درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از موارد بحث برانگیز پیرامون گیاهان دارویی، دانش بومی است. این دانش بسیار گسترده است و جنبه های متفاوتی از جمله اتنوبوتانی گیاهان دارویی را نیز دربرمی گیرد. اتنوبوتانی به معنی دانشی است که بشر از گیاه-شناسی و اکولوژی محیط زیست گیاهان دارد. در این تحقیق یک ارزیابی اتنوبوتانیکی در 5 روستای واقع شده در منطقة ترکمن نشینِ اطراف شهرستان کلاله واقع در شمال شرقی استان گلستان، صورت پذیرفت. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه در سه مرحله انجام شد و اطلاعاتی مانند زمان جمع آوری، پراکنش اکولوژیکی، نام محلی، خواص درمانی و اندام دارویی مورد استفاده برای گیاهان مورد مطالعه، مجموعاً با استفاده از 234 پرسشنامه ثبت شد. در این بررسی تعداد 45 گونه دارویی– خوراکی، متعلق به 21 خانواده با توجه به سابقه مصرف توسط مردم بومی معرفی شد. نتایج نشان داد که دانش بومی نه تنها دارای اطلاعاتی در زمینه خواص درمانی گونه های دارویی است، بلکه درمورد خصوصیات اکولوژیکی گیاهان (اتنواکولوژی) نیز اطلاعات گرانبهایی دارد که حتی بدون نیاز به عملیات اکولوژیکی و صرف هزینه و زمان بسیار جهت پلات اندازی، می توان پراکنش تقریبی آنها را نیز برآورد نمود.

"هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی وضعیت بهداشت محیط مدارس و میزان انطباق آن وضعیت با استانداردهای ملی مدارس بوده که از جنبه های متعدد همانند: وضعیت ایمنی، وضعیت کارگاه ها و آزمایشگاه ها، وضعیت بوفه ها و محوطه ها، وضعیت سرویس های بهداشتی و ... به مقوله بهداشت محیط مدارس پرداخته است. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی – مقطعی است که از طریق مشاهده مستقیم و به صورت تمام شماری، به ثبت مقولات از مدارس پرداخته است. کنکاش در مدارس مورد مطالعه، بر اساس چک لیست های طرح شده، منجر به نتایجی گردیده که برخـی از مهمترین آنها عبارتند از: - 58.33 درصد مدارس مورد مطالعه را مدارس دخترانه، 41.66 درصد را پسرانه، 53.44 درصد را مدارس راهنمایی، 46.55 درصد را مقطع دبیرستان، 12.12 درصد را یک زمانه و 87.87 درصد را مدارس دو زمانه تشکیل می دهند. - بر اساس ابعاد و شاخص های بهداشت محیط مدارس، متوسط میزان تطابق مجموعه ابعاد بهداشت محیط مدارس با استانداردهای ملی مدارس (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، 1382 و آیین نامه بهداشت محیط مدارس، 1384)، 45.04 درصد می باشد. بطوریکه ترتیب میانگین تطابق شاخص های مورد بررسی با استانداردهای ملی مدارس، از بالاترین به پایین ترین حد، عبارتند از: - وضعیت دفع فاضلاب و زباله (100) - وضعیت محوطه (55.38) - وضعیت کارگاه و آزمایشگاه (43.95) - وضعیت سرویس های بهداشتی (توالت) و دستشویی و آبخوری (38.43) - وضعیت ایمنی (37.37) - وضعیت کلاس ها (37.13) - وضعیت بوفه (3.04) "

در حالی‏که پارادایم مسلط در تحلیل‏های جامعه‏شناختی، با طرح «سؤالاتی از جنس چرایی» یا تبیینی و با تأکید بر اندازه‏گیری، عینیت، پیش‏بینی‏پذیری و مداخله بهتر و کاراتر در مسایل اجتماعی، آن‏ها را همچنان کم و بیش امری داده شده، کمی و عینی تلقی می‏کند، این مقاله ضمن تأکید بر ماهیت ذهنی، تعریفی، مبتنی بر اقامه دعوی و برساخت‏گرایانه مسایل اجتماعی، به‏طور مشخص از فرایند پزشکی شدن مسایل اجتماعی سخن می‏گوید. با الهام از برخی جامعه‏شناسان برساخت‏گرا، این مقاله در پی آن است که تا چه حد طرح «سؤالاتی درباره فرایند و چگونگی» تعریف، سنخ‏بندی و برساخت مسایل اجتماعی فی‏نفسه می‏تواند برای علم جامعه‏شناسی و قضایای برخاسته از آن اساسی باشد. با اتخاذ چنین رویکردی، مقاله می‏کوشد نشان دهد که در یک سده گذشته چگونه یا به چه رویه‏ها و سازوکارهایی شمار زیادی از مسایل، تجربیات و وقایع حیاتی انسان که زمانی نرمال و عادی تلقی می‏شدند و یا در حیطه‏ها و علوم غیرپزشکی تعریف و مدیریت می‏شدند، وارد قلمرو اقتدار، تعریف و مداخله پزشکی شده‏اند؛ فرایندی که در این مقاله «پزشکی شدن جامعه» نامیده شده است. در نهایت، این مقاله برای اولین بار استعاره جامعه‏شناختی «بازی پزشکی شدن» را به منظور ارائه تصویری راستین از ماهیت پدیده پزشکی شدن و تحولات احتمالی آن مطرح می‏کند.

تلاش اصلی انسان شناسان در حوزه بهداشت و سلامت درک و توسعه خدمات بهداشتی در سطح جهان با تکیه برعلوم اجتماعی و زیستی در کنار علوم بالینی است (Brown & Timajchy, 1997:316) . هرچند انسان شناسی پزشکی را نمی توان به یک یا چند چارچوب نظری واحد محدود کرد اما انسان شناسان در نظریه پردازی های خود درباره بیماری، ناخوشی، محیط و نظام های فرهنگی بهداشتی و درمانی، 5 رویکرد اصلی را برگزیده اند : 1- رویکرد قوم پزشکی، 2- رویکرد زیست پزشکی، 3- رویکرد بوم شناسی، 4- رویکرد کاربردی و 5- رویکرد انتقادی.

مقاله حاضر پیش از هر چیز در پی توصیفی از زمینه تاریخی و سیاسی سازمان یافتن نظام بهداشتی ایران در طول قرن بیستم و به ویژه در طول سلطنت های قاجار و پهلوی است. به نظر می رسد اساسی ترین اقدامات انجام شده در جهت سازمان یابی عرصه پزشکی در ایران در پی استحکام بخشیدن به نهادهای سیاسی ملی برای کاهش نفوذ خارجی در این زمینه بوده اند. در این میان برنامه های واکسیناسیون با دقت بیشتری مورد مطالعه قرار گرفته اند زیرا اقدام موضوع رقابت های عملی، اقتصادی و سیاسی محلی بوده و رویکری جامعه - انسان شناختی نمی تواند نسیت به آن بی توجه باشد. این روش پیش گیرانه جدید و وابسته به انستیتو پاستور، که از سال 1921 در تهران اسقرار یافت، و در کنار آن خود مختاری تدریجی ایران در تولید محلی واکسن ها، نمادی است از ورود یک الگوی غالب پزشکی زیستی در این کشور، سرانجام به این نکته پرداخته شده است که رواج واکسیناسیون ظاهرا در چارچوب برنامه های یک دولت مقتدر انجام گرفته است و این امر در میزان پذیرش و بازنمودهای اجتماعی این فن، همان گونه که در مقاله حاضر و حاصل از یک رساله دکترا بر پایه پژوهشی میدانی مشخص می شود، تاثیر قابل ملاحظه ای داشته است.

در جامعه های ایرانی و اسلامی برخی از بادها را همچون روح و جن می پندارند و باور دارند که این بادها با وارد شدن به تن آدمیزادگان، آنها را تسخیر می کنند و به فرمان خود در می آورند. این بادها یا جن-بادها را به دو دسته، بادهای زیانکار و بادهای بی زیان تقسیم می کنند. وقتی یک دیو-باد یا جن-باد کسی را می زند، یعنی به درونش می رود و تسخیر و هوایی اش می کند برای رام کردن و تسخیر باد-دیو، و یا بیرون کردن دیو یا جن از تن شخص بادزده یا جن زده جادو پزشکان مخصوص تسخیر ارواح از دو روش درمانی گشتاری، دیو-باد یا جن-باد از درون شخص بادزده بیرون نمی رود و بر او همچون مرکبی سوار می شود و با استحاله شخصیت مرکب خود، هویت اجتماعی تازه ای از او می سازد. از آن پس شخص آمیخته با جن-باد به کیش بادانگاری و گروه اجتماعی بادزدگان یا اهل هوا می پیوندند و زندگی نوینی را با اعضای گروه آغاز می کند.