مرتضی مهریار

 در دو دهه گذشته، توجه به مفهوم علم پیچیدگی و پژوهش های آن در مدیریت دولتی افزایش یافته است. علم پیچیدگی، به بررسی میان رشته ای سیستم های پیچیده  می پردازد و در پی فهم و تبیین این سیستم ها است. بر این اساس، مدیریت دولتی به عنوان اداره ی سیستم های پیچیده در بخش دولتی به واکاوی بسیاری از مطالعات علم پیچیدگی پرداخته است. با این حال، بررسی حوزه ای از پژوهش های علم پیچیدگی در مدیریت دولتی، برای هدایت پژوهش های بیشتر در این زمینه انجام نشده است. هدف از این مرور حوزه ای توصیف و تحلیل مطالعات متمرکز بر علم پیچیدگی در مدیریت دولتی، جهت استخراج تصویری کلی از دامنه، عمق و وسعت پژوهش ها در این زمینه است. از منظر روش شناختی، از روش مرور حوزه ای توسعه داده شده توسط آرکسی، اُمَلی و لواک استفاده شده است. مطالعات مرتبط، با انجام جستجوی الکترونیکی در 5 پایگاه داده پژوهشی شناسایی شدند، که 32 مقاله با معیارهای ورودی مرور حوزه ای مطابقت داشتند. کانون اصلی پژوهش های بررسی شده شامل: استفاده از نظریه پیچیدگی به عنوان ابزاری مفهومی و کاربردی برای مدل سازی مسائل مدیریت دولتی، رفتار عوامل، تصمیم گیری عمومی، حکمرانی شبکه ای، کاربرد نظریه پیچیدگی به عنوان چارچوبی تحلیلی برای بررسی پیامدهای بخش دولتی می شوند. دیدگاه های بدیع و رویکردهای روش شناختی متنوع تر، که بر موضوعات موثر تعمیم پذیری یافته ها توجه می کنند، می توانند دانش ما در این زمینه را گسترش دهند.

مواجهه با بحران ها، از دیدگاه پیش نگرانه، همواره یکی از دغدغه های پژوهشگران علوم راهبردی و آینده نگاری بوده است، بنابراین، مسئله پژوهش را  این گونه می توان بیان نمود که تعامل و تلاقی برنامه اقتضایی و آینده پژوهی برای پاسخ به بحران ها چگونه است و درهمین راستا هدف کلی از انجام پژوهش دستیابی به ارائه نگاه بدیل محور و با استفاده از ابزارهای آینده نگاری جهت رسیدن به الگویی اقتضایی برای پاسخ به بحران هاست. راهبرد تحقیق حاضر در چارچوب پژوهش های کیفی و از نوع کاربردی می باشد  و باتوجه به عدم بسط دانش موجود در موضوع مدنظر، از شیوه کتابخانه ای بهره جسته شد. روش انجام این پژوهش مرور نظام مند است، روند انجام مرور نظام مند در این پژوهش، برمبنای راهنمای اوکولی و شابرام (2017) است. همچنین به منظور بررسی جامع و انتخاب درست مقالات، از فرایند انتخاب مقالات در پژوهش سیلوا (2015) استفاده شده است. یافته های پژوهش براساس پاسخگویی به سؤالات مرور نظام مند 54 مقاله منتخب، تالیف شد؛ بدین صورت که در هفت بخش تحت عنوان های: فراوانی مقالات، پراکندگی مقالات در مجلات، روش های به کارگرفته شده در پژوهش ها، زمینه کاربرد، کشور ها، مقالات با بیشترین استناد و نویسندگان با بیشترین استناد، گردآوری شدند. این یافته ها به الگویی شش مرحله ای اقتضایی با رویکرد پابرجایی راهبردها و سناریونگاری منتج شده است که مراحل آن عبارتند از: سناریو، راهبرد واکنش، طرح اجرا، طرح عملیاتی پشتیبان، طرح اقتضایی و بودجه.