درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله نتیجه پژوهشی است که بر اساس نظریه «زمان در روایت» به شیوه استقرایی به بررسی زمان در تاریخ بیهقی پرداخته است. منظور اصلی نظریه «زمان در روایت» بحث در زمانبدی روایت است این مقاله بر اساس نظریه ژرار ژنت به آن می پردازد، که در سه محور نظم، تداوم و بسامد شکل می گیرد. اگر چه نظریه پردازی درباره شگردها و روشهای زمانی در روایتهای تاریخی و ادبی به قرن بیستم مربوط است، تجزیه و تحلیل اطلاعات، حاکی است که بیهقی با تسلط هنرمندانه به طور ناخودآگاه از این فنون بهره برده و اثری پدیده آورده است که جنبه های داستانی آن از جنبه تاریخیش کمتر نیست. بنابر نتیجه تحقیق، فشردگی، گسترش دادن، گذشته نگری، آینده نگری و تناوب از مهمترین شگردهای زمانی است که نویسنده به منظور نزدیک کردن تاریخ به ساحت ادبیات از آن بهره برده است.

مسلمانان بر پایه آیه شریفه 13 سوره حجرات (49): «إنا خلقناکم من ذکر و انثیو جعلناکُم شعوباً و قبائل لِتعارفُوا» توجه فراوانیبه جامعه مدنیو شهرنشینیداشتند و دانش مندانیهم چون فارابی، طرح مدینه فاضله را به عنوان جاییکه مردم در آن گرد آیند و به یارییک دیگر بپردازند ریختند و مورخان و جغرافیدانان در آثار خود جنبه هایمختلف شهرنشینیو زندگیشهریرا آوردند. یکیاز ابتکارات آنان تالیف کتاب هاییمستقل درباره تاریخ شهرها بود که برخیاز آن کتاب ها مانند تاریخ نیشابور، تاریخ بیهق، تاریخ بخارا، تاریخ قم و تاریخ سیستان برایما باقیمانده است. در این کتاب ها بسیاریاز اصطلاحات شهریو شهرنشینیو هم چنین نهادهایاداریو اجتماعیو مشاغل و حرف به چشم میخورد که برایبررسیمباحث تمدن شهریو نظام اداریو دیوانیحاکم بر شهرها مفید است. از میان این گونه کتاب ها میتوان از تاریخ سیستان نام برد که علاوه بر مباحث تاریخیو اجتماعیمربوط به زمان خود حاویبسیاریاز لغات، کلمات و اصطلاحات اداری، دیوانیو اجتماعیاست که در متن، به توضیح آن ها پرداخته آمده است.

ترجمه فشرده تاریخ نامه چند جلدی طبری، که در متون علمی با نام تاریخ طبری به خوبی شناخته شده، کهن ترین اثر نثر تاریخی به زبان فارسی است که به دست ما رسیده است. در قرن های میانه، [ترجمه] تاریخ طبری یکی از مشهورترین تالیفات مربوط به تاریخ عمومی در سراسر خاور نزدیک و حتی در هند بود. گواه این معنی نه تنها ترجمه های مکرر این اثر به زبان های شرقی، از جمله به عربی [کذا]، ترکی عثمانی، اردو و ازبکی بلکه همچنین این واقعیت است که ده ها نسخه خطی این تالیف بسیار جالب تا روزگار ما باقی مانده است. (Storey 1935, 62-65) مشهورترین خاورشناسان روس و غیرروس- فرن (Frahn 1829, 4)، دورن (Dorn 1852)، زوتنبرگ (Chronique…1857-1874)، روزن (Po3eh 1895, 190)، بار تولد (?a?TO??? 1926, 63)، اته (Ethe 1896-1904, 355)، و بالاخره یوگنی ادوار دوویچ برتلس (?epTe??c 1948, 19)- بارها توجه دانشمندان را به ضرورت حتمی بررسی و انتشار ترجمه فارسی تاریخ طبری جلب کرده اند. از جمله در سال 1908، اته، صاحب نظر سرشناس ادبیات فارسی، به اهمیت بسیار ترجمه بلعمی در تاریخ زبان و سبک فارسی نو اشاره کرد (Ethe 1896-1904, 355). تجربه بهار، ادبیات شناس مشهور ایران، که در اثر بلعمی مطالب بسیار با ارزشی برای تحقیقات خود در تاریخ زبان فارسی یافت، درستی کامل سخنان اته را به اثبات رساند. (بهار 1321)

تاریخ جهانگشای جوینی، یکی از با ارزش ترین منابع تاریخی و ادبی ایران است که دربردارنده ی اطلاعات گسترده و ارزشمند تاریخی، اجتماعی و ادبی می باشد. این کتاب از نظر زبان، دارای نثری آراسته است. علامه قزوینی قدیمی ترین و جدیدترین نسخه های این کتاب را با هم مقابله کرده و در تصحیح آن، کوشش و دقت نظر فراوان به کار برده است. با وجود این گاه واژه یا ترکیباتی در متن یافت می شود که مفهوم آنها، گویا نیست. نگارنده، بعد از بررسی متن کتاب، بعضی از این واژه ها و ترکیب های مبهم...

تاریخ عالم آرای امینی، فضل اله بی روزبهان خنجی اصفهانی، به تصحیح و مقدمه محمداکبر عشیق، مرکز نشر میراث مکتوب، تهران ???? ش، ?? + ??? صفحه. این کتاب در زمره آثار معدود و معتبر تاریخی مربوط به عصر ترکمانان آق قوینلو در ایران است که اندکی قبل از ظهور صفویه چند تن از آنان در شمال غربی ایران به حکومت رسیدند و، در آغاز، بخشهای گسترده ای از کشور را نیز تسلط خود گرفتند. در باب این دوره از تاریخ ایران، منابع ارزنده و پر فایده اندک است. مآخذ موجود هم توجه چندانی جلب نکرده و برخی از آنها هنوز به صورت دست نویس باقی مانده است. عالم آرا نیز، به رغم اهمیت خود، تا چند سال پیش انتشار نیافته بود. لیکن ترجمه خلاصه آن چند دهه پیش از این به قلم پرفسور مینورسکی، ایران شناس نامور، منتشر شد. مولف این کتاب، امین الدین ابوالخیز فضل الله بن روزبهان بن فضل الله خنجی اصفهان مشهور به خواجه ملا یا خواجه مولانا، از دانشمندان صاحب نظر ایران در اواخر قرن و اوایل قرن دهم هجری و از برجسته ترین و متعصب ترین دانشمندان اهل تسنن و یکی از نظریه پردازان سیاسی عصر خود و صاحب آثار فراوان است. یکی از آثار او به نام سلوک الملوک در باب اخلاق عملی و فلسفه سیاسی و حاوی موضوعاتی است که به ندرت مولفان ایرانی و اسلامی به آنها علاقه نشان داده اند. این کتاب در دهه های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و یکی از منابع اصلی محققانی شده است که به بررسی اندیشه های سیاسی جهان اسلام می پردازند...