گفتمان، نقدی ادبی است که به خوانش متون در تأویل های مختلف می پردازد و هدفش از یک سو، بیان زیبایی ها، تصویرگری ها و تأثیر بر خواننده و میزان نوآوری و خلاقیت متن می باشد؛ و از سوی دیگر، متون ادبی به واسطه ی چند لایه بودنش، با تأویل ها و تفاسیر مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. هدف اصلی خطیب، اقناع مشارکین است. به همین سبب، باید با مقیاس های اقناعی، فنون گفتمان، چگونگی تبلور و شکل بندی معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل بافت متنی(درون-زبانی) و بافت موقعیتی(بیرون زبانی) نظیر بافت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آشنایی داشته باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان از چگونگی تکوین معنا و ابزارهای آن استفاده کند. خطبه ی امام سجاد(ع) پس از واقعه ی عاشورا و در زمانی که کوفیان تحت تأثیر خطبه ی حضرت زینب(س) و حضرت ام کلثوم(س) گریان و پشیمان بودند، ایراد گردید و قیام های بعدی مثل قیام توابین و قیام مختار را پایه ریزی کرد. این مقاله نشان می دهد که گفتمان خطابه ی ایشان(ع) از دیدگاه بافت متنی سرشار از ویژگی های بی نظیر ادبی، بلاغی و خطابی است. به کارگیری الفاظ و مفاهیم رایج، استفاده از فنون مختلف اقناع هم چون سوگند، تأکید، تکرار، انذار و ترغیب، به کارگیری هنر معانی، بیان و بدیع و نیز تناسب و همراهی بافت های ساختاری و متنی با بافت های موقعیتی تأثیر خطبه را چندین برابر کرده است. در این مقاله، ضمن اثبات شناخت بالای خطیب، با ویژگی های تأثیرگذار خطبه، به تجزیه و تحلیل ساختارها و بافت متنی و موقعیتی آن خواهیم پرداخت.
