درخت حوزه‌های تخصصی

آیه 172 از سوره اعراف به آیه الست شهرت دارد. موضوع این آیه، پیمان ازلی خداوند با بندگانش در عالم ذر است. از آن جا که این میثاق، دلالت ضمنی بر عشق و محبت خداوند به بنی آدم دارد برخی اختلاف نظرهای مهم در بین مفسران قرآن درباره اینکه این محبت چیست یا به چه معنی است و چگونه ممکن است وجود داشته است. در خصوص محبت از یک طرف متکلمین بودند که آن را به اراده خداوند تأویل می کردند و از سوی دیگر، صوفیه و اهل حدیث بودند که معنی صریح آن را بدون هر گونه تأویلی قبول داشتند و میبدی هم یکی از آن ها بود. بر اساس رهیافت تفسیری اهل باطن و اندیشه های کلیدی عارفان طبق نظر صوفیه که میبدی هم از آن پیروی کرده است خطاب الهی در میثاق الست حکم شراب محبت را دارد که وجود عارف را مستی می بخشد و ماهیت پیمان الست تجربه ای ساده و صرفاً درباره ربوبیت پروردگار نبود، بلکه تجربه ای بود عرفانی و عمیق که ارواح در آن علاوه بر ربوبیت پروردگار درباره معشوقی او نیز پیمان بسته بودند. در این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی پیش فرض های میبدی در تفسیر و توجیه او درباره الست و محبت خداوند بررسی و رهیافت کلامی او در کتاب کشف الاسرار و عدهالابرار تبیین شده است.

قرآن کریم براى پیش‏گیرى از جرم و خشکاندن علل و ریشه‏هاى آن، مقرّرات بدیعى را ارائه داده است که شامل پیش‏گیرى اصلاحى، وضعى و کیفرى مى‏شود. بر این اساس، تنها با یکى از این شیوه‏ها نمى‏توان از وقوع جرم و انحراف و ناهنجارى‏هاى اجتماعى پیش‏گیرى کرد، بلکه باید از هر سه روش در کنار هم، براى تحقق این هدف بهره برد. از آنجا که قرآن کتاب هدایت و انسان‏سازى است، علاوه بر اینکه استفاده از سایر انواع پیش‏گیرى را امرى بایسته و ضرورى مى‏داند، بر پیش‏گیرى اصلاحى و بازسازى شخصیت مجرمان تأکید خاصى دارد. این نوشتار با هدف بررسى و تبیین دیدگاه قرآن در زمینه پیش‏گیرى از جرم و با رویکرد نظرى و تحلیلى به موضوع مورد بحث مى‏پردازد. از جمله یافته‏اى مهم این تحقیق، اثبات جامعیت و فراگیر بودن شیوه پیش‏گیرى موردنظر قرآن کریم است.

تعالیم هدایت بخش قرآن ـ که چون شمعی فروزان فرا روی انسان هاست ـ از صدر اسلام تا کنون،موردتوجه محققان علوم قرآنی قرار گرفته است.آنان،حاصل پژوهش ها و تدبرخود در این کتاب آسمانی را در قالب کتاب ها و دایره المعارف ها به جهان علم عرضه کرده اند.از جمله آن ها دایره المعارف قرآن است که سه جلد آن تا کنون ازسوی انتشارات بریل،در شهر لیدن (هلند )چاپ شده است. سرویراستار و پایه گذار این دایره المعارف،خانم جین دمن استاد تاریخ و ادبیات دانشگاه جرج تاون آمریکاست.وی می گوید هدف از تالیف دایره المعارف یاد شده،ارائه مجموعه گسترده ای از پژوهش های قرآنی برای متخصصان است.از نویسندگان معروفی که در دایره المعارف قرآن دارای مقاله هستند می توان به آندرو ریپین، از دانشگاه ویکتوریا(کانادا)و نصر حامد ابوزید،قرآن پژوه مشهور مصری،از دانشگاه لیدن(هلند)اشاره کرد. بررسی مقالات دایره المعارف بالا،نشان می دهد که هیئت تحریریه آن سعی نموده اند،تا حد امکان موضوعات تازه ای را ـ که به نوعی با قرآن مرتبط است ـ مطرح کرده و در شرح و بسط آن،مطالبی را به رشته تحریر در آورند.از جمله آن ها مقاله رایانه ها و قرآن بوده که ترجمه آن،در این نوشتار ارائه خواهد شد.امید است ترجمه این گونه آثار،گامی باشد در جهت آشنایی با تحقیقات قرآن پژوهان و اسلام شناسان غربی.

یکی از مباحث مهم در زمینه شناخت سوره های قرآن، شخصیت مستقل آنهاست؛ بدان معنا که از لحاظ درونی کاملاً منسجم و از لحاظ بیرونی متمایز از دیگر سوره هاست. شاید بتوان گفت سید قطب اولین مفسری است که در این زمینه تلاش درخور توجهی به انجام رسانده و توانسته است شخصیت منسجم و متمایز هر سوره را تا حدودی نمایان سازد، اما در متن کاوی عبارات وی مشخص شد که تلاش وی از ضعف هایی نیز برخوردار است؛ چه آنکه مشخص نکرده است محور شخصیت بخش سوره از چه سنخی باید باشد. به همین دلیل گاه تلاش می کند شخصیت سوره را بر اساس موضوعی محوری سامان دهد، گاه بر اساس غرضی خاص، و گاه نیز بر مدار روش بیانی ویژه. این چندگانگی باعث شده که در برخی موارد در تبیین شخصیت از سوره ها، دچار اضطراب شده و نتیجه محصلی را در اختیار خواننده قرار ندهد. از تحلیل کلی اندیشه و عملکرد سید قطب می توان نتیجه گرفت که عامل حقیقی در تکوین شخصیت خاص سوره ها، غرض آنها می باشد، نه موضوع و نه سبک بیانی؛ زیرا زمانی که سید قطب سعی می کند شخصیت سوره را بر مدار یک موضوع سامان دهد، غالباً دچار کلی گویی و پراکنده گویی شده و نمی تواند انسجام سوره را به نیکی نمایان سازد، اما زمانی که تلاش می کند شخصیت سوره را بر مدار غرض خاص سوره شکل دهد، در غالب موارد، مقرون به توفیق می گردد. ادله دیگری نیز نقش یگانه غرض در شخصیت بخشی به سوره را تقویت می نماید.

امامت ائمه دوازده گانه از باورهای اصلی شیعه امامیه است. این عقیده مستند به مبانی عقلی، آیات و روایات است. در این میان برخی علمای شیعه با استناد به روایاتی اندک به تاویل آیه «إ ِنَّ عِدَّةَ الشُّهُور ِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْرا ...» پرداخته اند تا برای اثبات دوازده گانه بودن امامان شیعه استفاده نمایند. آنان «سال» را به رسول خدا’، «شهور اثنا عشر» را به ائمه دوازده گانه و «اربعه حرم» را به چهار امامی که نامشان علی(ع) است، تأویل کرده اند. امروزه نیز برخی با استناد به همین روایات درباره «امامان دوازده گانه در قرآن» دست به تألیف زده اند. این تأویل های نامناسب و پیچیده این باور مهم و اساسی شیعه را با آسیب مواجه می سازد. در این مقاله سند روایات مزبور و منابع آنها بررسی شده و با اثبات عدم اعتبار برخی از آنها، ضعف سند، عدم تطابق با مبانی عقلانی و بهره نجستن مفسران و متکلمان بزرگ شیعه از تأویل آیه فوق، بی نیازی اثبات امامت از چنین تأویل هایی مشخص شده است.