پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)

پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین)

پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال دهم تابستان 1398 شماره 37 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

جلوه هایی از پدافند غیرعامل در راهبرد های دفاعی قرآن مجید و سیره نبوی(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: قرآن سیره نبوی (ص) دفاع پدافند غیر عامل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۵۴ تعداد دانلود : ۵۵۰
توجه به پدافند غیرعامل در جهت افزایش توانمندی های دفاعی کشورها و کاهش تهدید و آسیب پذیری آنها در حوزه های گوناگون امری است اجتناب ناپذیر، که مطمح نظر سیاست مداران بزرگ دنیای امروز است. با ظهور اسلام، جبهه کفر و هجوم گسترده ای را برای هدم و نابودی این دین الهی و انسانی آغاز کرد. لذا در برخی از آیات قرآن کریم آشکارا اهمیت حفظ آمادگی همه جانبه در برابر دشمنان و دفاع از حریم دین و کیان مسلمین مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. همچنین در سیره دفاعی پیامبر (ص) نیز نمونه های فراوانی از انواع روش ها و تاکتیک های دفاعی و بهره گیری مؤثر از موقعیت های مناسب زمان و مکان برای رویارویی و مقابله با دشمنان دین وجود دارد. هدف این پژوهش بررسی و واکاوی روش ها و تاکتیک های دفاعی گوناگونی است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در قرآن کریم بدان اشاره شده است و همچنین استخراج و ارائه نمونه هایی از تدابیر و برنامه های دفاعی در سیره پیامبر (ص) با توجه به آنچه که امروزه به عنوان اصول پدافند غیر عامل شناخته شده است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، با توجه به دو عامل عمده فرماندهی هوشمندانه پیامبر اسلام و روحیه شهادت طلبانه مؤمنان به تبیین مهم ترین ابعاد و روش های دفاع غیر عامل در آموزه های قرآن کریم و سیره پیامبر (ص) از قبیل اقدامات فرهنگی و عملیات روانی، افزایش قدرت نظامی در جبهه اسلام ، افزایش میزان بازدارندگی در جبهه دشمن، رعایت اصول مدیریت در شرایط بحران، شناسایی فرصت ها و تهدیدها، کاربست طرح فریب دشمن، دوران دی شى و آینده نگری و... می پردازد.
۲.

زیباشناسی حروف جارّه در آیات قرآن کریم از نگاه زمخشری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: زیباشناسی حروف جر زمخشری تفسیر الکشّاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۴ تعداد دانلود : ۳۵۶
از میان دانشمندانی که در کنار تفسیر معانی و مضامین آیات، به مباحث بلاغی و زیباشناختی آیات عنایتی خاص داشته، زمخشری (متوفّای 538 ق) است که تفسیر وی آمیزه ای از مباحث دستوری و بلاغی بوده و به عبارتی، «قوانین نحوی» را در کشف وجوه زیبایی آیات قرار داده است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه های بلاغی صاحب کشّاف از حروف جاره را دسته بندی و مورد واکاوی قرار دهد. این بررسی نشان می دهد زمخشری زیبایی ادبی حروف جاره را از دریچه نظم و ترکیب آیات می نگرد و در تحلیل جمال شناسی خود به مباحثی چون: «تعلّق»، «تنوّع دلالت» و «کارکرد بلاغی» عنایت ویژه دارد. وی با اسلوب خاص خود که مبتنی بر پرسش و پاسخ است، علت های ادبی حروف را جویا می شود و سعی می کند معانی مختلف آن ها را با توجه به فضای کلّی آیه و در همنشینی با واحدهای دیگر جمله بسنجد. زمخشری در ذیل تفسیر آیه 29 سوره لقمان، بی توجهی به تنوّع این حروف و ظرائف ادبی آنها را به صراحت نقد نموده و آن را ناشی از بی ذوقی می داند. با تحلیل گفته ها و نکته سنجی های وی در باب حروف جر، کارکردهای زیباشناختی این حروف از نگاه این مفسّر را می توان در سه بُعد «تصویرگرایی»، «تعدد معانی» و «مبالغه و تأکید» دسته بندی نمود.
۳.

بازشناسی تطبیقی مفهوم قول و نطق موجودات از منظر مفسران با تکیه بر تفاسیر التبیان، مجمع البیان و المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تسبیح شعور مفهوم قول نطق موجودات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۲ تعداد دانلود : ۵۱۲
آنچه از قرآن و روایات اهل بیت(ع) به دست می آید این است که هر موجودى در عالم خود سهمى از عقل و درک و شعور دارد و با زبان خود تسبیح خدا مى گوید، بر همین اساس حیات اختصاص به موجودات حیوانی و نباتی نداشته و نطق و سخن گفتن هم مختص به این زبان گوشتی نیست. بنابراین استماع و شنیدن نیز نمی تواند به همین گوش عادی وظاهری اختصاص داشته باشد. هرچند در انسان مراد از « قول» عبارت است از استخدام صوت یا اشاره به ضمیمه قرارداد قبلى، که فطرت انسانى ما، و اینکه حیوانى اجتماعى هستیم آن را ایجاب مى کند، اما آیا قول با همین معنا در تکوینیات نیز به کار رفته است؟ مفسران و اندیشمندان دینی، هر یک از منظرگاه خود، به اجمال پاسخ هایی مطرح نموده اند لیکن جمع بندی روشن و صریحی ارائه نشده است که در این پژوهش به بررسی آنها خواهیم پرداخت. جستار پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی نگارش یافته است، با محوریت نقد و تطبیق نظرات سه تفسیر ارزشمند: «التبیان فی تفسیر القرآن»، نگاشته «شیخ طوسی، محمد بن حسن»، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» نگاشته «طبرسی، فضل بن حسن» و «المیزان فی تفسیر القرآن» نگاشته «طباطبایی، سید محمد حسین» به بررسی مفهوم قول و نطق موجودات، پرداخته است؛ مهم ترین نتیجه حاصل از کنکاش نگارندگان این مقاله، آن بوده است که هر یک از موجودات به تناسب خلقت خویش، خداوند متعال را به زبان قال تسبیح و تحمید می کنند هر چند که دیگر موجودات از شنیدن آن عاجز باشند.
۴.

پی جویی میزان تأثیرگذاری ابن جریج در ترویج اسرائیلیات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ابن جریج اسرائیلیات قصص تفسیر مأثور روایات مجعول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۶ تعداد دانلود : ۴۷۵
در سده های نخستین تاریخ اسلام، عواملی همچون ممانعت از نگارش و منع از کنکاش در تفسیر آیات،بستر راهیابی روایات اسرائیلی را در تفاسیر فراهم آورد. این واقعیت تلخ تاریخی که اسرائیلیات بوسیله ی مسلمان نماهای یهودی و بعضاً مسیحی به عنوان بخشی از دانسته های تفسیری و تاریخی ظهور یافت،موجب شد تا گروهی از تفسیر پژوهان به صرف وجود راویِ یهودی یا مسیحی تبار در طریق روایات تفسیری، این گونه روایات را اسرائیلی و راوی آن را از مروجان اسرائیلیات دانند. یکی از راویان مسیحی تبار که چنین اتهامی وی را نشانه گرفته،عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج مشهور به ابن جریج است. این پژوهش تلاش کرده است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به بررسی محتوای تفسیر برجای مانده از ابن جریج در ذیل آیات قصص و با محوریت کتاب جامع البیان طبری که بیش از سایر تفاسیر بازگو کننده ی تفسیر او است،بپردازد تا در نمایان سازی صحت این اتهام قضاوت درستی را بدست دهد. بررسی ها نشانگرآنند که جز در چند مورد محدود،اثری از اسرائیلیات در روایات و آرای تفسیری ابن جریج دیده نمی شود و ارتباطات علمی و نقل ابن جریج از راویان اسرائیلیات اندک است و لذا نمی توان او را قطب و مرجع عمده ی انتشار اسرائیلیات در منابع تفسیری دانست.
۵.

رابطه دین و سیاست از دیدگاه شیعه امامیه با تاکید بر دکترین مهدویت و از منظر قرآن و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: قرآن روایات دین سیاست مهدویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۱ تعداد دانلود : ۲۷۴
تبیین رابطه دین و سیاست در دکترین مهدویت شیعه امامیه، یکی از مهمترین دغدغه های اندیشمندان مسلمان است که می تواند در عصر غیبت راهنمای دولتهای اسلامی در تصمیمات و سیاستگذاریها باشد. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی به سوالات ذیل پاسخ دهد: 1- رابطه دین و سیاست در اندیشه مهدویت براساس آموزه های دین اسلام در قرآن و روایات چگونه تبیین می شود؟ 2- نگرش شیعه امامیه در این مساله، چه تمایزی با رابطه دین و سیاست در دنیای مدرن و متجدد دارد؟ دین در دکترین مهدویت شیعی متاثر از نصوص دینی، برای هدایت انسان در دنیا و آخرت آمده است و به زندگی اجتماعی و سیاسی انسان جهت می دهد. بنابراین رابطه دین و سیاست یک رابطه ماهوی و منطقی است و دین بر حیات سیاسی انسان اشراف داشته، همه ابعاد رفتاری از جمله رفتارهای سیاسی را به سوی اهداف معنوی و قرب الهی پیش می برد. نوآوری این مقاله در آن است که می تواند، علاوه بر تبیین رابطه دین و دولت در اندیشه مهدویت، برای جهت دهی رفتار جوامع اسلامی در دوره غیبت راهگشا باشد.
۶.

غایات اخلاقی در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: غایت غایات غایت اخلاقی قرآن کریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۶ تعداد دانلود : ۳۰۱
یکی از ارکان رکین نظام اخلاقی «غایت اخلاقی» است. غایت در حقیقت چیزی است که فعل در نهایت به آن منتهی می شود. در واقع انسان هر فعلی از جمله فعل اخلاقی را برای رسیدن به غایاتی انجام می دهد. برخی اندیشمندان غربی و ارسطوشناسان معاصر ضمن برشمردن بخشی از فضائل اصلی و غایات حقیقی در میان سایر مکاتب اخلاقی، بر این باورند که اولاً غایت اخلاقی نقش مهمی در شناخت، تبیین، ارزیابی و داوری نسبت به گزاره های اخلاقی، نظریات اخلاقی و افعال و رفتار اخلاقی انسان ها دارد و ثانیاً کامل ترین، جامع ترین و حقیقی-ترین خیر و غایت اخلاقی صرفاً در ادیان توحیدی به بشر معرفی شده است. به نظر آنان، «قرب الهی» یا نظریه قرب، دربردارنده ی تمام غایات مثبت بشر و در عین حال آخرین و منحصر بفردترین غایتی است که تضمین کننده سعادت بشر در دنیا و جهان آخرت است. کسی که به این غایت دست یابد، به دلیل اتصالش به غایه الغایات، طبعاً غایات دیگر را هم در اختیار خود دارد و از فروغلطیدن در سایر غایات نسبی برحذر داشته خواهد شد. نگارنده در این مقاله به روش توصیفی_تحلیلی و کتابخانه ای در صدد است که این غایات اخلاقی را با توجه به منبع معرفتی وحی و قرآن کریم در سه دسته مقدمانی، میانی و نهایی مورد بررسی قرار دهد. انسان برای نیل به غایت نهایی سلسله ای از اهداف و غایات را تشکیل می دهد که هرکدام به نوبه خود برای غایت برتر هستند، با دست یافتن به غایات مقدماتی و میانی راه تکامل را طی کرده، متعالی تر شده و مقرب درگاه حق می گردد
۷.

ویژگی وعده های الهی در قرآن و روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: وعده الهی معرفت شناسی هستی شناسی انسان شناسی و روش شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵۴ تعداد دانلود : ۳۸۸
وعده الهی، موضوعی پر بسامد در قرآن مجید و سنت معصومان(ع) است. در گونه شناسی وعده ها، می توان آنها را به وعده های مربوط به پیامبران(ع)، عموم مؤمنان و خواص آنها تقسیم کرد. با توجه به رابطه علّی میان بینش ها و کنش ها، اطلاع از ویژگی وعده ها به عنوان مجموعه ای از بینش ها در تقویت دینداری مؤثر است. علاوه بر ویژگی و نتایج خاص وعده ها در حوزه های معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و روش شناختی، یک ساختار منسجم و هدف واحد، در دستاورد ها دنبال می کند. برای رسیدن به این امر، ابتدا مطلق آیاتی که وعده الهی را بیان کرده اند، استخراج و طبقه بندی شده، سپس با مراجعه به تفاسیر به تحلیل هر طبقه پرداخته شده است. دستاورد گونه های سه گانه، درحوزه معرفت شناختی عبارتند از: اخباری و مطلق بودن، معرفت یقینی، دارای معیار سنجش صدق، شیوه های بیانی متفاوت است. در حوزه هستی شناختی، وعده ها دارای وجود بالفعل و تشکیکی است. در حوزه انسان شناختی به لحاظ ابعاد بینشی و کنشی انسان، به : جاودانه، سیاسی ، اجتماعی؛ و از نظر کنشی، وعده علم آموزی، تربیت صالحان و همزیستی مسالمت آمیز اجتماعی است. در حوزه روش شناختی، دارای رویکرد فقهی، تفسیری، کلامی و تربیتی است. دستاوردهای فوق، تجهیزاتی برای هدایت و تربیت انسان است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۶