پژوهش هنر

آثار بر جای مانده از استاد عیسی بهادری در رشته های مختلف هنرهای سنتی، از خلاقیت و توانایی منحصر به فرد این هنرمند معاصر، به خصوص در زمینه طراحی نقشه فرش، حکایت می کند که فرش ستاره دریایی، یکی از این جمله آثار است. هدف این مقاله، مطالعه عناصر شاخص و ابداعات موجود در طرح و نقش این فرش و مقایسه ارتباط آنها با عناصر موجود در طبیعت است؛ لذا پرسش اصلی این پژوهش، در باب چیستی و چگونگی عناصر شاخص فرش ستاره دریایی خواهد بود. این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی دارد و روش گردآوری داده ها با استناد به منابع مکتوب، شفاهی (مصاحبه) و مشاهدات نگارندگان است. نتایج مطالعات حاکی از آن بوده که طرح ها و نقوش فرش مذکور، ارتباط تنگاتنگی با عناصر طبیعت داشته و عمدتاً شامل انواع جانوران دریایی مانند ماهی، جلبک، حلزون، ستاره دریایی، عروس دریایی، شقایق دریایی و ... هستند که در قالب عناصر و ترکیب بندی هایی متنوع، به شیوه ای نوگرایانه و انتزاعی، متناسب با اصول حاکم بر طراحی سنتی و نقشه فرش، به زیبایی هر چه تمام تر به اجرا درآمده و فرش ستاره دریایی را به نمونه منحصر به فرد و خلاقانه ای در زمینه طراحی نقشه فرش تبدیل نموده اند.

مقاله پیش رو، به بررسی شگردهای خلاقانه ای که یک طراح گرافیک - در مراحل مختلف طراحی تبلیغ- می تواند برای خلق آگهی تجاری تبلیغاتی به کار برد تا پیام (هدف) تبلیغ، کامل تر، مؤثرتر و مقبول تر در مخاطب (خریدار) اثر کرده و هدف کلی آگهی که همان فروش بیشتر محصول یا خدمات است محقق شود، می پردازد. از آنجا که نقش آگهی قاعدتاً این است که در دنیای تجارت، خریدار و فروشنده را به هم نزدیک کند، لذا طراحی گویا و کامل یک آگهی تبلیغاتی بدون رعایت شگردهای فنی و هنرمندانه، میسر نیست؛ طراحی که به صورت فرآیندی مشخص بعد از تبیین هدف تبلیغاتی و بودجه بندی، به جمع آوری اطلاعات لازم از مخاطبین و محصول پرداخته و شروع به ایده پردازی در مورد چگونگی به کار بردن جاذبه ها و تکنیک های تبلیغ می کند و در آخر، رسانه مورد نظر برای آگهی تعیین شده و عناصر تبلیغ با رعایت اصول زیبایی شناسی، در رسانه مورد نظر صفحه آرایی می شوند و مسأله این جا است که طراح چگونه جاذبه ها و تکنیک ها را در طراحی تبلیغ به کار برد و آن را با معیارهای زیباشناسی یک رسانه، متناسب و آماده کند؟روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده که با استفاده از دو شیوه کتابخانه ای و مشاهده ای انجام شده است. در روند تحقیق مشاهده ای، یک اثر از دهه معاصر در حوزه طراحی آگهی های تبلیغاتی محیطی از میان آثار طراحان ایرانی و خارجی، مورد بررسی قرار گرفت و چگونگی استفاده از شگردهای تبلیغاتی آن بررسی شد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که طراح تبلیغات در طراحی آگهی تجاری با انتخاب شگردهای مناسب تبلیغ و رعایت موارد ذکرشده در هر مرحله از مراحل طراحی تبلیغات - تبیین هدف، بودجه بندی، جمع آوری اطلاعات مخاطب و محصول، ایده پردازی، انتخاب رسانه تا طرح بندی فنی و هنری آگهی- در درجه اول می تواند به تبلیغ خود مطمئن باشد؛ چرا که تبلیغ ساخته شده، تبلیغی علمی بوده و در درجه دوم، از اثربخشی تبلیغ خود بر روی مخاطب مورد نظر مطمئن باشد.

مهم ترین عامل ایجاد نقوش ذهنی در قالی ترکمن، محیط پیرامون و ذهنیت زن ترکمن است، از این میان می توان به حیوان قوچ اشاره کرد که در زندگی ترکمن ها به عنوان یک عامل مؤثر وجود داشته و دارد. نقش مایه قوچک برگرفته از ذهنیت بافنده ترکمنی از حیوان قوچ موجود در محیط اطراف خود، یکی از پرکاربردترین نقوشی است که در زندگی این قوم مشاهده می شود. قوچک (شاخ قوچ)، یک نماد کاربردی، آیینی و مذهبی است که نه تنها در قالی ترکمن، بلکه در دیگر هنرهای این قوم نظیر سنگ قبور، نمازلیق ها، جواهرات و سوزن دوزی استفاده می کنند؛ از این رو در این مقاله، به دسته بندی محتوا (اعتقادات، آداب ورسوم فرم قوچک در قوم ترکمن) و ساختار (تحلیل فرم قوچک در قالی ترکمن) پرداخته خواهد شد. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی و جامعه آماری شامل پنج تخته قالی در اندازه های 6 و 12 متری و حجم نمونه تحلیل، 30 نقش مایه قوچک است که در حال حاضر نیز در سایر هنرهای ترکمن استفاده می شود. این مقاله در صدد پاسخ به این مسأله است که اصول محتوایی و ساختاری انواع مختلف نقش مایه قوچک در قالی ترکمن کدام هستند؟ نتایج به دست آمده نشان می دهند که محتوای نقش قوچک (شاخ قوچ)، برگرفته از ذهنیت ترکمانان است که نزد خود آنها تعابیر گوناگونی هم چون شجاعت، قدرت و باروری از آن استنتاج می شود که این ویژگی ها، رابط نسل های گذشته تا به امروز بوده اند. شاخ قوچ در فرهنگ های مختلف با تعابیر دیگری هم چون ثروت، چشم زخم و طلب مراد نیز کاربرد دارد.

یکی از مهمترین و فراگیرترین نقشمایه های قالی ایران که در بیشتر کانون های بافت از دیرباز تا کنون بر زمینه قالی ها نشسته و رخنمایی کرده، نقش معروف "هراتی" مشهور به "ماهی درهم" بوده که با اندک تغییراتی در ریزنقشمایه های آن در انواع متنوعی ارائه شده است. نقشمایه "ماهی درهم" بر خلاف بسیاری از طرحهای پیچیده اسلیمی و ختایی، واگیرهای ساده بوده که تمام زمینه فرش را به خود اختصاص داده است. تا کنون فرضیه های مختلفی پیرامون خاستگاه و معانی نمادین این نقشمایه ارائه شدهاند، اما در این پژوهش مسأله اصلی، بررسی ساختار کلی و ریزنقشمایه های موجود در واگیره "ماهی درهم" و معرفی الگوی اولیه آن است. در بررسی های اولیه بر روی واگیره نقشمایه "ماهی درهم"، مشخص شد که یکی از گرههای گروه هشت با عنوان "هشت و زهره موجدار" با زیرنقش مربع، میتواند خاستگاه نقشمایه "ماهی درهم" باشد؛ از اینرو با استفاده از مقایسه و تطبیق یک به یک اجزای آنها با یکدیگر، به اثبات فرضیه پرداخته شد. نتیجه این بررسی، تطبیق و همپوشانی حداکثری جزئیات واگیره "ماهی درهم" با گره "هشت و زهره موجدار" بود. بر این اساس، فرضیه هایی که سابقه ابداع و شیوع نقشمایه "ماهی درهم" را به دوره اسلامی و زمان تیموریان و احتمالاً شهر هرات نسبت داده، قوت می یابند. نقشمایه "ماهی درهم" از دوره قاجاریه به بعد به جهت ایجاد تنوع و نوآوری و جلوگیری از تکرار و یکنواختی، بارها دستخوش ایجاد تغییرات مختلف در جزئیات قرار گرفت و صورتی نو یافت، همچنان که معنا و مفهوم نمادین و رمزآلود آن نیز همواره از زاویه های گوناگون مورد گمانه زنی پژوهشگران است.

گردشگری با کاهش مهاجرت، اشتغال زایی و افزایش تولید و درآمد، جایگاه ویژه ای در کشورهای در حال توسعه دارد و باعث رونق اقتصادی بسیاری از کشورها شده است. از آنجا که بهبود و ارتقای کیفیت صنایع دستی در توسعه گردشگری اثرگذار است، در این پژوهش، به توسعه گردشگری صنایع دستی بومی و جایگاه آن در گردشگری روستایی پرداخته شده است. هدف کلی از انجام این پژوهش، بررسی ارتباط صنایع دستی با توسعه گردشگری است که برای تحقق آن، این سؤال مطرح شده که اثرات عوامل حمایتی، مهارت ارتباطی و عامل نوآوری صنایع دستی بر توسعه گردشگری شهرستان دامغان کدام هستند؟ این پژوهش از نظر ماهیت، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی–تحلیلی است. دو نوع جامعه آماری وجود دارد؛ گروه اول، شامل کارشناسان و صاحب نظران مرتبط با صنعت گردشگری و گروه دوم شامل گردشگران و مسافرانی است که از صنایع دستی روستاهای شهرستان دامغان بازدید کرده اند. نمونه آماری، شامل اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، فعالان صنایع دستی، مدیران و کارشناسان بوده است. حجم آن با استفاده از فرمول کوکران، 225 نفر تعیین شده و میزان پایایی تحقیق با آلفای کرونباخ آزمون شده است. داده های پژوهش، با نرم افزار SPSS تجزیه وتحلیل شده اند. برای آزمون فرضیه ها، از ضریب رگرسیون چند گانه و ضریب پیرسون، و برای اولویت بندی شاخص ها، از پارامتر ضریب تغییرات استفاده شده است. نتایج نشان داده اند که صنایع دستی، در بهبود و توسعه صنعت گردشگری نقش بسیار بالایی دارند و شاخص های حمایتی و مهارت – ارتباطی در صنایع دستی، هم بستگی مثبت و معناداری با توسعه گردشگری روستایی دارند. شاخص حمایتی با بیشترین سهم از واریانس کل، در اولویت اول است و مهم ترین شاخص ها در گردشگری صنایع دستی به ترتیب شامل پرداخت وام و تأخیر در بازپرداخت آن، برگزاری نمایشگاه های بین المللی و کارآفرینی هستند.

کیفیت دوره های آموزشی در دانشگاه ها، بر افزایش کیفیت نیروی کار، بهره وری و کارآفرینی در جامعه بسیار مؤثر است. هدف از انجام این مطالعه، بررسی تأثیر سرفصل و دروس رشته طراحی صنعتی بر آموزش مهارت های کارآفرینی دانشجویان و دانش آموختگان است. این مطالعه، از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی بوده است که در آن، نیازهای آموزشی دانشجویان رشته طراحی صنعتی و نظرات و پیشنهاد های اساتید دوره در راستای ارتقای کیفیت تحصیل و ایجاد پتانسیل کارآفرینی، مورد بررسی قرار گرفته اند. روش بررسی، از نوع کمی- کیفی بوده و از مصاحبه های تخصصی و پرسش نامه های ساخت محقق، برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. مفاهیم اصلی برای ارتقای کیفیت دوره تحصیلی و ایجاد مهارت های کارآفرینی، آموزش خلاقیت و نوآوری در دیزاین، آشنایی با مفاهیم استارتاپ و راه اندازی کسب وکار و آشنایی با موانع کارآفرینی هستند. پیشنهاد می شود با تغییر در بخشی از سرفصل آموزشی طراحی صنعتی و توجه به مسائل روز کشور، توانایی فارغ التحصیلان طراحی صنعتی را در ایجاد کسب وکارهای جدید، خلق نوآوری های تجاری و ارتقای سهم کارآفرینی در جامعه، بهبود بخشید.

تزئینات و آرایه ها، بخش جدایی ناپذیر از معماری هر فرهنگ و سرزمینی هستند. این موضوع در هنر بومی، جایگاه رفیع و ارزشمندی دارد؛ زیرا آرایه در هنر بومی، واجد معنا و مفهومی فراتر از آراستن و پوشش ظاهری بوده و عرصه ای در بازتاب مفاهیم و نمادهای فرهنگی در امتدادی تاریخی است که نه به هدف خودنمایی و بیان خویشتن، که به جهت بیان مفهومی درونی به کار می رود. تزئینات معماری که به شکل های مختلف، خود را در نما، ورودی ها و فضاهای داخلی بیان می کنند، هویت و ارزش خود را در مسیر تحول زیبایی شناسانه می نمایانند. تزئینات را نمی توان از معماری جدا کرد، اما به مراتب، نسبت به معماری، بیشتر می توان نشانه های تاریخی، هویت اجتماعی و ارزش های فرهنگی را از آن دریافت کرد. تزئینات و آرایه ها در خانه های روستایی و شهری گیلان، میراث ارزشمند و گران بهای بر جای مانده ای بوده که تا کنون توجهی در خور به آنها نشده است. هدف نوشتار حاضر، تحلیل و مقایسه تطبیقی تزئینات وابسته به معماری در خانه های روستایی و شهری گیلان به منظور شناسایی تفاوت ها و شباهت ها در شکل و محتوای آنها و بررسی تأثیر بستر اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به عنوان عوامل دخیل در ظهور الگوهای نقوش آرایه ها است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و بررسی تطبیقی با مطالعه اسناد کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، به گردآوری داده ها پرداخته و پس از تحلیل و جمع بندی، به نتیجه گیری در مورد چگونگی تمایزات و تشابهات در محتوای شکلی معنایی (نقوش طبیعی گیاهی و انسانی و اشکال هندسی) و محل کاربرد آرایه ها اقدام کرده است. چگونگی تأثیرگذاری شیوه زندگی و فرهنگ بومی بر آرایه ها و خاستگاه هنری نقوش تزئینی، از اهم یافته های تحقیق است.