگری نیز برای رسیدن به چنین آرمانی هست. خواهیم کوشید خط سیر تاریخی صدور روایات اسلامی درباره شهادت را با مفروض دانستن اعتبار این روایت ها کشف کنیم. چنان که خواهیم دید، در عصر پیامبر(ص) دامنه مصادیق شهادت گسترش یافت. از اواخر عمر پیامبر(ص) و سپس در عصر فتوح به شهادت هم چون شیوه ای برای تکفیر گناهِ نفاق نگریستند. در دوره پسافتوح با تکثیر اَسانیدِ روایات نبوی شیوه های دست یابی به مقام شهیدان را توسعه دادند و بالاخره در اواخر عصر صحابه، گزاردن عبادات و اعمالی را تسهیل گر دست یابی به مقام شهیدان دانستند و از ارزشمندی شهادت برای ترویج دیگر آیین ها بهره جستند.
۳.
کلید واژه ها:
روش آموزش قرآن زبان آموزیِ قرآنی ساختار قرآن فهم قرآن به قرآن نظام جدید آموزش قرآن نظام واژگان قرآنی
بنابر تعالیم قرآن و اهل بیت، فهم قرآن با قرآن، راه دقیق فهم این کتاب است. روشن است که این روش از فهم معانی مفردات آغاز می شود. مقاله در پی تأکید بر این راه با تبیین ارتباطات میان مفردات و عبارات قرآنی با استفاده از روابط نهفته در اجزای زبان قرآن، و اقتراح تدوین «روشی برای آموزش مستقیم زبان قرآن» است. اغلب این نمونه ها را می توان همگام با آموزش روان خوانی در سنین ابتدایی از طریق تلقین و تکرار برای فعال سازی هوش قرآنی قرآن آموزان و توجه ایشان به «کُنتراستِ»های تفاوت ها و استخراج نظم میان اجزای زبان قرآن به کار گرفت. برخی از این راه ها عبارت اند از: عبارات تبیین گر، جایگزینی، نظام تقابل مفردات و مفاهیم، قبض و بسط، ترکیب و استیناف، ترادف، استعمالات گوناگون ریشه، تعیین مصداق، سیاق و موقعیت. تأکید مقاله با توجه به محدودیت مجال بر شش راه نخست است. بشر در تجربیات زبان آموزی خود به برخی از این راه ها دست یافته که مقاله بر این موضوع نیز مروری فشرده دارد.
۴.
کلید واژه ها:
جهان بینی زبانی شبکه معنایی مطالعات قرآنی معناشناسی فرهنگی نسبیت زبان
معناشناسی فرهنگی روشی است که بر نقش اجتماعی زبان استوار است. این نظریه بر پایه نسبیت زبان طرح شد. این الگو از بستر زبانشناسی تاریخی و شیوه ساختگرایی نشأت یافت و در چارچوب معناشناسی نقشگرا ظاهر شد. براساس این نظریه معنای زبانی، پیوندی ژرف با فرهنگ هر جامعه دارد و بازنمود فکری و جهان بینی آن جامعه است. نظریه قومی زبانی اثر جدی برمعناشناسی اروپا و آمریکا گذاشت. هدف این تحقیق بازخوانی و ارزیابی مبانی و روش معناشناسی فرهنگی، و همچنین روایی یا ناروایی تطبیق آن بر معناشناسی قرآن است. روش این پژوهش تحلیل یافته ها بر پایه منابع تلفیقی است. این بررسی آشکار می سازد که روش قومی فرهنگی، از حیث مبانی نظری فاقد اعتبار، و از لحاظ جامعیت پوشش دهنده همه عناصر معنایی یک متن، به ویژه وحی قرآن نیست و نمی تواند الگویی معتبر در شناخت همه سطوح معنایی و مقاصد قرآن باشد.
۵.
کلید واژه ها:
توحید مختلفات راویان حدیث علم رجال قواعد رجالی محمدتقی مجلسی
یکی از مسائل تحقیقی در سندشناسی حدیث، اثبات اتحاد راویانی است که از ایشان با عناوین مختلف در کتاب های رجالی یاد شده است. این امر مستلزم دقت نظر در جزئیاتی است که ذیل هر عنوان ذکر شده و پیرو قواعد و سازوکارهای خاصی می باشد. در این نوشتار به بررسی شیوه های محمدتقی مجلسی در اثبات اتحاد عناوین متعدد پرداخته شده است. هرچند وی کمتر به عنوان یک عالم رجالی شناخته شده، ولی بررسی های سندی او ضمن شرح احادیث کتاب من لایحضره الفقیه ، حاکی از تسلط وی بر کتب و اطلاعات رجالی است. تشابه اطلاعات نام شناختی و شرح حالی، اتحاد شاگردان، وحدت طبقه، بررسی قرائن موجود در راویان مرتبط، عدم تنافی عنوان مطلق و مقید، وحدت طریق نجاشی و شیخ طوسی و نیز مقایسه اسانید، قرائنی است که مجلسی با استناد به آن، اتحاد برخی عناوین مشترک را اثبات کرده است.
۶.
کلید واژه ها:
ابن جنی قرآن کریم نظریّه اشتقاق کبیر نظریّه نام آوایی
از جمله مباحث مطرح در نظام آوایی، مسئله دلالت آوا یا دلالت لفظ بر معناست که به دو قسم دلالت ذاتی و دلالت قراردادی قابل تقسیم است. پژوهش حاضر براساس نظریه نام آوایی و اشتقاق کبیر ابن جنّی با روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه موردی آواهای «ب ح ر» انجام گرفته و از رهگذر آن مشخص شد که بار آوایی حروف «ب ح ر» به خصوصیات معنایی ساخت های شش گانه این آواها نزدیک است و بیش و کم معانی مورد نظر را القا می کنند. همچنین مشتقات شش گانه این سه حرف، معنای اصلی مشترکی دارند، چنان که هرکدام معنای جدیدی نیز می یابند. این سه آوا با خصوصیات تلفظی و صفاتی که بر آنان حمل می شود، بر معنای گشایش، انبساط، وسعت، کثرت و زیادتِ بر اثرِ تکرار، عمق و شدت، در ساخت های شش گانه این ریشه دلالت می کنند. این معانی در کاربردهای قرآنی این واژه ها در آیات قرآن کریم به خوبی قابل ملاحظه است.
۷.
کلید واژه ها:
جامعیت معنایی سوره نحل عربی معناشناسی ساختاری
خداوند در قرآن یازده مرتبه این کتاب و دو امر متعلق به آن، یعنی: «حکم» و «لسان» را با وصف «عربی» یاد کرده است. تأکید خداوند بر این ویژگی، امری قابل تأمل و شایسته تحقیق است. اکثر مفسران این واژه را «اسم منسوب به نژاد عرب» دانسته و از آن، مفهوم «زبان عربی» را تلقی کرده اند؛ حال آنکه این برداشت از واژه «عربی»، با مفاهیم واژگان همنشین آن و بافت زبانی سوره ها همخوانی ندارد. از تحقیق حاضر با استفاده از معناشناسی ساختگرا و رویکرد جامعیت معنایی یک سوره چنین بدست آمده است: در سوره نحل، «عربیت زبان قرآن» با «جامعیت امر خداوند»، «مطابقت قرآن با آن»، «فعال سازی ابزارهای شناختی انسان (تفکر، تعقل، سمع، ذکر) و «روشنگری با توجه به عاقبت انسان» تعریف می شود. «لسان عربی» قابلیتی دارد که می تواند با ارائه امر خدا، توجه انسان را به اموری معطوف سازد که در کنار فعال شدن ابزارهای شناختی و شکوفایی هرکدام از آن ها، انسان را به عاقبتی که خدا خواسته، برساند و امر خدا در اعمال و رفتارش، تجلی پیدا کند.
۸.
کلید واژه ها:
قرآن عهد عتیق عزه تابوت عهد مجازات الهی نیت
از پرسش های مفسران قرآن کریم و عهد عتیق، نقش نیت مکلف در مجازات الهی است. با توجه به اینکه مؤاخذه بر فراموشی و خطا از نظر عقلی ناپسند است، پرسش مفسران قرآن کریم درباره آیه ۲۸۶ سوره بقره این است که چرا مؤمنان در فقره «ربنا لا تؤاخذنا ان نسینا او أخطأنا» برای فراموشی و خطای خود از خداوند پوزش می طلبند؟ مفسران عهد عتیق نیز در مواجهه با ماجرای عزه پرسشی مشابه دارند: چرا عزه علی رغم اینکه نیت سوئی نداشت، برای لمس ناخواسته تابوت عهد مجازات شد؟ مقایسه آرای مفسران عهد عتیق و قرآن بیانگر آن است که هر دو گروه سعی در ارائه تفسیری عقلانی داشته اند، تا اصل عدل الهی مورد خدشه قرار نگیرد. همچنین با مقایسه آیه ۲۸۶ بقره و ماجرای عزه، پیشینه الاهیاتی این موضوع روشن تر گشته و می توان مجازات عزه را به عنوان نمونه ای از مصادیق تفسیری آیه شریفه عنوان نمود.
۹.
کلید واژه ها:
تحقیق تصحیح تعلیق حدیث علی اکبر غفاری نقد
استاد علی اکبر غفاری دانشمند و حدیث شناس معاصر، دغدغه وجود اغلاط و اشکالات علم الحدیثی در متن و سند منابع حدیثی را داشت. وی با توفیقات الهی و براساس مهارتش در علوم اسلامی با ابداع ملاک ها و معیار ها یی، این مشکلات را به خوبی حل نمود. با واکاوی آثار استاد، معیارهایشان در تصحیح، تحقیق، تعلیقه نویسی و نقد استخراج گردید که مهمترین آن ها در تصحیح، عرضه و مقابله متون بر نسخه های تصحیح و قرائت شده بر مشایخ و خطوط آن ها، مراجعه به مصادر و علمای متخصص بود، در تعلیقه نویسی، رعایت تقوای علمی و امانت داری بود. در نقد متن، ارجاع به قرآن و سنت بود. در نقد سند از شناسایی و اعتباریابی راویان و بررسی کیفیت سند مدد جسته است. راهکارهای استاد در تصحیح و تحقیق بر تألیفات عالمان بزرگ معاصر هم چون جامع المدارک، جلوه گر تبحر ایشان و شایسته الگو گرفتن است. پژوهشگران علوم حدیث می توانند با تأسی به سیره وی درحدیث پژوهی و بهره جستن از روش ها و معیارهایشان، به حدیث پژوهی تداوم ببخشند.
۱۰.
کلید واژه ها:
حکومت زنان سوره نمل مدیریت زنان ملکه سبأ
برخی محققان بر این باورند که خداوند در داستان ملکه سبأ هیچ انتقادی به حکومت داری وی نکرده است؛ از این رو حکمرانی وی مورد تأیید است؛ زیرا قرآن کریم هنگام نقل سخن یا رفتار منفی، بلافاصله تذکر می دهد. در مقابل، برخی دیگر از محققان با وارد کردن اشکالات متعددی از قبیل عدم استناد مسلمانان به این داستان، اخباری بودن لحن قرآن در نقل داستان و غیره، حکمرانی ملکه را مورد تأیید خداوند ندانسته ا ند. روشن شدن ابعاد مختلف این داستان و توسعه ادله قرآنی احکام فقهی ایجاب می کند این داستان از این زوایه مورد بررسی قرار گیرد. بررسی تحلیلی- انتقادی نظرات موافقان و مخالفان نشان می دهد اولاً : نقل بدون اعتراض مطلبی در قرآن می تواند نشانه تأیید آن باشد (وجود مقتضی)؛ ثانیاً : با وجود وارد نبودن بسیاری از اشکالات مخالفان، اما برخی از آن ها صحیح هستند (وجود مانع). از این رو علی رغم وجود مقتضی، نمی توان حکومت داری ملکه را مورد تأیید خداوند دانست.
۱۱.
کلید واژه ها:
آیه 34 نساء ضرب قبض معنائی معناشناسی نکاح
از جمله شاخه های مطالعاتی حوزه معناشناسی، بحث «تحوّل معنایی واژگان» در قرآن کریم است که به معنای توجه به تغییرات ایجاد شده در معنا و مفهوم برخی واژگان در قرآن و پیشینه معنایی آن در دوران پیش از نزول یعنی در عصر جاهلی است. تضییق مفهومی به عنوان یکی از این تحولات معنایی، به معنای آن است که ﺗﻌﺪاد اﺷﯿﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ واژه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ با گذشت زمان و تحول جریانات رو ﺑﻪ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﻬﺎده، و ﯾﮏ واژه، دریک معنا منحصر شده اﺳﺖ. این اصل آن هنگام که برای بررسی واژه ای در همان هنگام نزول اعمال شود، امری طبیعی و بدون نقد است. اما تضییق مفهوم یا معنا در قرآن هنگامی از مدار صحت خارج می شود که میان نزول قرآن و تفسیر آن فاصله بسیاری قرار گرفته باشد و مفسران بخواهند براساس تضییق مفهومی که برای یک واژه در عصر تفسیر رخ داده، کلام را تفسیر و معنا کنند. برخی از واژگان قرآن مانند ضرب در آیه 34 نساء از این سرنوشت برخوردار بوده است. هنگامه نزول قرآن این واژه از معانی بسیار متعدد برخوردار بود که یکی از معانی شایع آن نکاح بود. اما پس از چند قرن مفسران که بیشتر و اولین آن ها غیرعرب زبان بودند، مفهوم گسترده ضرب را در کتک زدن حصر نموده و پس از آن در پی توجیهات متعدد در تفسیر آیه برآمدند. این پژوهش برآن است تا با بررسی معناشناسانه این واژه و تبیین معانی گسترده ضرب و تمرکز بر معنای نکاح برای آن تفسیری نو از آیه ارائه دهد و با ادله ها و مستندات دیگر آن را تحکیم بخشد.
۱۲.
کلید واژه ها:
تحلیل محتوا سوره ذاریات غرض سوره
هر سوره دارای غرض واحدی است که کشف آن، در به هم پیوستگی آیات نقش مهمی دارد. این پژوهش به دنبال پاسخی تحلیلی برای این پرسش است که غرض محوری سوره ذاریات، با وجود اسلوب های مختلفِ هشدار، بشارت، توصیه، ذکر نمونه و داستان در آن، چیست؟ برای پاسخ از تحلیل محتوا استفاده شده است. تفاسیر، با توجه به معنای یوم الدین جزای انسان ها در قیامت را، غرض محوری این سوره دانسته اند، اما این پژوهش، با بهره گیری از فرایند تفسیر ساختاری سوره ها و با توجه به قرائن درون متنی و برون متنی موجود، "برپایی دین الهی در برهه ای از زمان و در قالب ایجاد تحول حداکثری در شخصیت سازی" را به عنوان غرض محوری آن به اثبات رسانده است. طبق تحلیل کمی، موضوع حتمی بودن وعده تحقق دین در جامعه %32، نمونه هایی از زمینه چینی های صورت گرفته برای رسیدن به جامعه ایده آل %53 و هشدار به منکران وعده برپایی دین در جامعه %15 موضوعات سوره را به خود اختصاص داد، که نشان می دهد به لحاظ آماری، سوره به موضوع برپایی دین در جامعه اشاره داشته و گویای محوریت این موضوع در آن است. این برداشت با توجه به قرائن درون متنی و برون متنی تأیید شده است.
