یعقوب فروتن

یعقوب فروتن

مدرک تحصیلی: دانشیار، گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، ایران
پست الکترونیکی: y.foroutan@umz.ac.ir

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۵ مورد.
۲۱.

الگوها و تعیین کننده های تمایلات فرزندآوری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۱ 83-117

کلید واژه ها: تمایلات فرزندآوری شکاف نسلی نگرش جنسیتی الگوی دو فرزندی بیفرزندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۲ تعداد دانلود : ۴۲۹
در این تحقیق، برپایه یک رویکرد جمعیت شناختی یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی جوامع معاصر یعنی الگوهای مرتبط با تمایلات فرزندآوری را مورد توجه و بررسی قرار داده ایم. جمعیت نمونه تحقیق حاضر مشتمل بر 2787 نفر از مردان و زنان 15 ساله به بالای ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های اهواز، بابلسر، بجنورد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان می باشد. در مجموع، تجزیه و تحلیل های این تحقیق نشان می دهد که گرچه یک «شکاف نسلی» فراگیر و فزاینده در زمینه الگوهای فرزندآوری کاملا مشهود است، با این وجود، الگوهایی همچون «بی فرزندی» و «تک فرزندی» در جامعه ایرانی چندان پذیرفتنی نیست. برجسته ترین الگوی تمایلات فرزندآوری نیز الگوی دو فرزندی است. یکی دیگر از الگوهای اصلی که از تجزیه و تحلیل های این تحقیق می توان استنباط کرد، این است که تمایلات فرزندآوری مردان و زنان بسیار به هم شبیه و یکسان است. در عوض، تفاوت ها در زمینه تمایلات فرزندآوری به طور چشمگیری تحت تاثیر نحوه نگرش جنسیتی مانند نگرش به الگوی سنتیِ مرد نان آور خانواده و اشتغال زنان است.
۲۲.

بی فرزندی در ایران: یافته ها و راهکارها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۲ 177 - 203

کلید واژه ها: بی فرزندی باروری نگرش های جمعیت شناختی سیاستگذاری فرصت های شغلی و اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۱۵۲
پدیده "بی فرزندی"به عنوان یکی از برجسته ترین ویژگی های جمعیت شناختی مرتبط با رفتار باروری و الگوهای فرزندآوری در خانواده نوین و جهان معاصر، موضوع تحقیق حاضر است.اگرچه بی فرزندی در دوران قدیم نیز مشهود بود، اما قرن بیست ویکم نه تنها شاهد رشد شتابان بی فرزندی است، بلکه پیش بینی های جمعیت شناسان نشان می دهد که در سال های آینده نسبت زوجینی که هرگز صاحب فرزند نمی شوند، روند تصاعدی طی خواهد کرد. در کشور ما به پدیده بی فرزندی معمولا در حاشیه تحقیقات باروری و کم فرزندی پرداخته شده است. تحقیق حاضر به طورخاص و مستقل بر بی فرزندی متمرکز شده، و به طور همزمان متاهلین"بدون فرزند" ومتاهلین "خواهان بی فرزندی"را نیز کانون توجه قرار داده است. نتایج این تحقیق نشان داد که الگوی بی فرزندی در جامعه ما هنوز چندان برجسته نیست و در سطح "افراد و خانواده ها" نه تنها  تمایل و ترجیحی به آن وجود ندارد، بلکه حتی نسبت متاهلینی که درحال حاضر بدون فرزند هستند نیز اندک است. درعین حال، یافته های این تحقیق نشان دهنده دغدغه ها و چالش هایی همچون بالا بودن آستانه سنی بی فرزندی است که می تواند در آینده سبب افزایش احتمال ناباروری ناشی از بالابودن سن و نهایتا روند فزاینده بی فرزندی گردد.برهمین اساس، روندهای آتی بی فرزندی در ایران، تاحدود زیادی بستگی به این دارد که در سطح کلان "دولت و حکومت" تا چه حد سیاستگذاری های تاثیرگذار به منظور رفع دغدغه های خانواده ها و افراد جوان در زمینه همسرگزینی و فرزندآوری ازجمله در عرصه فرصت های شغلی و اقتصادی اتخاذ و اجرا خواهد شد.
۲۳.

بررسی تحول خانواده ایرانی از دریچه شاخص های جمعیتی (1355-1395)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جمعیت پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۹ و ۱۱۰ ۱۲۱-۱۵۳

کلید واژه ها: ساختار خانواده ولادت ازدواج طلاق گذار جمعیتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۸ تعداد دانلود : ۷۵۱
خانواده بدون شک اصلی ترین نهاد درجامعه به شمار می آید که چه درگذشته و چه در جامعه امروزی کارکردهای مهمی را داراست، لذا انعکاس تغییر در خانواده آنقدر مهم است که می تواند به کل جامعه تعمیم یابد. به دلیل اهمیت تحولات جمعیتی ایران در چهار دهه اخیر، موضوع محوری این مقاله مساله شناسی تحول خانواده با استفاده از بررسی آمار وقایع حیاتی ولادت، ازدواج و طلاق موجود در آرشیو سازمان ثبت احوال کشوراست. در این مقاله از روش اسنادی و تحلیل ثانویه به بررسی چهار دوره 10ساله ولادت، ازدواج و طلاق پرداخته شده است. در نتیجه بررسی کلی شاخص های جمعیتی ولادت، ازدواج و طلاق نشان داد که خانواده ایرانی طی 40 سال تغییراساسی را تجربه کرده است. رشد منفی ولادت و کاهش رشد ازدواج درمقایسه با رشد چند برابری طلاق را می توان نشانه های جمعیتی دانست که ایران را در مرحله دوم گذار جمعیتی قرار داده است. از طرفی تشدید روابط اجتماعی بدون مرز در قالب شبکه های گسترده ارتباطی موجب تحول در نگرشها، ارزشها و چارچوب های زندگی سنتی شده است. بویژه دگرگونی هویت زنان به عنوان یک عضو موثر در زاد و ولد، تحت تاثیر جهانی شدن، توانست نقشی تاثیر گذار در تحول خانواده را رقم زند.
۲۴.

رویکرد اجتماعی به الگوهای ازدواج در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال سیزدهم تم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۶ 9-36

کلید واژه ها: ازدواج و همسرگزینی باروری ازدواج درون گروهی تعدد زوجات دینداری نگرش جنسیتی نوگرایی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۷ تعداد دانلود : ۳۲۳
علیرغم تحولات وسیع، سریع و عمیق در ساختار خانواده معاصر، باروری و فرزندآوری در بسیاری جوامع ازجمله ایران کماکان در گرو ازدواج است. تحقیق حاضر برخی از مهم ترین ابعاد و تعیین کننده های مرتبط با رویکرد اجتماعی به الگوهای ازدواج و همسرگزینی در ایران را مورد بررسی قرار می دهد. این مقاله مبتنی بر داده های پیمایشی است که جمعیت نمونه آن را تعداد 4267 نفر مردان و زنان 15-64 ساله ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران تشکیل می دهند. مطابق تجزیه و تحلیل های این تحقیق، بیشترین تمایل برای سن ازدواج دختران و پسران به ترتیب سنین 21-24 سال و سنین 25-27 سال است، تحصیلات و سپس ازدواج به عنوان مهم ترین اولویت زندگی زنان تلقی می شود، در حدود نیمی از پاسخگویان دارای نگرش مثبت نسبت به الگوی ازدواج درون گروهی هستند، مردان به طور چشمگیری بیش از زنان دارای نگرش مثبت نسبت به الگوی ازدواج های متوالی یا تعدد زوجات هستند. درعین حال، این الگوهای کلی مرتبط با ازدواج به طور برجسته ای تحت تاثیر متغیرهای جمعیت شناختی از قبیل سن، جنس، محل سکونت، وضعیت تاهل، تحصیلات و همچنین مؤلفه های مرتبط با نگرش جنسیتی و دینداری است.
۲۵.

تأثیرات هویت دینی بر تمایلات فرزندآوری در مناطق روستایی و شهری منتخب ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۹ بهار ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۷۳) 75 - 96
تعداد بازدید : ۴۹۱ تعداد دانلود : ۱۵۲
هدف این نوشتار، بررسی تأثیرات هویت دینی بر روی تمایلات فرزندآوری است که از موضوعات مهم تحقیقاتی در جهان معاصر محسوب می شود. در جامعه ما نیز با توجه به نقش تعیین کننده ی دین و مذهب در تمام جنبه های زندگی فردی و اجتماعی و هم چنین به سبب سیاست های خانواده و فرزندآوری، تحقیقات علمی در این حوزه از اهمیت و ضرورت مضاعف برخوردار است. این تحقیق مبتنی بر داده های بررسی پیمایشی در برخی از نقاط شهری و روستایی ایران است که تا حدود زیادی در بردارنده ی گستره ی جغرافیایی و تنوع های فرهنگی و اجتماعی از کشور ما است. با استفاده از روش نمونه گیری کوکران، جمعیت نمونه تحقیق را تعداد 3667 نفر مردان و زنان 15 ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی در 8 شهرستان شامل اسفراین، اهواوز، بابلسر بجنورد، خرم آباد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان تشکیل می دهند. یافته های تحقیق نشان می دهد که براساس هر یک از چهار مؤلفه دینی مذهبی تحقیق (شامل میزان دینداری، انجام فرائض دینی، نوع حجاب در اماکن عمومی، تصمیم گیری زنان درخصوص نوع حجاب)، تمایلات فرزندآوری به طور معنی داری تحت تأثیر سطح دینداری است.
۲۶.

نگرش جمعیت شناختی و اجتماعی به شکل های نوظهور خانواده در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی کاربردی سال سی ام زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۷۶) 1 - 20

کلید واژه ها: گذار جمعیت شناختی دوم شکل های نوظهور خانواده خانواده بی فرزندی خانواده تک فرزندی خانواده تک والدی زوج زیستی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۴۴۱
مطابق نظریه گذار جمعیت شناختی دوم، در جوامع معاصر طیف فزاینده ای از شکل های نوظهور خانواده مشاهده می شود. موضوع محوری این پژوهش، مطالعه این شکل های نوظهور در قالب مؤلفه های چهارگانه مشتمل بر خانواده بی فرزندی، خانواده تک فرزندی، خانواده تک والدی و زندگی مشترک بدون ازدواج است. تلاش شده است شواهد پژوهشی سبب شناخت بهتر برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با چگونگی نگرش نسبت به این مؤلفه های چهارگانه شوند. مباحث این مقاله بر تجزیه و تحلیل های یک بررسی پیمایشی مبتنی اند و جمعیت نمونه آن را در کل تعداد 4267 نفر مردان و زنان 15ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران تشکیل داده اند. تجزیه و تحلیل های اولیه نشان دهنده چهار الگوی کلی است؛ اول اینکه، میزان نگرش مثبت به الگوی خانواده بی فرزندی بسیار اندک (کمتر از 2 درصد) است. دوم اینکه، حدود یک دهم جمعیت مطالعه شده به الگوی خانواده تک فرزندی نگرش مثبت دارند. الگوهای سوم و چهارم نیز به خانواده تک والدی و زندگی مشترک بدون ازدواج یا زوج زیستی مربوط اند و حدود یک پنجم جمعیت مطالعه شده نسبت به این شکل های نوظهور خانواده نگرش مثبت دارند. در عین حال، این الگوهای کلی به طور معناداری از سه دسته عوامل تعیین کننده شامل متغیرها و تعیین کننده های جمعیت شناختی پایه (مانند محل سکونت، وضعیت تأهل، سن و سطح تحصیلات)، متغیرهای مرتبط با مؤلفه های دین و دینداری و متغیرهای معطوف به نگرش جنسیتی تأثیر می گیرند. مطابق نتایج تحلیل های چندمتغیره، متغیرهای مستقل پژوهش مشتمل بر جنسیت، محل سکونت، گروه سنی، تحصیلات و وضعیت تأهل 5/16 درصد از تغییرات نگرش به خانواده تک والدی، 5/17 درصد از تغییرات نگرش به تک فرزندی و ۱9 درصد از تغییرات نگرش به زوج زیستی را تبیین می کنند. در مجموع، یافته های این پژوهش در چارچوب الگوی دوگانه سنت گرایی – نوگرایی جمع بندی و تبیین می شوند؛ یعنی هرچه جنبه نگرش سنتی ضعیف تر و بر قوت نگرش مدرن و غیرسنتی افزوده شود، میزان نگرش مثبت به شکل های نوظهور خانواده تشدید می شود.
۲۷.

الگوها و تعیین کننده های ترجیح جنسیتی در شهرستان نکا، استان مازندران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نامه انجمن جمعیت شناسی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱۷ 171-197

کلید واژه ها: ترجیح جنسیتی تمایلات فرزندآوری باروری نقش های جنسیتی ارزش فرزند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۲ تعداد دانلود : ۲۸۱
در تحقیق حاضر، برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با ترجیح جنسیتی مورد مطالعه قرار می گیرد. واکاوی ادبیات تحقیق مؤید آن است که اولا، پدیده ترجیح جنسیتی نه تنها با حاملگی های ناخواسته و تمایلات باروری مرتبط است، بلکه پیامدهای جمعیت شناختی دیگری مانند افزایش مرگ ومیر مادری را نیز سبب می شود. ثانیا، الگوی "فرزندآوری منبعث از ترجیح جنسیتی" هنوز هم در برخی از جوامع در جهان وجود دارد. یافته های مقاله، مبتنی بر پیمایشی است که نمونه آن را 743 نفر از زنان 15 -49 ساله همسردار ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان نکا در استان مازندران تشکیل می دهند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق مبین آن است که علیرغم کاهش باروری به زیر سطح جانشینی در استان مازندران طی سالیان اخیر، ترجیح جنسیتی مبتنی بر فرزند پسر در بستر اجتماعی تحت مطالعه، همچنان رایج و متداول است. مطابق یافته ها، تعیین کننده های اصلی تمایل به فرزندآوری عبارتند از: سن، طول مدت ازدواج، تعداد فرزندان موجود و ترکیب جنسیتی مطلوب فرزندان. علاوه بر این، هم تمایلات فرزندآوری و هم ترجیحات جنسیتی به طور معنی داری تحت تاثیر متغیرهای نگرشی به ویژه نگرش به ارزش فرزند و نگرش به نقش های جنسیتی قرار دارند
۲۸.

تمایزات قومی دینداری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران سال نهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۹) 55 - 78

کلید واژه ها: قومیت دینداری گروه های قومی نگرش دینی تجددگرایی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۳ تعداد دانلود : ۲۰۷
به طور کلی، موضوع محوری پژوهش حاضر، به مناسبات قومیت و دینداری معطوف است و هدف اصلی آن نیز بررسی الگوها و تعیین کننده های مرتبط با مؤلفه های دین و نگرش دینی گروه های قومی است. چارچوب نظری این پژوهش، مبتنی بر نظریه های جامعه پذیری دینی، تجددگرایی و تغییرات بنیادین در نظام ارزش های جامعه است که برپایه رویکردی فرهنگی-اجتماعی، تحولات و تغییرات جوامع معاصر ازجمله در حوزه های مرتبط با دین و نگرش دینی را بررسی و تبیین می کند. بررسی مبانی نظری نشان داد با وجود طیف متنوع گروه های قومی در سراسر کشور، پژوهش های اندکی در این حوزه مطالعاتی انجام شده است و همان تعداد اندک نیز غالباً زمینه مناسب را برای بررسی تطبیقی طیف گسترده ای از گروه های قومی ندارد؛ به همین سبب، برای تکمیل این خلأ، در این پژوهش، الگوها و تعیین کننده های مرتبط با نگرش دینی در بین هفت گروه قومی مشتمل بر گروه های قومی ترک، ترکمن، کرد، گیلک، لر، لک و مازنی بررسی تطبیقی شده است. تجزیه وتحلیل های این مقاله، مبتنی بر داده های پژوهشی پیمایشی است که جمعیت نمونه آن را درمجموع، تعداد 5200 نفر مردان و زنان 15ساله و بیشتر ساکن نقاط شهری و روستایی 12 شهرستان منتخب ایران تشکیل می دهد. یافته های این پژوهش در دو محور اصلی جمع بندی و خلاصه می شود: «تنوع و گوناگونی الگوهای نگرش دینی در بین گروه های قومی» و «تنوع و گوناگونی شدت تأثیرگذاری تعیین کننده های نگرش دینی در بین گروه های قومی». بدین ترتیب، نتایج بر این نکته بنیادین و قاعده مشترک صحه می گذارد که نگرش دینی در هر شرایطی و تا حد زیادی از قومیت و تابعی از تعلق قومی متأثر است؛ به گونه ای که شناخت دقیق و جامع الگوها و تعیین کننده های مرتبط با مناسبات بین قومیت و دینداری، بدون تردید، مستلزم آن است که نگرش دینی به تفکیک گروه های قومی بررسی و تبیین شود.
۲۹.

ترجیحات قومی فرزندآوری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۴ پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۸) 35 - 60

کلید واژه ها: ترجیحات فرزندآوری گروه های قومی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۲ تعداد دانلود : ۵۰۸
هدف اساسی این مقاله پژوهشی، بررسی ترجیحات فرزندآوری در بین گروه های قومی منتخب در ایران است. گروه های قومی این تحقیق، مشتمل بر اقوام ترک، ترکمن، کرد، گیلک، لر، لک، و مازنی است. یافته های این تحقیق نشان دهنده شباهت ها و تفاوت های قابل ملاحظه ای در بین گروه های قومی از نقطه نظر ترجیحات فرزندآوری آنها است: از یک سو، مهم ترین وجوه مشترک آنها این است که نه تنها هیچ یک از گروه های قومی مورد مطالعه تقریباً هیچ گونه ترجیح و تمایلی به الگوی بی فرزندی ندارند، بلکه بیشترین ترجیح آنها معطوف به الگوی دو فرزند است. از سوی دیگر، بیشترین تفاوت ها در بین گروه های قومی در زمینه ترجیحات فرزندآوری را باید در الگوی سه فرزند و بیشتر جستجو کرد. در مجموع، تجزیه و تحلیل های این تحقیق، مبین این نتیجه گیری نهایی است که هیچ یک از متغیرهای تحقیق، حتی سطح تحصیلات دانشگاهی نیز نتوانسته است یک نوع هم گرایی قومی در الگوی فرزندآوری زیاد یعنی ترجیح به داشتن سه فرزند و بیشتر را فراهم کند که به خوبی نشان دهنده این نکته مهم است که تعلّقات قومی کماکان نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در ترجیح فرزندآوری زیاد ایفا می کند.
۳۰.

نگرش به طلاق و تعیین کننده های آن در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات جمعیتی دوره ۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۴) 193 - 225

کلید واژه ها: تئوری گذار دوم جمعیت شناختی تحولات خانواده طلاق نقش های جنسیتی دینداری ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۳ تعداد دانلود : ۲۷۵
مطابق تئوری گذار دوم جمعیت شناختی، تحولات وسیع و عمیق الگوهای مرتبط با شکل بندی خانواده، از جمله روندهای فزاینده طلاق بعنوان ویژگی های بنیادین خانواده ی معاصر و جمعیت شناسی نوین محسوب می شوند. در همین چارچوب، تحقیق حاضر به بررسی برخی از مهمترین الگوها و تعیین کننده های نگرش به طلاق پرداخته است. جمعیت نمونه تحقیق را 2787 نفر زنان و مردان 15 سال به بالای نقاط شهری و نقاط روستایی شهرستان های اهواز، بابلسر، بجنورد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان تشکیل می دهند. یافته ها نشان داد که درحدود یک سوم افراد مورد مطالعه دارای نگرش مثبت به طلاق هستند و این الگوی کلی نیز بطور معنی داری، تحت تأثیر تعیین کننده های سه گانه اعم از متغیرهای جمعیت شناختی (مانند: سن، جنس، محل سکونت، تحصیلات)، متغیرهای مرتبط با نقش های جنسیتی و متغیرهای مرتبط با دینداری است. در مجموع، یافته های این تحقیق را می توان درچارچوب تئوری های نوگرایی و تغییرات بنیادین در نظام ارزش های جامعه تبیین کرد؛ بدین معنا که نگرش به طلاق بطور مستقیم و مثبت تحت تأثیر رویکردهای نوگرایانه و لیبرالی است.
۳۱.

ترجیحات شیعی – سنی باروری در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه پژوهی فرهنگی سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۳۱) 57-80

کلید واژه ها: ترجیحات باروری گروههای مذهبی شیعی و سنی مذهب ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۱ تعداد دانلود : ۲۵۲
در این تحقیق، الگوها و تعیین کننده های مرتبط با ترجیحات باروری گروه های شیعی و سنی مذهب در ایران را مورد توجه و بررسی قرار می دهیم. مطابق نتایج این تحقیق، بیشترین ترجیح باروری هم در جمعیت شیعی مذهب و هم در جمعیت سنی مذهب معطوف به الگوی "خانواده دو فرزندی" است، درحالیکه دو الگوی "خانواده بی فرزندی" و "خانواده تک فرزندی" نه در جمعیت شیعی مذهب و نه در جمعیت سنی مذهب چندان پذیرفتنی نیست. درعین حال، این الگوهای کلی تحت تاثیر سه دسته تعیین کننده های جمعیت شناختی (مانند محل سکونت، وضعیت تاهل، سن، و سطح تحصیلات)، دینداری و نگرش جنسیتی است. در مجموع، یافته های این تحقیق را می توان اینگونه جمعبندی و تبیین کرد که تعلقات دینی مذهبی همچون یک عنصر ثانوی در تبیین ترجیحات باروری عمل می کنند و سطح توسعه اقتصادی اجتماعی و واقعیت های زندگی روزمره نقش بمراتب مهمتری ایفا می کنند که مخصوصا باید به نقش تعیین کننده متغیرهایی همچون روستانشینی در برابر شهرنشینی، سنت گرایی و بیسوادی در برابر مدرنیسم و گسترش تحصیلات عالی اشاره کرد.
۳۲.

Population Dynamics of Iran from Sociological Approach(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی نهادهای اجتماعی دوره پنجم پاییز و زسمتان ۱۳۹۷ شماره ۱۲ 101 - 122

کلید واژه ها: population dynamics culture religion intergenerational transmission Iran

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۴۸۴
This paper examines intergenerational transmission associated with population dynamics from sociological approach. The discussion is based on the analysis of observations in a country that has experienced substantial changes in family formation resulting in one of the world's most spectacular falls in women's birth rate ever experienced in human history: Iran. Facing fundamental historical experiences and substantial socio-cultural changes over the past decades, the context of this study acts as a unique ‘social laboratory’ to survey the intergenerational comparisons. The results of this analysis show substantial intergenerational transmission, which provide new evidence to support Sauvey's (1978) and Weeks's (1994) socio-demographic investigations in some other developing countries
۳۳.

استراتژی جامعه پذیری دینی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۴ بهار ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 73 - 96
تعداد بازدید : ۳۵۸ تعداد دانلود : ۱۵۰
جامعه پذیری و اجزای آن مانند جامعه پذیری دینی، یک «استراتژی» تلقی می شود زیرا به عقیده اندیشمندان علوم اجتماعی و جامعه شناسان، یک جامعه یا گروه معین از مکانیسم جامعه پذیری به عنوان نوعی استراتژی برای حفظ انسجام اجتماعی و وحدت گروهی بهره می گیرد. این تحقیق نیز با استفاده از مدل عناصر چهارگانه فرآیند جامعه پذیری میچنر و همکاران (1990)، فرآیند جامعه پذیری دینی در ایران را کانون توجه قرار داده است. مطابق این مدل نظری، نظام آموزشی و متون درسی، منبع اصلی و موتور محرکه فرآیند جامعه پذیری محسوب می گردد. بر همین اساس، تحقیق حاضر مهم ترین الگوها و ویژگی های مرتبط با بازنمایی آموزه های مذهبی از طریق منابع آموزشی و درسی ایران را مورد مطالعه قرار داده است. در این تحقیق با استفاده از شیوه تحلیل محتوا، کلیه کتب درسی دوره های تحصیلی ابتدایی و راهنمایی و نمونه ای منتخب از کتاب های درسی دوره تحصیلی متوسطه مورد بررسی قرار گرفته اند. مطابق یافته های این تحقیق، گرایشِ مذهبی در همه کتاب های درسی مورد مطالعه بسیار برجسته است؛ با این همه، بررسی های تطبیقی ادیان و مذاهب گوناگون نیز نشان دهنده تفاوت های معنی داری است. به علاوه، الگوها و ویژگی های مرتبط با بازنمایی مناسبات بین مذهب و جنسیت در کتاب های درسی نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در مجموع، نتایج این تحقیق به وضوح نشان می دهد که نظام آموزشی و منابع درسی به عنوان یک ابزار مناسب «استراتژی جامعه پذیری» و مکانیسم رسمی بازنمایی «انتظارات اجتماعی و استانداردهای فرهنگی» مورد استفاده قرار گرفته اند.
۳۴.

ملاحظات جمعیتی مناطق منتخب ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۲۱ بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۸۱) 163 - 182
تعداد بازدید : ۳۵۷ تعداد دانلود : ۱۲۹
این مقاله ی پژوهشی معطوف به بررسی ملاحظات جمعیتی مناطق مختلف ایران است. پرسش کلیدی تحقیق حاضر عبارت است از این که آیا رویکردهای جمعیتی افراد ساکن در مناطق مختلف ایران با همدیگر متفاوت است یا مشابه؟ تجزیه و تحلیل های این تحقیق مبتنی بر یک بررسی پیمایشی است که جمعیت نمونه آن را مردان و زنان ساکن نقاط شهری و روستایی دوازده شهرستان منتخب ایران تشکیل می دهند. به طور خلاصه، نتایج این تحقیق نشان می دهد که به رغم وجود برخی تشابهات در رویکردهای جمعیتی، کماکان تفاوت های قابل ملاحظه ای بین افراد ساکن در مناطق مختلف ایران از نقطه نظر رویکردهای جمعیتی آنان مشاهده می شود. برهمین اساس و با توجه به تفاوت مناطق در سرتاسر ایران، نتایج تحقیق حاضر بر این اصل بنیادین تأکید دارند که موفقیت پایدار سیاستگذاری های جمعیتی مستلزم توجه کافی به مناطق مختلف کشور و منوط به مطالعات دقیق علمی ناظر بر رویکردهای جمعیتی ساکنین مناطق مختلف در سرتاسر ایران است.
۳۵.

تفاوت نسلی مرتبط با نگرش های جمعیت شناختی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی کاربردی سال سی و دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۸۴) 69 - 96

کلید واژه ها: تفاوت نسلی نگرش جمعیت شناختی هم گرایی نسلی شکاف نسلی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۶ تعداد دانلود : ۱۵۸
در این پژوهش ملاحظات نسلی مرتبط با نگرش های جمعیت شناختی در ایران بررسی شده است. اصولاً ضرورت و اهمیت این قبیل مطالعات و پژوهش ها در روند فزاینده فرایند موسوم به «تغییر شکل ویژگی های جمعیت شناختی» ریشه دارد که از مهم ترین نشانه های جوامع معاصر محسوب می شود. در همین چارچوب، پرسش کلیدی پژوهش این است که آیا نگرش های جمعیت شناختی تابعی از متغیر تعلق نسلی است؛ به عبارت دقیق تر، آیا ما در عرصه نگرش های جمعیت شناختی شاهد شکاف نسلی یا هم گرایی نسلی هستیم ؟ تجزیه وتحلیل های این پژوهش، بر یک بررسی پیمایشی مبتنی است که جمعیت نمونه آن را در مجموع، تعداد 5200 نفر مردان و زنان ساکن نقاط شهری و روستایی دوازده شهرستان منتخب ایران تشکیل می دهد. به طور خلاصه، نتایج تجزیه وتحلیل ها نشان داده است ملاحظات نسلی مرتبط با نگرش های جمعیت شناختی هم در چارچوب ترکیب و آمیزه ای از دو نظریه جایگزینی نسلی و نظریه تغییرات نگرشی میان نسلی تبیین و تأیید می شوند و هم بر این نکته مهم صحه می گذارند که نباید به سادگی ملاحظات نسلی مرتبط با نحوه نگرش به مجموعه درهم تنیده ای از مؤلفه های جمعیت شناختی مشتمل بر سن ازدواج دختران، سیاست افزایش جمعیت، ترجیحات فرزندآوری، طلاق و مهاجرت را منحصراً در قالب یکی از دو گزینه شکاف نسلی یا هم گرایی نسلی تقلیل داد.
۳۶.

ملاحظات جنسیتی مرتبط با نگرش های جمعیت شناختی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات فرهنگی ایران سال سیزدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۵۲) 1 - 27

کلید واژه ها: تحلیل فرهنگی اجتماعی تفاوت جنسیتی نگرش جمعیت شناختی جنس مردان و زنان نگرش جنسیتی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۶ تعداد دانلود : ۲۸۳
در این مقاله، نگرش جمعیت شناختی بر پایه مؤلفه های پنج گانه شامل ترجیحات فرزندآوری، نگرش به سیاست افزایش جمعیت، سن ازدواج دختران، طلاق و مهاجرت مورد سنجش قرارگرفته اند و بر اساس یک رویکرد فرهنگی اجتماعی، تفاوت های جنسیتی مرتبط با این مؤلفه های پنج گانه بررسی شده اند. به طوردقیق تر، این تحقیق در نظر دارد تا در گام اول نشان دهد که آیا اساساً دو جنس مردان و زنان دارای نگرش های جمعیت شناختی متفاوت یا مشابه هستند؟ در گام دوم نیز مشخص می شود که آیا رویکردهای جمعیت شناختی افراد اساساً تحت تأثیر نگرش جنسیتی آنهاست؟ و بالاخره، هدف عمده، در گام سوم این است تا بر پایه یک بررسی تطبیقی نشان داده شود که میزان و شکل تأثیرگذاری هم زمان دو متغیر جنس و نگرش جنسیتی افراد بر روی رویکردهای جمعیت شناختی آنان چگونه است؟ درمجموع، نتایج این تحقیق را می توان در چارچوب و تأیید نظریه اندیشمندان معاصر تئوری جنسیت تلقی کرد؛ بدین معنا که، تحقیقات و مطالعاتی که صرفاً محدود به بررسی تفاوت ها بین دو جنس مردان و زنان هستند، فقط بخش های اندکی از واقعیات را نمایان می سازند و  شناخت بهتر و بررسی دقیق تر ملاحظات جنسیتی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی افراد نه تنها مستلزم این است که نگرش جنسیتی این مردان و زنان کانون توجه قرار گیرد، بلکه باید تأثیرگذاری هم زمانمتغیرهای جنس مردان و زنان و نگرش جنسیتی آنان به طورتطبیقی نیز مطالعه شود.
۳۷.

الگوهای بازنمایی هویت ملی در سیستم آموزشی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۵ بهار ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۵۷) 3 - 23
تعداد بازدید : ۲۸۳ تعداد دانلود : ۱۰۷
این مقاله با استفاده از مدل نظری «جامعه پذیری ملی» (هایو، 2009)، به بررسی مناسبات بین هویت ملی و سیستم آموزشی می پردازد. مطابق این مدل نظری، هویت ملی در چارچوب یک فرآیند مستمر و از طریق سازوکارهای جامعه پذیری مخصوصاً نظام آموزشی و منابع درسی شکل گرفته و درونی می شود. بررسی ادبیات تحقیق در طیف متنوع و گسترده ای از ممالک جهان به وضوح نشان می دهد که نظام های آموزشی معمولاً الگوهای ایده آل هویت ملی را از طریق منابع درسی مدارس منعکس می کنند که به شدت متأثر از روابط قدرت و ایدئولوژی نیز هستند. در این تحقیق با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، مهم ترین ویژگی ها و الگوهای مرتبط با بازنمایی هویت ملی در کتب درسی به تفکیک دوره های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه مطالعه شده است.
۳۸.

بررسی اجتماعی و جمعیت شناختی مناسبات هویت و مهاجرت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ملی سال ۱۳ تابستان ۱۳۹۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 73 - 96
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۱۲۳
این مقاله در نظر دارد تأثیر مهاجرت بین المللی را بر هویت مورد بررسی قرار دهد. مهاجرت معمولاً فرصت ها و زمینه های قابل توجهی را برای ایجاد تغییر فراهم می آورد. بدین ترتیب، پرسش کلیدی این است که آیا مهاجرت به ایجاد تغییر در هویت منجر می شود؟ پدیده مهاجرت چه نقشی در زندگی آن دسته از مهاجرینی ایفا می کند که الگوهای کاملاً متفاوتی از هویت را در کشورهای مبدأ و مقصد مهاجرت تجربه می کنند؟ به علاوه، چه عوامل دیگری در فرایند انتقال هویت پس از مهاجرت نقش تعیین کننده ای دارند؟ در این مطالعه، با استفاده از الگوی پیشنهادی جمعیت شناس برجسته معاصر، کینگیسلی دیویس، هویت جنسیتی بر پایه مشارکت زنان در بازار کار مورد توجه می باشد. به عقیده دیویس، بخش قابل ملاحظه ای از تغییرات در هویت و نقش های جنسیتی را باید در رشد فزاینده مشارکت زنان در بازار کار طی دهه های اخیر جستجو کرد. روش پژوهش مورد استفاده در این مقاله، ترکیبی از بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل های آماری و تجربی است. تجزیه و تحلیل های این پژوهش بر دو نکته اساسی تأکید دارند: نخست آنکه، مناسبات بین مهاجرت و هویت را می توان تاحد زیادی در چارچوب مدل نظری «فاصله فرهنگی اجتماعی» بین مبدأ و مقصد مهاجرت تبیین کرد. درواقع، نتایج این پژوهش نشان می دهد که بین این فاصله فرهنگی اجتماعی و شدت تأثیر مهاجرت در ایجاد تغییر در هویت رابطه ای معکوس وجود دارد. دوم آنکه، عواملی همچون مهارت زبانی و طول اقامت در جامعه جدید، نقش مثبتی در وضعیت تمامی مهاجرین (متعلق به کلیه گروه های قومی و نژادی) دارند؛ با این همه، شدت تأثیر این دو عامل حیاتی نیز ارتباط مستقیم با فاصله فرهنگی اجتماعی بین مبدأ و مقصد مهاجرت در زمینه هویت دارد. درواقع، این امر نشان دهنده نقش تعیین کننده این دو عامل در کاهش دادن شکاف فرهنگی اجتماعی بین مبدأ و مقصد مهاجرت در جریان زندگی مهاجرین و افزایش موفقیت آنان در جامعه جدید می باشد.
۳۹.

بررسی تطبیقی وضعیت زنان در کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال افریقا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زن در توسعه و سیاست دوره ۱۵ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ 123 - 147

کلید واژه ها: خاورمیانه و شمال افریقا شکاف جنسیتی کشورهای اسلامی مشخصه های اقتصادی اجتماعی وضعیت زنان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۹۵
وضعیت زنان در چند دهه اخیر در بیشتر نقاط دنیا پیشرفت های چشمگیری داشته است. بااین حال، شکاف جنسیتی هنوز در بسیاری از جوامع وجود دارد. این پژوهش، با استفاده از شاخص های بین المللی سنجش وضعیت زنان، به بررسی تطبیقی کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال افریقا از حیث توسعه جنسیتی، نابرابری و شکاف جنسیتی می پردازد. روش این پژوهش تحلیل ثانویه داده های بین المللی است که به دو روش تحلیل توصیفی اکتشافی و تحلیل خوشه ای انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل های این تحقیق در خصوص وضعیت این کشورهای اسلامی بر دو الگوی اصلی تأکید دارد: اول آنکه، چنانچه مجموعه این کشورها را به عنوان یک کل در نظر بگیریم، شکاف جنسیتی میان آن ها به مراتب بیشتر و برجسته تر از سایر نقاط جهان است. دوم آنکه، تحلیل های تفصیلی این پژوهش نیز نشان دهنده تنوع و تفاوت های قابل ملاحظه بین این کشورهاست؛ به طوری که می توان آن ها را بر اساس وضعیت زنان در سه شاخص بین المللی به پنج گروه مجزا تقسیم کرد. در این گروه بندی، کشورهای قطر و کویت در دسته یک، کشورهای امارات متحده عربی، تونس، بحرین، عمان، عربستان سعودی و لیبی در گروه دوم، کشورهای لبنان، ترکیه و الجزایر در گروه سوم، کشورهای ایران، سوریه، اردن، مصر، مراکش، پاکستان و عراق در گروه چهارم و یمن و افغانستان در گروه پنجم قرار می گیرند. بر این اساس، به نظر می رسد برای تبیین و شناخت دقیق وضعیت زنان در این کشورها، توجه به تفاوت های متعدد و ناهمسانی آن ها، هم در وضعیت کنونی و هم در روند تحولات وضعیت زنان در سه دهه گذشته، ضروری است.
۴۰.

هم گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های جامعه شناسی معاصر سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۸ 243 - 268

کلید واژه ها: هم گرایی شهری-روستایی رویکرد جمعیت شناختی جهانی شدن ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۷۱
موضوع اصلی تحقیق حاضر، معطوف به بررسی الگوها و تعیین کننده های هم گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی است. پرسش کلیدی تحقیق و ضرورت و اهمیت مطالعه آن ریشه در این واقعیت دارد که از یک سو جهان معاصر شاهد تحولات بنیادین در جهت گیری های افراد نسبت به ارزش های جامعه و خانواده است (ویلیام گود، 1963؛ گیدنز، 1373؛ اینگلهارت، 1977؛ ون دکا 1987؛ لشتاگه و سورکین، 2008؛ رولاند، 2012)؛ و ازسوی دیگر، تکنولوژی پیشرفته ارتباطی و رسانه ای با ایجاد «جامعه جهانی» (می یر، 2010) و «دهکده جهانی» (مک لوهان، 1964) سبب شده است تا این قبیل تغییرات ارزشی و نگرشی همه جوامع و افراد در سرتاسر جهان را دربرگیرد. آیا این اصل بر نقاط شهری و روستایی نیز صدق می کند؟ بدین معناکه آیا روستاییان و شهرنشینان نیز به یک نوع هم گرایی و هم سویی رسیده اند و رویکردهای جمعیت شناختی آنان کمابیش همانند و مشابه هم دیگر است؟ به طور خلاصه، نتایج این تحقیق نشان داده است که منطبق با «فرآیند جهانی شدن» منبعث از پیشرفت های تکنولوژیک در عرصه های ارتباطی و رسانه ای، شهرها و روستاها به طور چشمگیری با تغییرات بنیادین در جهت گیری های افراد نسبت به ارزش های جامعه و خانواده مواجه شده اند؛ به طوری که رویکردهای روستاییان و شهرنشینان نسبت به مؤلفه های جمعیت شناختی، مانند الگوهای ازدواج، فرزندآوری، طلاق و مهاجرت بیشتر به سوی یک نوع هم سویی و هم گرایی سوق پیدا کرده است. علاوه براین، نتایج این تحقیق بر این نکته اساسی نیز صحّه می گذارد که لازم است تا نقش و تأثیرات سایر عوامل تعیین کننده، مانند متغیر سن و سطح تحصیلات نیز موردتوجه و مطالعه قرار گیرد تا زمینه مطلوب برای شناخت هرچه بهتر و بیشتر هم گرایی شهری-روستایی مرتبط با رویکردهای جمعیت شناختی فراهم گردد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان