علی حسین قاسمی

«استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» در سال 2000 به تصویب هیئت مدیره «انجمن کتابخانه‌ای دانشکده‌ای و پژوهشی‌ امریکا» رسید و از آن زمان مورد استفاده بسیار قرار گرفته است. مترجم حاضر در انجام تحقیقات مربوط به پایان‌نامه خود به ترجمه فارسی آن نیاز داشت؛ اما چنین به نظر می‌رسید که ترجمه‌های موجود از این متن دارای اشکالاتی است و به همین دلیل مترجم یک بار دیگر به ترجمه این متن اقدام کرد. از آنجا که اعتبار ترجمه فارسی در تأیید اعتبار تحقیقات مربوط به پایان‌نامه مذکور اهمیت داشت، متن ترجمه فارسی برای «انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌های و پژوهشی» ارسال شد. پس از بررسی این ترجمه، انجمن مذکور اعلام کرد که ترجمه را بسیار کامل و دقیق یافته است و پذیرفت که این ترجمه را نیز در کنار ترجمه‌هایی که به زبان‌های دیگر از «استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» به عمل آمده، در سایت مربوط به خود قرار دهد. با عنایت به نکات مذکور، این ترجمه به عنوان متن تأییدشده مرجع تصویب‌کننده این استانداردها ارائه می‌شود تا مورد استفاده و ارجاع علاقه‌مندان قرار گیرد

هدف: بررسی رابطه بین سبک های تفکر و رفتار اطلاع جویی در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی دو دانشکده علوم پایه و ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد هدف این تحقیق بوده است. روش: این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری 1532 نفر، و حجمِ نمونه 306 نفر بوده که به روش طبقه ای تصادفی متناسب با حجم انتخاب شده است. داده ها با استفاده از دو پرسش نامه سبک های تفکر و رفتار اطلاع جویی گردآوری، و با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و درصد)، و آمار استنباطی (ضریب همبستگی پیرسون، آزمون Z فیشر و رگرسیون چندگانه) مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها: مقادیر همبستگی در سطح 05/0> P نشان داد که بین سبک های تفکر و رفتار اطلاع جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دو دانشکده رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. این رابطه ها بین دانشجویان دختر و پسر نیز مورد بررسی قرار گرفت. بر مبنای یافته ها این نتیجه حاصل شد که با توجه به مؤلفه های سبک تفکر، با تعیین سبک های قانونی،آنارشیست و امکان پیش بینی رفتار اطلاع جویی وجود دارد.

آنچه در رابطه با استاندارد کردن کتابخانه ها انجام میشود، عمدتاً به خدمات فنی، فضای فیزیکی و تجهیزات، و محتوای اطلاعاتی (مجموعه) مربوط میشود. اما با توجه به اینکه بسیاری از حرفه مندان و صاحب نظران این حرفه، رویکرد کاربردمداری را در ارائه خدمات کتابخانه ای به مأموریت مداری و مجموعه مداری ترجیح میدهند، این شیوه نگاه به استانداردسازی، با رویکرد کاربرمدارانه همخوانی ندارد. به بیان دیگر، با وجود ادعای پایبندی به کاربرمداری، عملاً از این شیوه در جهت مأموریت مداری و مجموعه مداری استفاده میشود. این مسئله در کتابخانه های تخصصی اهمیتی افزون تر مییابد، زیرا قرار است نتیجة فعالیت این دسته از کتابخانه ها در قالب محصول پژوهش، تجسم یابد و به تولید دانش جدید منجر شود. آموزش کاربران و سوق دادن آنان در جهت تحصیل سواد اطلاعاتی مطابق با حدود هر چه بالاتری از استانداردها، موجب میشود کتابخانه ها در نیل به اهداف خود و تحقق واقعی رویکرد کاربرمدارانه موفق شوند؛ بویژه آنکه تعاریف جدید سواد اطلاعاتی در آموزشهای کتابخانه ای ریشه داشته و کتابخانه های تخصصی باید ـ با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ـ بیش و پیش از استاندارد کردن خدمات فنی تجهیزات و فضای کتابخانه؛ به آموزش سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردها به کاربران خود بپردازند تا بدین ترتیب ضمن استقلال بخشیدن به آنان در کسب اطلاعات و دانش افزایی، موجب کارآمدی بیشتر خدمات کتابخانه های تخصصی گردند. بر این مبنا، کتابخانه ها باید در درجه اول به ارزیابی کاربران خود بر مبنای استانداردهای سواد اطلاعاتی و در وهلة دوم به طراحی و اجرای برنامه های آموزشی بر مبنای این ارزیابی با هدف ارتقای سطح سواد اطلاعاتی، بپردازند.

موتورهای کاوش در اینترنت، عمده ترین ابزار برای شناسایی و مکانیابی منابع اینترنتی هستند. شناخت ویژگیها و کارکردهای این موتورها موجب خواهد شد که از منابع اینترنتی به شیوه ای کارآمدتر استفاده شود. در این مقاله پس از بیان علت بهکارگیری و نحوة کار موتور کاوش، معیارهای ارزیابی موتورهای کاوش ارائه شده اند. سپس مختصری دربارة موتورهای وراکاوش گفته شده و در پایان، با یک مثال، چهار موتور کاوش عمده در جدولی با هم مقایسه و ارزیابی شده اند.

مقاله حاضر به ارائه مدلی برای توسعه سواد اطلاعاتی در ایران برای وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری پرداخته است. این مدل، بر سه وجه- تدوین مقررات و آیین نامه ها، تولید محتوی، و برقراری ارتباط میان دست اندرکاران و فعالان- مبتنی است. در هر یک از این وجوه، ضمن اشاره به نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند، به اهم اقدامات قابل اتخاذ اشاره شده است. انتظار می رود که با تحقق مهارت های سواد اطلاعاتی که با تجهیز یادگیرندگان به مهارت های تفکر انتقادی همراه است، بسیاری از اهداف ملی مورد انتظار در عرصه های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و علمی در دسترس قرار گیرند؛ چرا که گام اول در امر دسترسی به دانش (که بومی شدگی، ویژگی اصلی آن است) قدرت تشخیص مسأله و تعیین روشن نیاز اطلاعاتی و بهره گیری از اطلاعات موجود برای تولید اطلاعات و دانش جدید است.

مقدمه: اطلاع درمانی راهکاری ساده برای تسهیل دسترسی بیماران به اطلاعات سلامت است که می تواند به خود مراقبتی افراد یاری رساند. با توجه به اهمیتی که درمان و اطلاعات سلامت و درگیری افرادی با تخصص های متنوع در فرآیند اطلاع درمانی وجود دارد. لذا، هدف از پژوهش حاضر شناسایی فرصت ها و چالش های تأسیس یک مرکز اطلاع درمانی بود. روش ها: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است که به روش کیفی-توصیفی انجام شد. جامعه پژوهش، شامل بیماران و آن دسته از کتابداران و اطلاع رسانان پزشکی، پزشکان و مراقبان سلامت و روانشناسان بودند که تجربه کار اطلاع درمانی و تجویز اطلاعات سلامت را داشتند. نمونه گیری به صورت غیر تصادفی هدفمند و گلوله برفی انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات راهنمای مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. داده ها با استفاده از نرم افزار MAXQDA20 تحلیل شدند. یافته ها: تحلیل مصاحبه ها در ذیل مضمون «فرصت ها» منجر به شناسایی یک طبقه اصلی با عنوان «مزایای اطلاع درمانی» شامل چهار طبقه فرعی بیمار و خانواده، کادر درمان، نظام سلامت و کتابداران پزشکی بود. همچنین ذیل مضمون «چالش ها» نیز چهار طبقه اصلی موانع اطلاع درمانی، مشکلات مالی، پیاده سازی و اجرا شناسایی شد. نتیجه گیری: باوجود مزایای متعدد تأسیس یک مرکز اطلاع درمانی برای بیماران و خانواده آن ها، کادر درمان، روانشناسان و کتابداران پزشکی، موانعی نیز از طرف همین گروه ها و نظام سلامت وجود دارد که نیازمند بررسی و دقت بیشتر و یافتن راهکارهایی برای رفع این چالش ها و ایجاد بسترهای مناسب در جامعه و نظام سلامت برای پذیرش آن است. برای تأسیس چنین مرکزی لازم است با یک برنامه ریزی دقیق، ملاحظات همکاری بین گروهی و بین سازمانی هم در نظر گرفته شود.