تحلیل شکلی و محتوایی و خاستگاه هنری آرایه ها در خانه های شهری و روستایی گیلان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تزئینات و آرایه ها، بخش جدایی ناپذیر از معماری هر فرهنگ و سرزمینی هستند. این موضوع در هنر بومی، جایگاه رفیع و ارزشمندی دارد؛ زیرا آرایه در هنر بومی، واجد معنا و مفهومی فراتر از آراستن و پوشش ظاهری بوده و عرصه ای در بازتاب مفاهیم و نمادهای فرهنگی در امتدادی تاریخی است که نه به هدف خودنمایی و بیان خویشتن، که به جهت بیان مفهومی درونی به کار می رود. تزئینات معماری که به شکل های مختلف، خود را در نما، ورودی ها و فضاهای داخلی بیان می کنند، هویت و ارزش خود را در مسیر تحول زیبایی شناسانه می نمایانند. تزئینات را نمی توان از معماری جدا کرد، اما به مراتب، نسبت به معماری، بیشتر می توان نشانه های تاریخی، هویت اجتماعی و ارزش های فرهنگی را از آن دریافت کرد. تزئینات و آرایه ها در خانه های روستایی و شهری گیلان، میراث ارزشمند و گران بهای بر جای مانده ای بوده که تا کنون توجهی در خور به آنها نشده است. هدف نوشتار حاضر، تحلیل و مقایسه تطبیقی تزئینات وابسته به معماری در خانه های روستایی و شهری گیلان به منظور شناسایی تفاوت ها و شباهت ها در شکل و محتوای آنها و بررسی تأثیر بستر اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به عنوان عوامل دخیل در ظهور الگوهای نقوش آرایه ها است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و بررسی تطبیقی با مطالعه اسناد کتابخانه ای و مشاهدات میدانی، به گردآوری داده ها پرداخته و پس از تحلیل و جمع بندی، به نتیجه گیری در مورد چگونگی تمایزات و تشابهات در محتوای شکلی معنایی (نقوش طبیعی گیاهی و انسانی و اشکال هندسی) و محل کاربرد آرایه ها اقدام کرده است. چگونگی تأثیرگذاری شیوه زندگی و فرهنگ بومی بر آرایه ها و خاستگاه هنری نقوش تزئینی، از اهم یافته های تحقیق است.