مطالعات ادبی متون اسلامی

با توجه به این که جذابیت آثار هنری ناشی از کیفیت ساختاری آن هاست و این ساختار اثر است که می تواند با نوع کارکرد خود چه زبانی، چه بیانی و زیبایی شناسی در میان دیگر آثار ادبی به برجستگی رسیده و به عنوان یک اثر ادبی در جامعه مطرح شود و از آن جا که فرمالیست ها نیز متون ادبی را از دیدگاهی ساختاری می نگرند و با بیان مباحثی چون آشنایی زدایی و برجسته سازی در جست وجوی نشان دادن ادبیت متن می باشند که از طریق هنجار گریزی و قاعده افزایی صورت می گیرد. لذا ملحمه الحسین جورج شکور شاعر معاصر لبنان به خاطر نمونه ی والای فصاحت و بلاغت یکی از مناسب ترین متن ها برای بررسی از دیدگاه نقد فرمالیستی است. پژوهش حاضر در صدد است تا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل ساختاری ملحمه الحسین جورج شکور بر پایه ی مکتب فرمالسیم بپردازد. واکاوی ابیات این ملحمه مبین آن است که این شاعر علاوه بر این که از طریق ترفندهای هنجارگریزی و قاعده افزایی باعث برجستگی زبان خود شده است با بهره گیری از این تکنیک های ادبی و شگردهای زبانی و هنری پیوندی مناسب میان محتوا و شکل اثر برقرار کرده است. هم چنین وی با انتخاب درست وزن و قافیه و حرف روی باعث افزایش موسیقیایی زبان شعر خود شده و آن را به عنوان یک شاهکار ادبی به جامعه عرضه نموده است.

بررسی تصاویر ادبی قرآن کریم زمینه بهره مندی هرچه بهتر و بیشتر از آموزه های دینی را فراهم می کند. قرآن کریم با شیوه تصویرگری ، رذایل اخلاقی از جمله شرک، نفاق ، کفر، بخل و اسراف و... را چنان هنرمندانه، معرفی کرده است که مخاطب به خوبی زشتی آن ها را درک می کند. بخل و اسراف، دو واژه با بار معنایی منفی و در واقع نشان دهنده افراط و تفریط و خروج از خط میانه روی و اعتدال هستند و بررسی تصاویر ادبی مرتبط به این دو رذیلت، زیبایی آفرینش های هنری در قرآن را بهتر جلوه گر می سازد. پژوهش حاضر که به روش تحلیلی – توصیفی انجام شده است، به بررسی و تحلیل تصویرهای هنری قرآن در رابطه با بخل و اسراف پرداخته تا به این سوال پاسخ دهد که تصویر پردازی بخل و اسراف در قرآن چگونه است و چه ویژگی های ممتازی دارد؟ نتایج حاکی از آن است که قرآن کریم غالبا برای تبیین دقیق رذایل از تصاویر حسی بهره برده است که سرشار از حرکت، حیات و پویایی هستند تا بدین طریق معانی را از راه حس و فکر و وجدان و روان به خواننده منتقل کند. قرآن کریم غالباً با عباراتی کوتاه، اما متنوع و دلنشین تصویری منفی و زشت از اسراف کنندگان در ذهن و خیال مخاطبان خود رقم زده است. لذا تصویر کامل اسراف، در درون نظام تصاویر به هم پیوسته قرآنی، شکل و معنای واقعی خود را پیدا می کند.

سبک شناسی آماری از عالمانه ترین و دقیق ترین مکاتب نقدی است که شواهد تجربی را جایگزین قضاوت شهودی قرار داده است. معادله بوزیمان یکی از روش های سبک شناسی آماری است که نخستین بار بوزیمان دانشمند آلمانی، آن را در سبک شناسی مطرح نمود. به عقیده بوزیمان کمیت ادبیت متن یا جداسازی متن ادبی از دیگر انواع متن، با مقایسه میزان کاربرد افعال نسبت به تعداد صفات قابل تبیین است؛ هر چه تعداد فعل ها بیشتر باشد، متن داری سبک ادبی و رویکرد انفعالی است. که این نسبت با تقسیم تعداد افعال بر صفات حاصل می شود. پژوهش حاضر بر آنست که با تکیه بر شیوه سبک شناسی آماری بوزیمان به مقایسه خطبه ها و نامه های نهج البلاغه بپردازد. براساس داده های حاصل از این معادله، خطبه های نهج البلاغه در مقایسه با نامه ها داری رویکرد انفعالی تر و در نتیجه ادبی ترند. د. براساس داده های حاصل از این معادله، خطبه های نهج البلاغه در مقایسه با نامه ها داری رویکرد انفعالی تر و در نتیجه ادبی ترند.

نقد زیبایی شناسی یکی از شاخه های مهم در حوزه نقد ادبی معاصر به شمار می آید که به ارزش-گذاری اثر ادبی به وسیله عوامل درونی می پردازد و بر اصول انسجام و هماهنگی، وحدت، کمال، تقویت و تاکید، ابداع و الهام و پیچیدگی تکیه دارد. تناسب و هماهنگی، از عناصر اساسی و سبب پیوند و عامل وحدت نظام شعری است، همچنین از اساسی ترین مؤلفه های زیبایی شناختی در اثر ادبی به شمار می آید. این اصل در زبان شعری سید حیدر حلی(مرثیه سرای اهل بیت در قرن نوزدهم) به وضوح تجلی یافته است . مرثیه این شاعر که با محوریت عنصر عاطفه در رثای امام حسین(ع) سروده شده، از مهم ترین قصاید وی بشمار می آید. در پژوهش حاضر با استفاده از شیوه تحلیلی-توصیفی، زیبایی شناسی مرثیه سید حیدر حلی برمبنای اصل انسجام وهماهنگی با تکیه بر عناصر شعری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد: عناصر شعری؛ موسیقی، زبان -واج، واژه و ترکیب های نحوی، عاطفه، خیال و معنا در جهت آفرینش ادبی با تکیه بر اصل تناسب و هماهنگی به کار گرفته شده تا بیانگر اندیشه درونی شاعر باشد و هماهنگی حاکم بر این قصیده بر اساس مجموعه هماهنگی های بین عناصر روساخت و زیرساخت آن شکل گرفته است.

گفتمان، نقدی ادبی است که به خوانش متون در تأویل های مختلف می پردازد و هدفش از یک سو، بیان زیبایی ها، تصویرگری ها و تأثیر بر خواننده و میزان نوآوری و خلاقیت متن می باشد؛ و از سوی دیگر، متون ادبی به واسطه ی چند لایه بودنش، با تأویل ها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با مقیاس های اقناعی، فنون گفتمان، چگونگی تبلور و شکل بندی معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل بافت متنی(درون-زبانی) و بافت موقعیتی(بیرون زبانی) نظیر بافت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از چگونگی تکوین معنا و ابزارهای آن استفاده کند. خطبه ی امام سجاد(ع) پس از واقعه ی عاشورا و در زمانی که کوفیان تحت تأثیر خطبه ی حضرت زینب(س) و حضرت ام کلثوم(س) گریان و پشیمان بودند، ایراد گردید و قیام های بعدی مثل قیام توابین و قیام مختار را پایه ریزی کرد. این مقاله نشان می دهد که گفتمان خطابه ی ایشان(ع) از دیدگاه بافت متنی سرشار از ویژگی های بی نظیر ادبی، بلاغی و خطابی است. به کارگیری الفاظ و مفاهیم رایج، استفاده از فنون مختلف اقناع هم چون سوگند، تأکید، تکرار، انذار و ترغیب، به کارگیری هنر معانی، بیان و بدیع و نیز تناسب و همراهی بافت های ساختاری و متنی با بافت های موقعیتی تأثیر خطبه را چندین برابر کرده است. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت بالای خطیب، با ویژگی های تأثیرگذار خطبه، به تجزیه و تحلیل ساختارها و بافت متنی و موقعیتی آن خواهیم پرداخت.

تصویر هنری از اصول مهم مباحث زیبایی شناسی است،و به وسیله آن زیبایی های هنری متون ادبی یا کارهای هنری را با تصویرسازی از اندیشه ها و احساسات درونی هنرمند، به ساختارهای هنری بیرونی می توان انتقال داد. سبک تصویر هنری در قرآن کریم، تصاویری زنده، پویا و خیره کننده ای دارد و با تصاویر هنری بشری از نظر تأثیرگذاری و سازندگی یا از نظر لفظ و محتوا متمایز است. هدف ازپژوهش در تصویر هنری وکارکرد بلاغی آن بیان اهداف، آثار و نتایج تصاویر هنری درآیات قرآنی است. آثار و کارکردهای تصاویر هنری در آیات قرآنی در ابعاد گسترده تر از این تصاویر برای بیان اندیشه دینی که محور اساسی و ثابت هدایت بخشی انبیاء در طول تاریخ بشریت است، قابل بررسی است. کارکرد این هدف را در استفاده از تشبیهات، استعاره ها و کنایات قرآنی و در آیات کریمه مختلفی می توان مشاهده نمود. کارکرد استفاده از فنون ادبی در تصویرگری آیات برای توضیح، تبییین، تأکید و رسایی معانی و اندیشه هایی است که با بافت های جملات ارتباط کامل یافته و تصاویر این اندیشه ها و معانی آن را می توان از خلال روابط منسجم آیات مشاهده کرد. دراین مقاله با آوردن شواهد مختلفی از آیات جزء سی قرآن کریم در قالب بیان کارکردهای بلاغی رابطه تنگاتنگ کارکردهای این تصاویرهنری را با اندیشه وواقعیت موجود دردرون آیات قرآنی بررسی می کنیم.