درخت حوزه‌های تخصصی

در سوره ها و داستان های قرآن، گفتگوهایی بین شخصیت ها و افراد مختلف صورت گرفته که می توان براساس آن ها، به مؤلفه های گفتگوی تربیتی صحیح دست یافت. برای این منظور، گفتگوهای قرآنی - شامل 132 مورد- تحلیل و بررسی تربیتی شد. هدف این پژوهش که با روش تحلیلی- تفسیری انجام شده، دستیابی به پاسخی برای این پرسش است که «از گفتگوهای قرآنی چه مؤلفه هایی جهت بکارگیری در گفتگو - به عنوان یک روش تربیتی- به دست می آید؟» مؤلفه های به دست آمده برای کاربرد در ساختار گفتگوی تربیتی بدین شرح است: استفاده از ادبیات پرسشی به جای ادبیات خطابی، رعایت ادب جایگاهی، سخن گفتن درسطح فهم مخاطب، اعتمادسازی برای مخاطب در گفتگو، ژرف کاوی در جریان گفتگو، توجه به درخواست های معقول مخاطب، طلب شواهد برای مدعا، حاکمیت منطق در گفتگو، ساماندهی گفتگو در شرایط واقعی، تعمیق بخشی به باور مخاطب، اعطای فرصت طرح پرسش، آموزش غیرمستقیم، نیازسنجی مخاطب در گفتگو، استفاده از فن تشویق و تنبیه و به کارگیری قضاوت های پسینی.

تحلیل اخلاق خانوادگی و اصول همسرداری و شخصیت زن نزد پیامبر اعظم (ص) یکی از موضوعاتی است که در تاریخ اسلام اهمیت زیادی دارد. این موضوع نشان دهنده رفتارشناسی پیامبر در دو محور همسرداری و اخلاق خانوادگی است. در این مقاله شاخص های همسرداری و اخلاق و رفتار خانوادگی در سیره نبوی ارزیابی می شوند. سیره نبوی نشان می دهد که شیوه همسرداری و اخلاق خانوادگی نزد وی اهمیت داشته است. در این بررسی ملاک ارزیابی بر رعایت انصاف و عدالت، صداقت پیامبر با همسران، همکاری پیامبر در تربیت فرزندان و توجه به رشد علمی و شناختی همسران است به عبارت دیگر رعایت عدالت، آزادی و حقوق متقابل پیامبر با همسران و خانواده سبب تقویت آئین همسرداری و اخلاق خانوادگی است. سؤال مقاله این است که شاخص های اصلی در اصول همسرداری و اخلاق خانوادگی پیامبر اعظم(ص) کدامند؟ در پاسخ به سؤال حاضر فرضیه چنین بوده که عملکرد پیامبر در عدالت، صداقت، تربیت فرزندان و توجه به رشد علمی و شناختی سبب تقویت آئین همسرداری و اخلاق خانوادگی شده است. در ضرورت و اهمیت چنین نگرشی سعی شده است تا آئین سیره نبوی پیامبر در اصول همسرداری و اخلاق خانوادگی مورد بررسی قرار گیرد. به طور کلی این مقاله با روش «توصیفی- تحلیلی» و بهره گیری از اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی و تجزیه و تحلیل کیفی نظریات اسلام و چهارچوب نظری سیره نبوی پیامبر درصدد بررسی تحلیل اصول همسرداری و اخلاق خانوادگی است. و در نهایت به این نتیجه ختم خواهد شد که سیره نبوی پیامبر از مسائلی است که رفتارشناسی وی را در بحث همسرداری و اخلاق خانوادگی وجایگاه زن در اسلام ارزیابی می نماید.

امروزه مسأله آرامش و سلامت روان به عنوان اساسی ترین رسالت مطالعات روان شناختی، نقش پررنگی در حوزه دین پژوهی ایفا می کند و جزء جدایی ناپذیر باورهای دینی و مذهبی به شمار می رود. در این راستا، روان درمانی که مبتنی بر فراهم سازی بسترهایی به منظور ایجاد آرامش و سلامت روان است، در بُعد آموزش و درمان، از ابزاری مؤثر با عنوان ""داستان گویی"" بهره می جوید. از آن جا که در قرآن نمونه های زیبایی از داستان های آموزشی و درمانی دیده می شود، پژوهش حاضر می کوشد که با بررسی داستان های سوره کهف شامل داستان اصحاب کهف، صاحب دو باغ و دوست فقیرش، موسی و مرد عالم و ذوالقرنین، به تبیین نقش داستان پردازی های قرآن در ارائه الگویی کارآمد و مؤثر به منظور مقابله با چالش ها و اختلالات روانی و در نتیجه دستیابی به سلامت روان بپردازد. برآیند پژوهش نشان می دهد که داستان های یادشده درصدد اصلاح باورهای شناختی، تغییر نگرش، ارائه راه حل های درست و معرفی انسان کامل هستند.

مفهوم و معنای واژه ی رشد در قصص قرآن کریم در ضمن نوزده آیه بیان شده است که می توان آن را از نظر موضوعی به سه بخش عمده تقسیم کرد: آیات متعلق به پیامبر گرامی اسلام(ص)وامت آن حضرت-که صفات و افعال راشدین را دارا هستند-، آیات متعلق به انبیای الهی مانند: ابراهیم، لوط، شعیب وموسی- علیهم السلام- وآیات مربوط به قصص مؤمنان که شامل: مؤمن آل فرعون، اصحاب کهف ومؤمنان انس وجن می گردد. در این پژوهش ابتدا آیات مربوط به رشد در قرآن کریم استخراج سپس براساس موضوع طبقه بندی گردیده است. درآیات مربوط به قصص انبیاء نیز ترتیب زمانی رعایت گردیده وبرای روشن شدن مفهوم آیات، از دیگر آیات قرآن نیز بهره گرفته شده است. پس از طبقه بندی به بررسی مفهوم ومعنا وکاربردهای گونه گون این واژه پرداخته شده است. استفاده از تفاسیر مختلف اهل سنت و شیعه در کنار یکدیگر موجب غنای این نوشتار گردیده است.

بحث از گزاره های اخلاقی قرآن، یکی از مباحث مهم و کلیدی در فهم آموز های اخلاقی دین اسلام است. برای آشنایی با اخلاق در متون دینی، اخلاق پژوهان، به گونه ها و روش های مختلفی به این امر پرداخته اند. یکی از روش های اخلاق پژوهی در قرآن، بررسی گزاره های اخلاقی موجود در این کتاب مقدّس است. گزاره های اخلاقی، بخش بزرگی از گزاره های ارزشی دین را تشکیل می دهد که برای شناخت آن ها باید هماهنگ با علوم مرتبط و با شیوه ای مدوّن اقدام کرد. از آنجا که هفت مفهوم اخلاقی «باید، نباید، درست، نادرست، خوب، بد، وظیفه»، عناصر پایه ای و مقدِّمی در شناخت گزاره های اخلاقی هستند، این پژوهش برآن است تا با استفاده از چهار شیوه، به روش شناسی فهم این مفاهیم بپردازد، تا در نتیجه، زمینه ی فهم گزاره های اخلاقی قرآن فراهم آید، و بدین شکل آموزه های اخلاقی قرآن شناخته و تبیین شود. این چهار شــیوه عبارت اند از: 1-گزاره های انشایی قرآن؛ 2- گزاره های اخباری با مــحـامیل ارزشــی قرآن؛ 3 – تصویب و تخطئه ی الهی؛ 4- طرفداری و مخالفت الهی.

بر اساس حکایات قرآنی، سالم سازی جامعه از آلودگی های اخلاقی، تعالی و تکامل جامعه را به دنبال خواهد داشت و جوامعی که جوّی سالم نداشته باشند، در سراشیبی سقوط و اضمحلال قرار خواهند گرفت. پرسش اصلی در این نوشتار پژوهشی این است که راهکار عملی برای سالم سازی جامعه از انحرافات و آلودگی های اخلاقی در حکایات و داستان های قرآن چیست؟ روش پژوهش، کتابخانه ای و با بهره گیری از نتایج دستاوردهای پژوهشی و تحقیقات صورت گرفته در این موضوع می باشد. هدف اصلی، پاسخگویی به چگونگی شیوة سالم سازی جامعه در حکایت های عبرت آموز قرآن می باشد. نتیجة اصلی مستخرج از مقاله عبارت است از اینکه با حرکتی تدریجی، انقلابی فرهنگی، گسترش امر به معروف و نهی از منکر، مجازات منحرفان، طرد عوامل فساد و تباهی و نیز بهره جستن از شیوه های تربیتی گوناگون می توان جامعه را از آلودگی های اخلاقی زدود.

رشد، پویایى، استحکام و پیشرفت حیات انسانى براساس بهره مندى از فکر صحیح تأمین مى شود. حیات انسانى حیاتى فکرى است و مهم ترین وجه تمایز انسان از دیگر حیوانات این است که انسان، حیوانى است متفکر، و زندگى بشر نیز بدون تفکر و تعقل سازمان نمى پذیرد. ازاین رو، لازمه ابتناى حیات بر فکر این است که هرقدر فکر کامل تر باشد، استحکام حیات بیشتر است. اما اینکه قرآن تفکر را اساس و زیربناى تکامل قلمداد کرده است و ریشه تمام مفاسد اجتماعى و فردى را حاکم نبودن عقل مى داند، خود بهترین دلیل براى اثبات اهمیت تفکر و تعقل نزد قرآن کریم است. پژوهش حاضر با هدف تبیین تربیت عقلانى از منظر قرآن و اندیشه امام خمینى قدس سره، با روش توصیفى تحلیلى تدوین یافته است.

یکی از آفت ها و آسیب هایی که در عرصه زندگی مشترک ، برای زن و مرد بروز می کند و بنیان خانواده را با بحران هایی جدی رو به رو می سازد، پدیده "" نشوز"" است. در آیات 34 و 128 سوره مبارکه نساء، ضمن اشاره به این آفت اجتماعی، چگونگی درمان یا رویارویی با آن به تناسب جایگاه و نقشی که هر یک از زن و مرد در فرایند ازدواج دارند، مطرح گردیده است. تفاوت شیوه برخورد با نشوز زن و مرد در آیات یاد شده از جمله مسایل بحث برانگیز و جنجالی است که امروزه مورد نقد یا دست کم پرسش قرار گرفته است. این نوشتار، با هدف پاسخ به این گونه نقدها، ضمن اشاره به مطالبی دربار ه چیستی، عوامل، پیامدها و جایگاه نشوز، اساس برخی کاستی ها در تفسیرهای صورت گرفته از نشوز را در عدم مرز بندی میان مفهوم و مصداقِ نشوز دیده است، و بر این نکته تأکید دارد که نشوز زن و مرد یک مصداق دارد و تفاوت شیوه برخورد با نشوز زن و مرد با ویژگی های زیستی آن دو در ارتباط است. به علاوه با اشاره به دو نوع نگاه در تحلیل مقوله نشوز از سوی عالمان، تلاش خود را بر بیرون کشیدن قرائن و شواهد نگاره دوم از خاطره فرهنگ قرآنی و روایی متمرکز ساخته است.