سفینه

نظریة بینامتنی یا تناصّ، به بررسی متونی می پردازد که متون جدید را پدید می آورند و هر متن ادبی را به منزلة جذب و دگرگون سازیِ دیگر متون گذشته و یا همزمان با آن می داند. روابط بینامتنی(تناصّ) با قرآن در حکمت های نهج البلاغه به طور آشکار قابل مشاهده است. در یک تقسیم بندی تناص به سه نوع تناص اجترار (نفی جزئی)، تناص امتصاص (موازی) و حوار (نفی کلی) تقسیم شده است. عملیات بینامتنی در حکمت های نهج البلاغه نشان می دهد که بیشترین نوع تناص موجود در آن، از نوع تناصّ اجترار است. یعنی امام علی7 گاه از کل آیه و زمانی از قسمتی از آیه و یا کلماتی از آن بهره جسته تا هدف خود را بهتر به مخاطب القا نماید.

با توجه به نیازهای زمانه، محدّثان گونه های مختلفی از کتب روایی در ادوار تاریخی نگاشتند. جوامع حدیثی از انواع کتبی است که بسیاری از علماء در طول تاریخ نوشته اند. آنان گاه درصدد جمع مطلق احادیث معصومین: بوده اند و گاه تنها در موضوع خاصی به گردآوری حدیث پرداخته اند که خود باعث به وجود آمدن جوامع مطلق و نسبی حدیث شده اند. کتاب «الخرائج و الجرائح» نوشته علامه سعید بن هبة الله معروف به قطب راوندی (م576) از جمله جوامع نسبی است که مؤلف سعی کرده معجزات و کرامات پیامبر گرامی اسلام و اوصیای ایشان را در این کتاب گرد آورد و از منظر سنت، حقانیت نبوت و امامت معصومان : را ثابت کند. این کتاب با نظم و دقت تألیف شده که شامل یک مقدمه و بیست باب در موضوعات مختلف و متنوع می باشد. در این مقاله از منظر اصول حاکم بر جوامع روایی، معرفی و بررسی شده است.

در میان کتب شیعه، کتاب های شیخ طوسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. از جمله کتاب الغیبة. این کتاب از یک سو کتابی کلامی و از سوی دیگر کتابی حدیثی است. شیخ در این کتاب روایاتی را گرد آورده که امروزه غیر از طریق او در دسترس ما نیست. همچنین نوع نگارش مباحث کلامی شیخ در کنار نقل حدیثی، به گونه ای است متفاوت با آنچه اساتید او سید مرتضی و شیخ مفید در عموم نوشته های خویش داشتند. همة این ها الغیبة را کتابی متمایز در میان آثار مکتب بغداد کرده است.

کتاب «اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات» اثر عالم و محدث برجسته شیعی، شیخ حرعاملی، دانشنامه ای گسترده در حوزه امامت است. مؤلف که غالباً با کتاب «وسایل الشیعه» شناخته می شود، با استناد به نصوص پیامبر6 در مورد ائمه: و نیز نص هر امام بر امام بعدی و بیان معجزات حضرات معصومین: در قالب بیش از بیست هزار روایت از 439 منبع شیعه و اهل سنت با انگیزه اثبات نبوت پیامبر6 و امامت ائمه: و ردّ نظر کسانی که روایات متواتر را در این زمینه نمی پذیرند، به دفاع از عقاید ناب شیعه و پاسداشت میراث مکتوب آن اهتمام ورزیده است. در این نوشتار تلاش شده است با کتاب شناسی این جامع حدیثی و نمایاندن زوایای برجسته آن، جایگاه مهم آن در منظومه اعتقادی شیعه بیش از پیش آشکار گردد.

در این پژوهش جامع احادیث الشیعة که به کوشش آیت الله بروجردی و زیر نظر ایشان تألیف شده است؛ مطالعه می گردد. ابتدا انگیزة مؤلفان و روند نگارش این اثر بیان می شود. سپس به بیان ویژگیهای ساختاری آن پرداخته شده است. همچنین امتیازات، نقاط ضعف این مجموعه، روش ها و مبانی فقه الحدیثی مؤلف در شرح و نقد روایات مورد بررسی قرار گرفته و در آخر نظرات فرهیختگان و اندیشمندان پیرامون این اثر بیان شده است. این کتاب با برخورداری از امتیازاتی همچون جامعیّت نسبت به سایر تألیفات، دقّت در نقل احادیث و تبویب بدیع ابواب، از کامل ترین و دقیق ترین مجموعه های احادیث فقهی می باشد. از جمله نقاظ ضعف آن می توان به: تقطیع آیات الاحکام، غفلت در مراجعه به کتب اصلی و مشخص نبودن اسانید برخی از روایات اشاره کرد. همچنین مبانی خاصّ آیت الله بروجردی، در حوزه درایه و رجال، و فقه الحدیث در این مجموعه اعمال شده است، از جمله: شناخت معنای مفردات، تبعیّت از دلیل در فتاوی، مرجعیّت قرآن و سنّت معصومین در سنجش اعتبار روایات.

پژوهش های فقه الحدیثی معاصر به معنی هر گونه اثری است که سدة اخیر دربارة فقه الحدیث و مبانی آن، فهم حدیث، شرح حدیث، اجمال و تبیین در روایات، نقد متن حدیث، غریب الحدیث، معناشناسی حدیث و... به رشتة تحریر درآمده است. در این نوشتار به معرّفی اجمالی در حدّ اطلاعات کتاب شناسیِ بسیاری از این گونه آثار پرداخته شده است. این پژوهش ها شامل کتاب، مقاله و پایان نامه است که بر اساس ترتیب الفبایی نام نویسندگان تنظیم و ارائه گردیده است.

رجز نوعی شعر است که سلحشوران و پهلوانان در آغاز نبرد می خواندند و اغراض متعدّدی از بیان آن داشتند. در روز عاشورا نیز یاران حضرت سیّدالشهداء7 و خود آن بزرگوار با رجزهایی به نبرد پرداخته اند که در کتب مقاتل نقل شده است. مقاله حاضر نگاهی گذرا به این اشعار و محتوای آن ها دارد.