اسلام و مطالعات اجتماعی

اسلام و مطالعات اجتماعی

اسلام و مطالعات اجتماعی سال دهم پاییز 1401 شماره 2 (پیاپی 38) (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

تبیین جامعه شناختی زیارت اربعین و کارکردهای اجتماعی آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: زیارت اربعین جامعه شناختی کارکردهای اجتماعی پیاده روی اربعین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 150 تعداد دانلود : 786
زیارت اربعین حسینی (ع)، از همان اولین چله پس از حادثه غمبار و دهشت انگیز با زیارت جابر بن عبدالله انصاری، به پشتوانه گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به تدریج در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از عناصر تأثیرگذار جای گرفت و پس از نزدیک به چهارده قرن، به عنوان یکی از هنجارهای اجتماعی در جوامع شیعی و اسلامی مطرح شد. این زیارت در دهه اخیر نیز عمومیت بیشتری پیدا کرده است، تا جایی که امروزه شاهد حضور پیروان ادیان ابراهیمی، در جمع زائران اربعین هستیم. بی تردید مطالعه این واقعه عظیم اجتماعی با رویکردهای متعدد می تواند پرده از آن بردارد و فوائد مادی و معنوی پنهان آن را برای جامعه بشری و دینی، به ویژه شیعی آشکار کند. نگارنده در نوشتار پیشِ رو، این حقیقت اجتماعی را با رویکرد جامعه شناختی، با روشی اسنادی و بهره گیری از استناد شواهد و داده های عینی، بررسی کرده است، تا ابتدا وجوه جامعه شناختی این زیارت مهم و ماندگار را شناسایی کند و سپس کارکردهای اجتماعی مهم آن را به تصویر بکشد تا شاید بتواند در شناساندن این حقیقت نورانی قدم کوچکی بردارد و صد البته در دفتر محبان حسینی و زائران اربعین ثبت نام کرده باشد، انشاءالله.
۲.

مؤلفه های جامعه صالح در اندیشه امام موسی صدر(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: جامعه صالح مدینه فاضله امام موسی صدر مؤلفه های اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 135 تعداد دانلود : 583
تبیین تئوریک جامعه صالح و مدینه فاضله همواره یکی از دغدغه های اندیشمندان بوده و تلاش برای برپایی آن مهم ترین هدف مصلحان اجتماعی را تشکیل داده است. در این مقاله که براساس روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته، کوشش شده است براساس نوشته ها و آثار برجای مانده از امام موسی صدر به عنوان یکی از مصلحان اجتماعی دین مدار، مؤلفه های مختلف جامعه صالح ترسیم شود. مؤلفه های الهیاتی، انسان شناختی، جامعه شناختی و اخلاقی مهم ترین پایه های تفکر اجتماعی او را تشکیل می دهند که برونداد آن جامعه ای مبتنی بر اندیشه توحیدی است که همه آحاد آن جامعه ضمن برابری در مقابل قانون به دلیل برابری در آفرینش از کرامت، آزادی، مساوات و عدالت برخوردارند که افراد را به سوی هدف مشترک متعالی و الهی رهنمون می سازد. جامعه به مثابه یک پیکر واحد در سایه حق مداری و وجود فضای تربیتی مناسب به پویایی همه جانبه اقتصادی و اجتماعی منجر خواهد شد که ازبین برنده رکود و بی عدالتی خواهد بود.
۳.

رویکردی نظری به مسئله رابطه دین و تمدن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: دین تمدن رابطه رویکردها تعاریف دیدگاه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 906 تعداد دانلود : 576
مسئله رابطه دین و تمدن از جمله موضوعات بنیادینی است که به رغم اهمیت بسیارآن، چندان که باید با رویکردی نظری بررسی نشده است. نوشتار حاضر درصدد است از منظری تئوریک به این موضوع بپردازد و با روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که نوع نگرش به رابطه دین و تمدن وگستره آن تابع کدام متغیرهای کلیدی است. بنابر یافته های این تحقیق، دو متغیر اساسی در این جهت دخیل اند: نخست نوع نگرش به دین و قلمرو آن، و دوم نوع تعریف از تمدن و ابعاد آن. از یکسو، نوع رویکرد حداکثری یا حداقلی در تعیین قلمرو دین، به صورت مستقیم در تعیین نسبت آن با تمدن اثرگذار است. از سوی دیگر تعریف تک بعدی یا دوبعدی در تعریف تمدن در تعیین نوع و میزان رابطه آن با دین نقش دارد. از تضارب این نگرش ها با یکدیگر، سه دیدگاه حداکثری، حداقلی و منفی درباره رابطه دین و تمدن به دست می آید که هر کدام از منظری متفاوت این رابطه را تحلیل می کنند.
۴.

تفکر اجتماعی در غرب شناسی از منظر علامه طباطبایی ره(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: تفکر اجتماعی غرب غرب شناسی علامه طباطبایی ره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 368 تعداد دانلود : 102
علامه طباطبایی به جهت معاص  رت با مسائل چالشی دنیای مدرن و پیامدهای آن در جهان اسلام، به بررسی تطبیقی و مقایسه ای اسلام و غرب در بسیاری از مسائل و موضوعات دینی، فلسفی، اجتماعی و تمدنی پرداخته است. این ورود شایسته ایشان به مثابه یک فیلسوف در حوزه غرب شناسی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی ابعاد روشی علامه در غرب شناسی، بازشناسی نسبت ما با غرب، بررسی برخی از ابعاد مهم غرب شناسی علامه، مسائل مهمی هستند که در این تحقیق با مراجعه به آثار علامه دنبال می شود. ایشان با تحلیل پدیده غرب زدگی، غرب شناسی صحیح را با تفکر اجتماعی ممکن می داند و با بهره گیری از روش مقایسه ای یا تطبیقی، با رویکردی اجتماعی و با توجه به بنیان های نظری غرب، مؤلفه های چهره بیرونی و درونی غرب را نمایان می سازد. پیامد معرفتی وثنیت مدرن، در محدودساختن علم به رویکرد حسی و پیامد گرایشی آن، در محصورکردن لذت ها و گرایش ها در امور پست مادی دنبال می شود. این مادیت تاریخی که ریشه در کلیسا و مسئله حلول دارد، با شعار خرافه زدایی به بسط خرافه در تمدن غربی انجامیده است. سرانجام عنصر لیبرالیسم و فردگرایی، تفکر غربی را از «مجرای عقلی» به «مجرای احساسی و عاطفی» کشانده و صورت گرایی و تزلزل پایگاه اخلاقی و ارزشی های انسانی را سبب شده است.
۵.

صورت بندی مؤلفه های رسانه تراز انقلاب اسلامی از نگاه رهبران و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: رسانه تراز انقلاب اسلامی امام خمینی ره آیت الله خامنه ای اسناد بالادستی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 179 تعداد دانلود : 407
یکی از نیازهای محوری تمامی رسانه های فعال در جمهوری اسلامی ایران در مسیر پیشرفت و تعالی جامعه، شناخت بایسته های عملکرد رسانه ها در منظومه گفتمان انقلاب اسلامی است که بخش مهمی از آن ریشه در اسناد بالادستی و دیدگاه سیاست گذاران عالی دارد. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف کشف و صورت بندی مؤلفه های رسانه تراز انقلاب به مطالعه این اسناد و بیانات رهبران نظام اسلامی پرداخته است. مطالعه و تحلیل اسناد و بیانات مرتبط با موضوع رسانه و فرهنگ، براساس روش تحلیل مضمون سه مرحله ای ولکات صورت گرفته و نمونه گیری نیز از نوع «نمونه گیری نظری» بوده است. داده ها در قالب 13مضمون محوری به عنوان اصول مبنای گزاره های هنجاری سازماندهی شد. درنهایت بررسی عمیق تر مضامین استخراج شده نشان داد که نگاه رهبران انقلاب و اسناد بالادستی کشور در زمینه رسانه، حداقل در چهار محور کلی رسالت ها و مأموریت ها، باید و نبایدهای محتوایی، باید و نبایدهای فرمی، و ساختار مدیریتی و نیروی انسانی طرح شده و با یکدیگر ارتباط برقرار کرده اند که مؤلفه های ذیل آن در سطوح و موضوعات مختلفی (در منابع هنجاری) لحاظ شده است که نه تنها می تواند به عنوان راهنمای عملکرد سازمان ها و فعالان رسانه ای به آن توجه شود، بلکه از قابلیت کاربست در حوزه ارزیابی برخوردار است.
۶.

ارائه الگوی تربیت دینی برای دانش آموزان مقطع متوسطه دوم با رویکرد نشاط آوری، براساس آیات و روایات(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: الگو تربیت دین تربیت دینی نشاط آوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 668 تعداد دانلود : 263
بنا به اهمیتی که موضوع تربیت دینی در جامعه امروزی دارد، علاوه بر نقش مهمی که خانواده ها در تربیت دینی فرزندان خود بر عهده دارند، نظام تربیت رسمی و عمومی نیز به پرورش دینی دانش آموزان توجه کرده است؛ به عبارت دیگر دو نهاد مهم که نقشی اساسی در پرورش دینی فرزندان بر عهده دارند، خانواده و مدرسه اند. با توجه به اینکه ما در جامعه ای با اصول و قواعد دینی زندگی می کنیم، آشنایی با الگوهای تربیت دینی، خصوصاً از منظر دین مبین اسلام، از ضرورت های قابل توجه تربیت صحیح افراد به سوی مسیر سعادت است. ازآنجاکه بخش بزرگی از تربیت در مدارس اتفاق می افتد، مربی بایستی با الگوهای تربیت دینی آشنا باشد. هدف از این پژوهش، بررسی نقش تربیت دینی در مدارس و تأثیر نشاط آوری آن در دانش آموزان است؛ همچنین تربیت دینی نشاط آور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به ارائه الگو در این زمینه، پرداخته شده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، تحلیل محتوای کیفی می باشد. در این تحقیق ابتدا داده های مورد نیاز از بررسی متون اسلامی استخراج گردید. سپس تحلیل داده ها در سه مرحله ی کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام گرفته و در مراحل بعد مقوله بندی، یکپارچه سازی و پالایش انجام شده و مقوله مرکزی به نام «الگوی تربیت دینی نشاط آور» حاصل شد. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مهم ترین الگوها: در نظر داشتن تفکر انتقادی در تربیت دینی، در نظر گرفتن نظام یکپارچه رشد در مورد مسئله تربیت دینی و گنجاندن تربیت دینی در قالب برنامه درسی بوده است.
۷.

نگرشی بر کارکرد دین در آداب اجتماعی آپارتمان نشینی از منظر قرآن و روایات(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: کارکرد دین آداب اجتماعی آپارتمان نشینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 635 تعداد دانلود : 84
روابط اجتماعی میان همسایگان موجب ایجاد آرامش روحی و حمایت افراد از هم و ارتقای جامعه می شود. امروزه  به جهت رشد جمعیت و کمبود فضای مسکونی و بروز ساختمان های آپارتمانی و فاصله گرفتن از محله های سنتی، فرهنگ همسایه داری تغییر کرده است. رواج تفکر خودمحوری و فاصله گرفتن از فرهنگ همسایه داری دینی در آپارتمان نشینی، ممکن است سبب کم شدن حمایت های اجتماعی و بروز نابسامانی هایی شود. پژوهش حاضر سعی دارد در پاسخ به این سؤال که «آموزه های دینی چگونه می تواند در سامان بخشیدن به روابط و آداب همسایگی آپارتمانی مؤثر باشد»، مفهوم همسایه را از منظر قرآن و روایات بررسی کند و کارکردهای دین را در روابط با همسایگان آپارتمان نشین واکاود. آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که دین با نگاه همه جانبه، به روابط همسایگان توجه نشان داده و برای انسجام اجتماع و آرامش روحی افراد و حمایت های لازم و گسترش فضایل اخلاقی و رفتارهای هنجار اجتماعی، وظایفی را برای ارتباط با همسایگان برشمرده است. توجه و اجرای دستورهای دین در ارتباط با همسایگان در آپارتمان می تواند در سامان بخشیدن به این روابط و سلامت فردی و ارتقای جامعه اسلامی مؤثر باشد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۲