مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی

مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی

مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال چهارم پاییز 1399 شماره 3 (پیایی 15) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

خوانشی نو از تأثیر جنسیت بر تفسیر قرآن کریم با بررسی مصداقی دیدگاه آمنه ودود و آیت الله جوادی آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن زن جنسیت پیش فرض های تفسیری آمنه ودود آیت الله جوادی آملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 351 تعداد دانلود : 714
تأثیر جنسیت و پیش فرض های مرتبط با آن یکی از مباحثی مطرح در فهم متون دینی است. از این رو در دهه های اخیر و با ورود جریان فمینیستی و خوانش زنانه از متون دینی و به دنبال آن؛ بازیابی حقوق زنان روند روبه رشدی پیدا نمود. از جمله محققان معاصری که به بازخوانی آیات قرآن در حوزه زنان پرداخته است، آمنه ودود پژوهشگر امریکایی-افریقایی تبار و تازه مسلمان شده می باشد که متاثر از آراء فضل الرحمن به تفسیر آیات پرداخته است. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی و به وسیله ابزار اسنادی؛ ضمن تبیین اندیشه و روش آمنه ودود در تفسیر، به تطبیق آراء وی با اندیشه های آیت الله جوادی آملی بپردازد. نتایج حاصل از بررسی تحلیلی این دو شخصیت نشان می دهد که جنسیت مفسر، در تفسیر قرآن، درصورتی که تهی از هرگونه پیش فرض و تپیش فرض های مرتبط با آن یکی از مباحثی مطرح در فهم متون دینی است. از این رو در دهه های اخیر و با ورود جریان فمینیستی و خوانش زنانه از متون دینی و به دنبال آن؛ بازیابی حقوق زنان روند روبه رشدی پیدا نمود. از جمله محققان معصبات جنسیتی باشد و اگرتفسیر او با روش و شیوه ای علمی و منصفانه صورت پذیرد؛ تأثیر بسزایی نخواهد داشت.
۲.

بررسی نشانگرهای فراگفتمان تعاملی درقرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: واقعه حشر الرحمن فراگفتمان تعاملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 516 تعداد دانلود : 685
فراگفتمان نگرشی جدید در تحلیل کلام است که در آن نویسنده به طرق مختلف به منظور تعامل با مخاطب حضور خود را در متن نشان می دهد. در پژوهش حاضر به ارزیابی انواع نشانگرهای فراگفتمان تعاملی از قبیل: فراگفتمانهای یقین نما، خوداظهار، دخیل ساز، نگرش نما و تردیدنما بر اساس انگاره هایلند و تس (2004) در سوره های واقعه، حشر و الرحمن پرداخته ایم. دلیل انتخاب این سوره ها علاوه بر مفاهیم ارزنده و شگرف آیات، تأکید فراوان روایات اسلامی به قرائت مستمر آنهاست که خود نشان دهنده اهمیت والای این سه سوره در قرآن است. نتایج بررسی فراگفتمانها در سوره های فوق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، نشان داده است که اولا ًطبقه بندی آیات این سه سوره فراتر از تقسیم بندی هایلند و تس (2004) است. ثانیاً تنها فراگفتمانهای یقین نما، خوداظهار، دخیل ساز و نگرش نما با بسامدهای مختلف در سوره ها مشاهده شده اند، بطوریکه در سوره واقعه و الرحمن دخیل سازها و در سوره حشر، نگرش نماها از بسامد بالاتری برخوردار بوده اند. فراگفتمانهای تردید نما در هیچ یک از سه سوره مشاهده نشده اند که نشانگر اطمینان، یقین و راستی کلام قرآن نسبت به هر نوع متن نوشتاری دیگر است.
۳.

چگونگی ساخت و کاربست تصاویر سیاقی در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تصویرآفرینی تصویر مفرد تصویر بافتی تصویر سیاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 240 تعداد دانلود : 479
تصویر آفرینی، شیوه ای بلاغی و هنرمندانه برای بیان مطالب است که در متون گوناگون از آن استفاده می شود. آفرینش هنری یکی از شیوه های تأثیرگذار در انتقال مطالب بشمار می آید. عمده پژوهش های صورت گرفته در این زمینه عمدتاً به تصاویر مفرد و چگونگی ساخت آن منحصر شده و این در حالی است که به نظر می رسد این امکان وجود دارد که تصاویر مفرد ارتقاء یابند و از برساخت چند تصویرمفرد کنار هم یک تصویر سیاقی و کلان به وجود آید. در این پژوهش کوشش بر آن بوده که به این سؤالات پاسخ داده شود که تصاویر سیاقی در قرآن چگونه ساخته می شوند و تصاویر برساخته در انتقال مفاهیم چه تأثیری دارند؟ بررسی نمونه های مختلف نشان می دهد که سه گونه ساخت برای تصاویرسیاقی در قرآن محتمل است: تصاویر برساخته در یک آیه، تصاویر برساخته در چند آیه متوالی و تصاویر برساخته در چند آیه غیر متوالی. در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، جوانب گوناگون ساخت تصاویرسیاقی در قرآن موردمطالعه قرارگرفته است. نخست تصویر موجود در هر یک از هم بافت ها بررسی شده و سپس با تکیه بر تحلیل داده ها این کوشش انجام شده است که مشخص شود از کنار هم قرار گرفتن دو یا چند تصویر مفرد چگونه یک تصویر سیاقی کلان ساخته می شود.
۴.

نقد و بررسی ترجمه واژه «رحمان» با تکیه بر دیدگاه آیت الله جوادی آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رحمن نقد ترجمه رحمت خدا مبانی تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 435 تعداد دانلود : 317
پژوهش حاضر سعی کرده، با تحلیل واژه ی «رحمن» در آیه ی ﴿بسم الله الرحمن الرحیم﴾ گامی درکمک به فهم دقیق تر واژه و گویایی ترجمه ی آن بردارد. ابتدا به بررسی توضیحات تفاسیر از «رحمن» به خصوص تفسیر تسنیم پرداخته، تا مفهومی دقیق و رسا به دست آورد، سپس با تحلیل ترجمه های مختلف، دلایل قرآنی و روایی خود بر تأیید یا رد هر ترجمه را بیان کرده و به این نتیجه رسیده است که «رحمن»، رحمتی مطلق و فراگیر و بی مقابل است؛ بنابراین غضب الهی را نیز شامل می شود که رهبری آن با رحمت رحمانیه است. به دلیل کثرت و شمولیتی که از صیغه ی فعلان فهمیده می شود، قرینه ی سیاق آیه هایی که «رحمن» در آن ها به کار رفته، روایت هایی که به توضیح پیرامون آن پرداخته اند، و مصادیقی که مفسران برای آن برمی شمارند، مهندسی عالم بر عهده ی رحمت رحمانیه است؛ به نظر می رسد، هیچ یک از ترجمه های فارسی بررسی شده، رسایی کامل بر این معنا را ندارد. عدم قابلیت زبان فارسی در مقایسه با زبان عربی و در برخی موارد عدم تخصص های گوناگون لازم برای ترجمه از سوی مترجمان از جمله عوامل نارسایی ترجمه های فارسی است که در مورد واژه ی «رحمن»، مطلق بودن رحمت، که شامل غضب مستور الهی می شود مزید علت نارسایی ترجمه های آن شده است.
۵.

بازنمود رویداد حرکت فعل «ذَهَبَ» در قرآن کریم: رویکردی شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم زبان شناسی شناختی الگوی واژگانی شدگی استعاره مفهومی فعل حرکتی ذهب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 538 تعداد دانلود : 551
حرکت، مفهومی اولیه، جهانی و پیچیده است که در زبان های گوناگون، با عناصر روساخت متفاوتی بازنمایی می شود. مطالعات تالمی در واقع شروع مطالعات زبان شناسی شناختی در موضوع حرکت محسوب می شود؛ تالمی روابط نظام مند میان روساخت ها و ژرفﹾ ساخت های زبانی را تبیین نموده است. مقاله حاضر به بررسی مفهوم سازی فعل حرکتی ذَهَبَ در قرآن بر مبنای الگوی واژگانی شدگی تالمی پرداخته است.پیکره پژوهش حاضر56آیه مشتمل بر ماده«ذَهَبَ»است که از این تعداد، 48 روساخت فعل «ذَهَبَ» مشاهده شد و پس از تحلیل داده ها در بافت قرآنی، 28 نمونه استعاری و 20 مورد غیراستعاری و به معنای حرکت فیزیکیِ رفتن کشف شد. در مرحله بعد بسامد و نحوه کاربست مؤلفه های رویداد حرکت استخراج و نقش آن در بهبود و تدقیق تفسیر آیات قرآن مشخص شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تمامی چهار مؤلفه اصلی رویداد حرکت و دو مؤلفه فرعی در گزاره های مورد مطالعه وجود دارد و بالاترین بسامد در میان مؤلفه های اصلی، مربوط به مؤلفه مسیر وجزءحرکتی(20مورد)سپس مؤلفه پیکر/زمینه(19مورد)و در مؤلفه های فرعی، سبب(13مورد) است. یکی دیگر از نتایج مقاله حاضر، تبیین وقوع بسط معنایی در روساخت مشترک مفهوم «رفتن» در قالب مفاهیم«برطرف شدن»،«نابود شدن» و «مردن» است.
۶.

بررسی تأثیر خوانش های نحوی بر معانی آیات قرآن کریم (مطالعه موردی: سوره بقره)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سوره بقره دلالت معنایی خوانش های نحوی وجوه اعرابی قرآن کریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 639 تعداد دانلود : 812
از گذشته تاکنون نحویان در پرداختن به وجوه اعرابی، دلالت های معنایی آن ها را مورد توجه قرار داده اند. در قرآن کریم که خود مهم ترین عامل تکوین و تکامل علم نحو بوده است، میان نقش های نحوی و دلالت های معنایی، پیوندی بسیار عمیق برقرار است، به گونه ای که در برخی آیات، نوعِ نقش مراد از یک واژه، بر دلالت معنایی آن تأثیر به سزایی می گذارد. منظور از وجوه اعرابی در زبان عربی این است که یک واژه با عنایت به جایگاهش در جمله، ممکن است چندین نقش متفاوت داشته باشد و هر نقش می تواند جمله را دست خوش تغییرات معنایی کند. این مقاله با تکیه بر شیوه توصیفی تحلیلی درصدد آن است که با به کارگیری علم نحو، به عنوان ابزاری قوی در جهت آشکار نمودن نقش های متفاوت کلمات و با تکیه بر شواهد و نمونه هایی از آیات سوره بقره، وجوه اعرابی مختلف و دلالت های معنایی آن ها را در قرآن کریم بررسی نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین علل وجودِ وجوهِ اعرابی قرآن که سبب توسع و یا دگرگونی معنی آیات می گردد؛ عدم قطعیت اعراب واژه و جمله، مبهم بودن نوع ساختار صرفی کلمه، اشتراک چند نقش در یک علامت اعرابی و محل های وقف در قرآن است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۷