اسلام و مطالعات اجتماعی

جامعه پذیری فرایندی است که فرد در طی آن، افکار، معتقدات، ارزش ها، الگوها و معیارهای فرهنگ جامعه خود را یاد می گیرد. جامعه پذیری، موضوعی میان رشته ای است که در حوزه های مختلف کاربرد دارد. یکی از حوزه های کاربرد آن، حوزه دین است. جامعه پذیری دینی نیز فرایندی است که افراد یک جامعه، با باورها، اعمال، وظایف، آیین ها، مراسم، مناسک، ارزش ها، هنجارها و نمادهای دینی جامعه خود آشنا می شوند و آنها را فرا می گیرند و موجب انتقال فرهنگ دینی از نسلی به نسل دیگر می شوند. برای جامعه پذیری مهدوی به عنوان زیرمجموعه جامعه پذیری دینی نیز لازم است زمینه هایی به وجود آید تا افراد باورها، ارزش ها و نمادهای اندیشه مهدوی را فرا گیرند و موجب انتقال آنها از نسلی به نسل دیگر شوند. در این تحقیق با هدف استقرار اندیشه مهدویت و نشان دادن راه های انتقال آن از نسلی به نسل دیگر و چگونگی جامعه پذیری مهدویت، بحث و گفت وگو شده است. مهم ترین یافته های تحقیق، بررسی اشکال جامعه پذیری مهدوی است که ممکن است به دو شکل: یادگیری و انتقال مستقیم، آشکار و رسمی و یادگیری و انتقال غیرمستقیم و غیررسمی صورت گیرد. همچنین بررسی عواملی که در جامعه پذیری مهدوی نقش دارند و عبارتند از: نهاد خانواده، نهاد تعلیم، نهاد رسانه، نهاد دین و مذهب.

منجی گرایی یکی از وجوه مشترک ادیان توحیدی و از جمله پدیده های معنوی است که در ادیان مختلف وجود دارد. مصادیق منجی در میان پیروان ادیان، گوناگون است. مسلمانان، نجات جوامع بشری را در ظهور حضرت مهدی(ع) می دانند و با توسّل به آن حضرت، در زمینه سازی برای ظهور جامعه مهدوی تلاش می کنند. در مسیحیت نیز، نجات جامعه بشری را در ظهور حضرت عیسی(ع) دانسته اند. در این میان، عده ایی از منجی گرایی مهدوی گریزان بوده و کسب درآمد و قدرت خود را در گرو ایجاد زمینه های کاذب معنویت گرایانه می دانند. شناخت عوامل بازدارنده مهدویت گرایی از دیدگاه اسلامی، از دغدغه های اصلی این پژوهش است. این مهم، با روش تحلیل ثانوی بر داده های نقلی که برگرفته از قرآن و حدیث است، انجام می شود. عواملی مانند: «خود» فردی، شیاطین، سحر، کسب پول و تنوع طلبی در معنویت گرایی، سبب جلوگیری از گسترش منجی گرایی مهدوی(ع) می گردد و چگونگی کنترل این عوامل از یافته های نوآورانه این تحقیق است.

جامعه بشری، هر روز از پیوندهای انسانی و محبت آمیز دورتر می شود و به فشارهای قانونی و دوربین های کنترلی نیازمندتر می گردد! این روند قابل ادامه دادن نیست. انسان باید بر اساس فطریات خود زندگی کند و بر اساس برنامه خلقت خود با دیگران ارتباط برقرار کند. نوشتار حاضر به شیوه اسنادی تحلیلی، در پی ارائه راه کاری قرآنی برای رفع این مسأله است. از نظر قرآن، تنها دیدن انسان، خطایی راهبردی از سوی انسان در تعامل با خود و نشان از فراموش کردن خود است. خداوند، او را زوج دیده و زوجین را از «نَفْس واحِده» آفریده و اهمیت دادن به «رابطه ارحامی» را لازم شمرده و روابط انسانی را در این قالب طراحی کرده است. با این نگاه، تشکیل خانواده آغاز راه برای یکی شدن و آموزش زیستن در اجتماع بشری و تمرین وفاق با دیگران است. ندیدن رابطه انسان ها در قالب خانواده، نابودن کردن پیوندهای طبیعی و فطری انسان است و نیازمند شدن به جبر برای ایجاد وفاق است. با این نگاه، همبستگی اخلاقی و احساس وظیفه، بیش از خواست و نیاز جنسی در روابط زن و مرد اهمیت می یابد تا محیط مساعدی برای رشد جسمانی و اعتلای معنوی و اخلاقی فرزندان شان فراهم آید و آنان زندگی متوافق و همگرا را در جامعه خانواده تجربه کنند. وفاقی که در جامعه کوچک خانواده تجربه می شود، بهترین زمینه رسیدن به وفاق اجتماعی درونی است. در چنین جامعه ای، سخن گفتن از بنی آدم اعضای یک پیکرند، معنا دارد و پیوندهای اجتماعی با برداشته شدن اجبار قانونی، قابل تداوم است.

ورود شبکه های اجتماعی سایبری، به ویژه، شبکه های اجتماعی بر پایه موبایل؛ همچون واتس آپ، با آسیب هایی همراه بوده که یکی از این آسیب ها، تهدید حریم خصوصی کاربران است. در این گونه شبکه ها، حریم خصوصی کاربر، از سه جهت، یعنی: در مقابلِ کاربران دیگر، در مقابل گردانندگان این شبکه ها و در برابر دولت ها در معرض تهدید قرار می گیرد. این مقاله، به روش تحلیلی توصیفی، و با استناد به متون اصیل دینی، ضمن استخراج اصول اخلاقیِ مرتبط با «حریم خصوصی»، مانند: استیذان، ستاریت، رازداری، عدم تجسس، اصل انعکاس و همچنین پرهیز از ظلم، پرهیز از سرقت، پرهیز از آزار دیگران، این اصول را نسبت به اطلاعات مکنون در فضای مجازی جاری دانسته و نتیجه می گیرد: دولت ها در مواجهه با دو اصل اخلاقی، یعنی؛ حفظ امنیت کاربران و حفظ حریم خصوصی آنان- تا جایی که امکان دارد- باید با ترویج اصول اخلاقی و تاسیس شبکه های ملی، زمینه های حفظ حریم خصوصی شهروندان را تامین نموده و از بهره گیری از اطلاعات کاربران برعلیه خودشان، پرهیز کنند.

رسانه های نوین همچون ماهواره، در عصر کنونی با پوشش جهانی و برنامه ریزی هدفمند، سعی دارند تا با نفوذ در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر، فرهنگ و ارزش های غربی را در قالب های متنوع، به تدریج و البته بدون مقاومت، جایگزین هویت واقعی مخاطبان خود کنند. پیام های بازرگانی، گونه ای از این قالب های رسانه ای و تاثیرگذار است که سوای از هدف نهایی تغییرات ارزشی، با تغییر نگرش و تاثیر بر توده ها به ویژه خانواده ها، بسترهای فرهنگی لازم را برای تأمین منافع مادی نیز فراهم می کند.  از یک سو، نیاز روزافزون تولیدکنندگان کالا و خدمات به یافتن بازارهای جدید با بهره گیری از همه ظرفیت های رسانه و از سویی دیگر، خانواده ها و به ویژه زوجین که رکن اصلی خانواده بوده و همواره نیازمند شناخت، راهنمایی و کسب تجربه برای رفع نیازهای خود می باشند، سبب توجه و اهمیت تبلیغ محصولات بازرگانی شده است. در این میان، راهنمایی های کاذب این تبلیغات، برای زوجین، بسیار مخاطره انگیز شده و سبب پدیدآمدن آسیب های متعدد در عرصه خانواده و ارتباط زوجین شده است. مقاله حاضر تلاش می کند تا با روش اسنادی و نیز تکیه به تحلیل محتوای برخی از پیام های بازرگانی، به بازخوانی این تاثیرات و آسیب ها بپردازد. از مهم ترین این تاثیرات می توان به: تغییر سبک زندگی، تضعیف بنیان خانواده، عدم مسئولیت پذیری، کاهش ارتباط عاطفی، ترویج روحیه خیانت زوجین، ایجاد بیماری های روانی، اشاعه فساد اخلاقی و بی بندوباری و نیز ضررهای مالی اشاره کرد.

مسئله تحقیق این است که کاربران شبکه اجتماعی کلوب، از میان انواع خودها، چگونه خودشان را در کلوب معرفی و اظهار می کنند. بنیان نظری این تحقیق، به بررسی آراء اندیشمندان در حوزه کنش متقابل نمادین، خود و معرفی خود پرداخته است. جامعه آماری پژوهش، شامل همه کاربران فعال و جوان سایت «کلوب دات کام» است. نمونه گیری این تحقیق از نوع در دسترس و با تعداد نمونه 370 نفر انجام گرفت. روش این پژوهش، از نوع پیمایشی و به صورت آنلاین و ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسش نامه است که پس از انجام پیش آزمون روایی و پایایی آن تأیید گردیده است و علاوه بر پرسش نامه، مشاهده پروفایل کاربران نیز به عنوان راه دوم ابزار گردآوری اطلاعات، بررسی گردید. در این پژوهش، برای داوری تجربی از آزمون های توصیفی و استنباطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، کاربران برای معرفی خودشان، خود را شخصی موفق، نخبه، مثبت و توانمند معرفی می کنند و همچنین خود را کمتر شخص غیر مذهبی و مخالف نظام حاکم معرفی کرده اند. نتایج تبیینی، حاکی از آن است که میان جنسیت و نحوه خوداظهاری تفاوت معناداری وجود دارد. مشاهده پروفایل کاربران نیز نشان داد که کاربران در معرفی خود سعی می کنند خودی مثبت، آرمان گرایانه و کمال خواه معرفی کنند که شاید به دور از واقع باشد و بر اساس نظریه گافمن به نوعی، نقش بازی می کنند.