دانش های بومی ایران

هدف تحقیق حاضر آن است که نبوغ و خلاقیت جامعه عشایری را در زمینه سازگاری با محیط و حفاظت از شیر (به عنوان ماده ای فاسد شدنی) در مناطق پراکنده کوهستانی مورد بررسی قرار دهد؛ چگونگی تولید ایل سنگسری را شناسایی کند؛ مشتقات شیر و موارد استفاده مصرفی و دارویی آن را معرفی نماید ترانه های کار تولید کنندگان عشایر را به عنوان نیروی محرک تولید شناسایی نموده و قابلیت چنان نبوغی را به عنوان دانشی بومی و کاربردی در شرایط کنونی جامعه به تصویر درآورد، پژوهش به روش میدانی و با نمونه گیری هدفمند و مصاحبه با تولید کنندگان این فرآورده لبنی در ییلاق های ایل سنگسری انجام شده است. نتیجه نشان می دهد که عشایر ایل سنگسری در راستای تطابق با طبیعت و تأمین معیشت پایدار خود نبوغ قابل اعتنایی در نگهداری از تولید شیر (ماده با فساد پذیری سریع) و تهیه مشتقات مختلف از آن نشان داده اند و تجربه آنان به عنوان ذخیره دانایی می تواند در گسترش دانش امروزی مورد استفاده قرار گیرد.<br /> کلید واژه ها<br /> سازگاری محیطی، فراورده های لبنی، فناوری های بومی، ایل سنگسری.

بهره برداران مرتع، اعم از جامعه عشایری و روستایی در ایران، از سالیان بسیار دور اندوخته های ارزشمندی در زمینه دانش بومی مدیریت مرتع دارند که پتانسیل های فرهنگی و سرمایه های اجتماعی و فرهنگی این جامعه کهن به شمار می روند. لذا در این تحقیق به بررسی مبانی تقسیم بندی و نامگذاری اجزای محیط در مرتع دیلگان به عنوان عاملی مهم در نظام های طبقه بندی عرصه های مرتعی از منظر دانش بومی پرداخته شد. گرد آوری اطلاعات از طریق مصاحبه در محل زندگی عشایر و مشاهده مشارکتی بر اساس روش پیمایشی صورت پذیرفت. از اطلاعات کسب شده از شیوه های متفاوت مصاحبه، فیش برداری شده و استخراج مفاهیم کلیدی از دانش روایی بومیان صورت گرفت. نتایج این بررسی گویای آن است که عشایر دارای مشاهداتی زیرکانه و دقیق در مورد نظام های طبقه بندی شده اند که کاملا با شرایط محلی مطابقت دارد. چنانکه ایشان برای هریک از اجزای طبیعت پیرامون خود طبقه بندی های مجزایی قائل بودند. بر این اساس ایشان عرصه مرتع را بر مبنای شکل ناهمواری، دما، پوشش گیاهی، خاک، منابع آب، کاربری اراضی و راه های دسترسی تقسیم بندی نموده و برای هر یک نام و تعریف مجزایی قائلند. این اجزا به گونه ای نامگذاری و تعریف گردیده است که برای اکثر قریب به اتفاق مردم بومی دارای مفاهیمی کاربردی و شناخته شده است چنانکه هرچند که این مفاهیم به عنوان منابع مکتوب درجایی ثبت نگردیده، لیکن اشتراک های فرهنگ زیست محیطی آنچنان در نامگذاری هریک از اجزای زیست بوم لحاظ گردیده که برای اکثر مردمان ساکن در عرصه مورد مطالعه ذکر نام های اجزای طبیعت مفاهیمی مشترک را به ذهن متبادر می سازد.

بخشی از دانش عامیانه در ترانه های اجتماعی انعکاس می یابد. ترانه های اجتماعی بسیار متنوع هستند. نوعی از ترانه های اجتماعی کارنواها یا ترانه های کار هستند. ترانه های کار،ُ نواهایی هستند که مردان و زنان در حین کار و یا برای کار و ثمره آن به صورت فردی یا جمعی می خوانند. هدف این تحقیق از سویی طبقه بندی ترانه های کار در مناطق کردنشین وتحلیل بازنمایی ساختار اجتماعی در آن ها از دگر سو است. بعد نظری این تحقیق ریشه در نظریه های فلکلور دارد. روش مطالعه این تحقیق شامل مطالعه اسنادی، کار میدانی و انجام مصاحبه با ترانه خوانان کار در مناطق مختلف استان کردستان بوده است. نتایج این مطالعه نشان داد که تنوع ترانه های کار بسیار زیاد است و طبقه بندی مستدل آن ها کاری ضروری است. دوما محتوی ترانه ها حاکی است که این آواها هنری اجتماعی هستند که توسط افراد عادی و در جریان امور زندگی و برای ناکامی های فردی و اجتماعی، حسرت ها و تمناهای زندگی خوانده می شوند. این ترانه ها در حین تلاش و کوشش و کمتر در اوقات فراغت اجرا می شوند. شاعر ابیات و همچنین هنرمندان آن غالبا ناشناخته اند. ترانه ها اغلب به صورت فردی و گاه بصورت جمعی خوانده می شوند. اکثر این ترانه ها مربوط به مشاغل سنتی و فقط یک مورد آن مربوط به وضعیت پیشا صنعتی است. ترانه ها بازتاب شرایط متنوع اجتماعی، نوع شغل و تولید و مشکلات آنان و در عین حال نشانه ای از رویاروی مدرنیته مهاجم با سنت های قدیمی است که در دست مردمانی بدون انتخاب گیر افتاده اند. <br /> واژگان کلیدی: نوع بندی، ترانه های کار، استان کردستان،

ظروف گیاهی به عنوان ابزار تولیدی، هنری دستی و کمتر تزئینی بر اساس نیاز جوامع بشری تولید شدند. در دوران معاصر تحت تأثیر زندگی صنعتی و گذار از جامعه کوچ رو و کشاورزی به جامعه صنعتی، ظروف صنعتی جای ظروف هنری و کاربردی را گرفت. در مناطقی از جمله در جوامع کوچ رو خراسان و به گونه ای مشخص در منطقه بار، تولید ظروف با شیوه سنتی و با استفاده از خمیر گیاه سریش، جهت ذخیره محصولات ثانویه عشایری، به صورت محدود وجود دارد و شیوه ساخت آن فراموش نشده است. در پژوهش پیش رو فرآیند تولید چنین ظروفی در چارچوب نظام جوامع کوچ رو و با رویکردی توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته پژوهش این است که این شیوه تولیدی ناشی از سبک زندگی و سنت های جامعه کوچ روی و شیوه تولید آن مبتنی بر نظام تقسیم کار خانوادگی و حاکی از نوعی نظم مکانیکی در میان این جوامع است.

هنر جَوَک کاری از جمله صنایع چوبی و هنرهای سنتی و بومی ایران است که از دیرباز هنرمندان سنتی شیراز در گونه های مختلف و با کاربردهای گوناگون به آن اشتغال داشته اند. معمولاً این هنر را که از کنار هم قرار دادن قطعات چوب با رنگ های متنوع تشکیل می شود، با هنر خاتم اشتباه می گیرند چرا که از نظر ظاهر و چشم نا آشنا، این هنر همانند خاتم دیده می شود با این تفاوت که در جوک تنها از چوب استفاده می شود. درباره این هنر پژوهش چندانی انجام نشده است، لذا با توجه به ضرورت تحقیق درباره این هنر؛ نگارنده کوشیده است تا به معرفی این هنر و تنها سازنده آن بپردازد و بدین منظور شهر شیراز را به عنوان جایگاه اصلی این هنر انتخاب نموده است. پژوهش حاضر، با هدف مستند سازی و معرفی روش ساخت و ویژگی هنر جوک سازی انجام شده است. نتایج حاصل از این پژوهش توصیفی- تحلیلی است که از گذشته در شیراز مرسوم بوده است و در حال حاضر نیز در شهر شیراز وجود دارد. در این تحقیق با در نظر گرفتن نقش و جایگاه هنر جوک سازی و پیشینه آن و مصاحبه با تنها سازنده این هنر به عنوان نمونه مطالعاتی، هنر جوک سازی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، از نوع مشاهده میدانی، کتابخانه ای و اسنادی است. در نهایت سعی شده است تا با استناد به بررسی ها و تحقیقات و همچنین با رجوع به منابع مستند، به معرفی و شناساندن این هنر و هنرمند آن بپردازد، همچنین با ثبت و مکتوب شدن آن، از نابودی و فراموشی این هنر، جلوگیری شود. در آخر راهکارهای لازم برای ترویج این هنر ارائه می گردد.<br /> <br /> کلیدواژگان: هنرهای سنتی چوبی، هنر جوک سازی، شیراز، دانش بومی، مردم شناسی هنر.

دستیابی به تجربیات و اطلاعات نهفته و غیر مستند یکی از راهکارهای ارزشمند بازیابی سنت هایی می باشد که به صورت غیرمکتوب و در خطر نابودی هستند. هدف از این تحقیق، شناسایی گیاهان دارویی مورد استفاده بهره برداران عشایری و جمع آوری اطلاعات عشایر مرتع چهل کمان در مورد اندام های دارویی و نحوه استفاده از آن ها و همچنین، بیماری های قابل درمان با این گیاهان و در واقع مطالعه اتنوبوتانی و اتنوفارماکولوژی گیاهان دارویی مورد استفاده عشایر منطقه بود. ثبت باور ها و اطلاعات بومی عشایر به صورت گفتگو به هر دو شیوه مصاحبه در محل زندگی عشایر و مصاحبه مشارکتی در محل رویشگاه گیاهان انجام شد. مصاحبه شوندگان به روش گلوله برفی انتخاب شدند. هم زمان با مصاحبه مشارکتی، از طریق پیمایش های صحرایی، نمونه های هرباریومی از گیاهان مرتع چهل کمان برداشت و براساس منابع معتبر گیا هشناسی شناسایی شدند. برای هر گیاه دارویی، نام علمی، خانواده، نام محلی، اندام مورد استفاده، خاصیت درمانی رایج و همچنین، شیوه تهیه و مصرف داروی گیاهی تدوین شد. شاخص های فراوانی نسبی و ارزش استفاده برای هر یک از گیاهان دارویی محاسبه شدند. در منطقه مورد مطالعه 51 گونه دارویی متعلق به 26 تیره گیاهی شناسایی شد که پرجمعیت ترین خانواده های گیاهی مربوط به Asteraceae و Lamiaceae با 7 و 6 گونه بوده است. یافته ها نشان داد بیشترین فراوانی از گیاهان دارویی با 94/52 درصد برای درمان بیمارهای گوارشی کاربرد دارند. بالاترین میزان ارزش استفاده متعلق به گونه های آویشن و زیره سیاه برابر با 66/0 بود. با توجه به بالا بودن اهمیت گیاهان دارویی مرتع چهل کمان، نتایج این تحقیق و پژوهش های علمی آن، می تواند زمینه های مناسبی را برای توسعه دانش فیتوشیمی و تولید داروهای گیاهی فراهم آورد.