آینده پژوهی انقلاب اسلامی

تهدیدات امنیتی، مسئله ای مهم و اساسی درحال حاضر انقلاب اسلامی می باشد. تهدیداتی که نه در حوزه جنگی، بلکه در دیگر حوزه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و فناوری نیز وجود دارد. آینده پژوهی تهدیدات بین المللی و تطبیق آنها با امنیت کشور جمهوری اسلامی ایران می تواند در مقابله هرچه بهتر با تهدیدات امنیتی در سالیان آتی مؤثر باشد. مطالعه حاضر، به پرسش های: سیاست ها و راهبردهای مقابله با آن تهدیدات در آینده چه می باشند؟ و "پیشینه کلان روندهای امنیتی جهان چیست؟"می پردازد. پژوهش حاضر که مشتمل بر کلان روندهای امنیتی میان مدت و بلندمدت است، ازمنظر روش کاربردی و توصیفی تحلیلی بوده و براساس روش روندپژوهی و مطالعه تطبیقی انجام گرفته و درنهایت برای ارائه سیاست ها و راهبردهای عملیاتی متناسب برای مهار روندها با رویکرد هنجاری و روش پس نگرتوسط پانل خبرگان تدوین شده است. با تدوین کلان روند ها در بخش ادبیات پژوهش و با روش پس نگری، مجموعه چشم انداز مطلوب ج.ا.ا. در حوزه روندهای امنیتی جهان در افق 2025 تدوین و ارائه شده است. سپس، باتوجه به گزاره چشم انداز، اهداف کلان چهارگانه تدوین شده است. این اهداف، جامعیت نگاه به امنیت و زیرحوزه های بخشی یا تخصصی آن را نشان می دهد. با بررسی کلان روند های تهدیدات امنیتی جهان و بررسی تطبیقی با نظام جمهوری اسلامی ایران، درنهایت 9 محور، 17 سیاست و 35 راهبرد برای مقابله با تهدیدات امنیتی جهان در آینده مطرح شد.

آینده پژوهی به عنوان یک حوزه دانشیِ نوین و اثرگذار در تصمیم سازی از دانش های سیاست گذاری عمومی و علوم راهبردی متمایز است. به همین جهت، شناسایی دقیق پژوهش های این حوزه نیاز به معیارهای شفاف و روشنی دارد که در این پژوهش تاحدامکان به آن پرداخته شده است. پژوهش حاضر به دنبال استخراج عناصر اصلی کیفیت پژوهش های آینده پژوهی به منظور ارائه بستری اطمینان بخش برای ارزیابی کیفیت پژوهش های آینده پژوهی است. بعد از مطالعات اسنادی و بررسی پیشینه پژوهش در این حوزه، با ده نفر از خبرگان حقیقی و فعالان حوزه آینده پژوهی مصاحبه شد. در گام اول پژوهش، پس از مصاحبه با 10 نفر از افراد واجد شرایط و تحلیل و بررسی مصاحبه به روش تحلیل مضمون، 135 مضمون پایه استخراج شد که درنهایت ده مضمون سازمان دهنده نیز از آن مضامین پایه به دست آمد. در گام دوم پژوهش با استفاده از فن مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM)، با استفاده ازنرم افزار MATLAB، موقعیت، میزان اهمیت، اثرگذاری (نفوذ) و اثرپذیری (وابستگی) عناصر استخراج شده در پنج سطح ارائه شد که به کارگیری و شبکه سازی خبرگان، بیشترین نفوذ و خلق و تجویز آینده های بدیل و ایجاد معرفت بین الاذهانی، مشارکت دادن و کسب رضایت ذی نفعان، کم ترین نفوذ را داراست.

مواجهه با بحران ها، از دیدگاه پیش نگرانه، همواره یکی از دغدغه های پژوهشگران علوم راهبردی و آینده نگاری بوده است، بنابراین، مسئله پژوهش را  این گونه می توان بیان نمود که تعامل و تلاقی برنامه اقتضایی و آینده پژوهی برای پاسخ به بحران ها چگونه است و درهمین راستا هدف کلی از انجام پژوهش دستیابی به ارائه نگاه بدیل محور و با استفاده از ابزارهای آینده نگاری جهت رسیدن به الگویی اقتضایی برای پاسخ به بحران هاست. راهبرد تحقیق حاضر در چارچوب پژوهش های کیفی و از نوع کاربردی می باشد  و باتوجه به عدم بسط دانش موجود در موضوع مدنظر، از شیوه کتابخانه ای بهره جسته شد. روش انجام این پژوهش مرور نظام مند است، روند انجام مرور نظام مند در این پژوهش، برمبنای راهنمای اوکولی و شابرام (2017) است. همچنین به منظور بررسی جامع و انتخاب درست مقالات، از فرایند انتخاب مقالات در پژوهش سیلوا (2015) استفاده شده است. یافته های پژوهش براساس پاسخگویی به سؤالات مرور نظام مند 54 مقاله منتخب، تالیف شد؛ بدین صورت که در هفت بخش تحت عنوان های: فراوانی مقالات، پراکندگی مقالات در مجلات، روش های به کارگرفته شده در پژوهش ها، زمینه کاربرد، کشور ها، مقالات با بیشترین استناد و نویسندگان با بیشترین استناد، گردآوری شدند. این یافته ها به الگویی شش مرحله ای اقتضایی با رویکرد پابرجایی راهبردها و سناریونگاری منتج شده است که مراحل آن عبارتند از: سناریو، راهبرد واکنش، طرح اجرا، طرح عملیاتی پشتیبان، طرح اقتضایی و بودجه.

   پژوهش حاضر با هدف مرور نظام مند و فراتحلیل کیفی پژوهش های آینده نگاری در حوزه علم، فناوری و نوآوری در ایران و دیگر کشور ها انجام شده است. در این فراتحلیل کیفی، جامعه پژوهش شامل تمامی مقاله ها، پایان نامه ها و کتاب های مرتبط به کلیدواژه ها و درراستای اهدف پژوهش بود. جهت تحقق اهداف پژوهش حاضر ابتدا با استفاده از کلیدواژه های موردنظر با اهداف تعیین شده در منابع اطلاعاتی داخلی و خارجی بین سال های 2000 تا 2019 با کلیدواژه های آینده نگاری، علم و فناوری و همچنین جستجو براساس میزان استنادات مقالات پژوهشگران بنام این حوزه به جستجو پرداخته شد. در مرحله دوم با استفاده از ملاک های ورود و خروج در پژوهش حاضر به غربالگری و انتخاب پژوهش های موردنظر درراستای اهداف تعیین شده پرداخته شد. در مرحله آخر، بعد از غربالگری و انتخاب مقاله های موردنظر با استفاده از فراتحلیل کیفی و درجهت پاسخگویی به پرسش های مطرح شده به واکاوی و تجزیه و تحلیل یافته ها پرداخته شد. در مطالعه حاضر درمجموع 33 پژوهش مورد واکاوی و ارزیابی قرار گرفتند بود که دراین بین، 84/84 درصد مقاله علمی پژوهشی، 06/6 درصد مقاله همایشی، 06/6 درصد طرح پژوهشی و 03/3 نیز پایان نامه بودند. همچنین بیشترین مطالعه انجام شده  45/45 درصد در بازه زمانی 2019- 2015 انجام شده بود. افزون براین، درمجموع 80 پژوهشگر76/80 مرد و 23/19 درصد زن در پژوهش های مورد بررسی نقش آفرینی کرده بودند که 25/71 درصد آنها نیز اعضای هیئت علمی بودند. همچنین از پژوهش های موردبررسی 33/33 درصد از روش کمی، 60/60 درصد روش کیفی و 09/9 درصد نیز از روش آمیخته استفاده کرده بودند.

باتوجه به ضرورت آینده پژوهی و شناخت آینده و همچنین ابتکارعمل، نیاز است که محققین بدانند آینده سازمان ها چگونه خواهد بود. باتوجه به این ضرورت، پژوهش حاضر به بررسی حوزه قابلیت یادگیری سازمانی در آینده سازمان پرداخته است تا بتواند برای یک سازمان مدیریت بهینه تر و مؤثرتری شکل گیرد. یکی از ابعاد بسیار مهم در بررسی آینده سازمانی، قابلیت یادگیری سازمانی است. باتوجه به مسائل مطرح شده در ارتباط با آینده و ضرورت های موجود برای بررسی قابلیت یادگیری سازمانی، می باید به بررسی آینده قابلیت یادگیری سازمانی پرداخته شود. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است. در این پژوهش باتوجه به نظر اساتید دانشگاهی مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و همچنین بررسی نظرات، مصاحبه ها و دیدگاه های خبرگان به یافتن ابعاد مختلف قابلیت یادگیری سازمانی در آینده پرداخته شده است. این ابعاد نشان دهنده ضرورت های سازمان در آینده است و باید براساس این ابعاد سازمان ها برنامه ریزی های آینده خود را انجام دهند. برای تأیید ابعاد مشخص شده در روش تحقیق این پژوهش، پرسشنامه ای در جامعه آماری محدودی به جمع آوری داده پرداخت. درنهایت باتوجه به بررسی های تکمیلی صورت گرفته روی نظرات شرکت کنندگان در پرسشنامه می توان نتیجه گرفت که قابلیت یادگیری سازمانی در آینده دارای 7 بعد است. همچنین مهم ترین بعد، بعد آزمایش و گشودگی است که دارای بالاترین اولویت برای توجه مدیران ارشد سازمان است. درنهایت، در بخش نتیجه گیری، مدل آینده پژوهی به دست آمده از این پژوهش ترسیم شد.

 زمان پیوسته، خطی، یک سویه و بازگشت ناپذیر است. رویدادها پیش و پس یکدیگر روی می دهند و پیوستار زمان گذشته، حال و آینده را تعیین می کند. روش گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری اسناد براساس روش کتابخانه ای است. در این پژوهش سعی شده است تمامی کتاب های لاتین گردآوری شود و باتوجه به مقایسه تمامی آینده پژوهان برجسته اروپایی و امریکایی و مقایسه آنها با دانشمندان ایرانی، به تفاوت ها و مزایای هرکدام پرداخته شده است. گردآوری داده ها در پژوهش کیفی به صورت: مصاحبه ها، مشاهده و اسناد است. نوع تحقیق بنیادی است. زمان در آینده پژوهی سه عنصر گذشته، حال و آینده را دربرمی گیرد، درواقع، می توان گفت مهم ترین اصل درآینده پژوهی، زمان است. با توجه به این اصل، گذشته دیگر اتفاق نمی افتد و آینده به وجود نیامده است. مفهوم آینده پژوهی به درک هر فرد از جهان گذشته و حال اشاره می کند و با به کارگیری دانش به حل مشکلات جوامع می پردازد. ازآنجا که اصطلاح آینده پژوهی مفهوم تحقق پذیری را در خود جای داده است، بنابراین، باید راهبردی را ارائه دهد که به میزان شناخت و تحلیل زمان بپردازد. ساختارگرایی در زمان شناختی، نگرش فکری ضابطه مند را دنبال دارد.