عبدالرضا فرجی راد

موضوع آب و تأثیر آن در حیات بشر نیاز به استدلال و تجزیه و تحلیل ندارد؛ اما رشد جمعیت و بالا رفتن سطح زندگی و رشد شهر نشینی همراه با گسترش ابعاد صنعتی و تکنولوژیکی زندگی در جهان سبب شده تا استفاده بهینه از آب و حوزه های آبی موجود در جهان با تأمل و برنامه ریزی بهتری حرکت کند. به دنبال چنین شرایطی، مسائل زیست محیطی تا حدودی مد نظر قرار گرفته و با کاهش رقابت های بیهوده سیاسی، کشورها درپی تعیین رژیم عادلانه ای برای بهره برداری همه کشورها و ملت ها از پهنه های آبی موجود و بهبود اقتصاد ملی بوده اند. از این رو بحران آب در حوزه دریاچه آرال به دلیل وجود پنج کشور حاشیه این دریاچه به عنوان یک پدیده، مورد بررسی این نوشتار است که با نبود یک مدیریت کارآمد، درحال نابودی و ایجاد یک بحران زیست محیطی در منطقه است. این مهم نیازمند به تبیین همه جانبه مدیریت منطقه ای و دست یابی به یک راه حل مورد رضایت دو طرف را نشان می دهد.

از نظر رهبران روسیه، حوزه نفوذ سنتی اتحاد جماهیر شوروی به ویژه آسیای مرکزی و قفقاز نخستین سنگر پدافندی برای پاسداری از امنیت ملی روسیه است و رفتار مسکو بر سیاق دوران روسیه تزاری و شوروی سابق، باید به دنبال اعمال سلطه بر این منطقه باشد. با این وجود، روسیه در طول دو دهه اخیر، رویکردهای مختلفی در قبال آسیای مرکزی و قفقاز در پیش گرفته است که در نگاه اول ممکن است تداعی کننده سردرگمی سران کاخ کرملین باشد، اما با بررسی دقیق علت اتخاذ چنین رویه ای، می توان دریافت که این رویکردها صرفاً تاکتیکی و به منظور تحقق راهبرد کلان روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز بوده اند. روندهای موجود، بیانگر آن است که هیأت حاکمه روسیه با تدوین راهبرد بلند مدت این کشور، همواره به دنبال آن بوده اند که روسیه را به عنوان یک امپراطور نفتی و بازیگری که با ارتقای جایگاه خود، قادر به ایفای نقشی ژئوپلیتیکی و کلیدی در عرصه انرژی است، مطرح کنند و از منابع انرژی روسیه و نیز انحصار خطوط لوله انتقال انرژی به عنوان ابزاری سیاسی و اقتصادی جهت تأمین منافع ژئوپلیتیکی این کشور در منطقه اوراسیا و به ویژه در روابط با اتحادیه اروپا بهره برداری کنند. در این تحقیق به دنبال پاسخ به این سال هستیم که روسیه برای رسیدن به اهدافش در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز بعد از جنگ سرد با چه موانعی رو به رو می باشد. به نظر می رسد از جمله موانع روسیه برای رسیدن به اهدافش اول جنگ های قومی – فرهنگی در منطقه قفقاز و بعد از آن حضور قدرت های فرامنطقه ای در این منطقه می باشد که در این پژوهش به بررسی آن می پردازیم.

یکی از نقاط حساس و ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از لحاظ منابع نفت و گاز و همچنین امور سیاسی امنیتی و نظامی، حوزه ی خزر می باشد. اهمیت این حوزه برای ایران به صورت راهبردی بوده و تمام تغییر و تحولات در آن بر استراتژی ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار می باشد. پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر 1991 و ظهور سه کشور جدید ساحلی آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان باعث به وجود آمدن چالش ها و فرصت هایی برای ایران در این منطقه شده است، حضور بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، به منظور بهره برداری از انرژی نفت و گاز از یک سو و منابع سطحی و زیرسطحی این دریا از سویی دیگر و همچنین تعیین رژیم حقوقی این دریا باعث پیچیدگی و اهمیت استراتژیک آن شده است. این تحقیق به دنبال پرسش های اساسی زیر بوده است: 1- پدیده های چالش آفرین برای ایران در حوزه ی خزر کدامند؟ 2- چه فرصت هایی برای چالش های ایران در حوزه ی خزر وجود دارد؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که با استفاده از توان ها و استعدادها و شناخت محیط جغرافیایی حوزه ی خزر، می توان چالش ها را به فرصتی برای رسیدن به اهداف ملی و منافع ملی تبدیل نمود

اتحادیه اروپا پستی و بلندی های زیادی را در راه همگرایی پشت سر گذارده و فارغ از بن بستی که هم اکنون در آن گرفتار شده،می توان آن را موفق ترین پروژه همگرایی منطقه ای در دنیا دانست.از نتایج این همگرایی شکل گیری یک سیاست خارجی واحد بوده است که تقریبا در مقابل دیگر کشورها و مناطق دنیا بدان عمل می کنند. از زمان شکل گیری اتحادیه اروپا، جمهوری اسلامی ایران بجای یک کشور می بایستی با یک سیاست متحده از سوی مجموعه اعضای اتحادیه روبرو می گشت، که شدیدا بر روابط ایران و اروپا تاثیر می گذارد. در این پژوهش به دنبال پاسخ این سئوال هستیم که از زمان شکل گیری اتحادیه روابط جمهوری اسلامی با اتحادیه چگونه بوده و سپس چه عوامل ژئوپولیتیکی بر این روابط تاثیر گذار است.

مواد مخدر پدیده ای که در جامعه بشری همزمان با رشد جامعه مدرن به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح شد و امروزه بعد گسترده ای به خود گرفته است. از خصوصیات این پدیده این است که هم در مناطق تولید کننده و هم مصرف کننده آسیب های جدی ای را به نظم اجتماعی وارد می سازد. امروزه گفته می شود که این تجارت بعد از نفت و اسلحه بزرگترین بازار جهانی را از لحاظ ارزش به خود اختصاص داده است. مواد مخدر به عنوان یک تهدید جهانی که مشارکت فعال همه دولتها را برای حل آن می طلبد مطرح می باشد. منطقه جنوب آسیا که از آن به عنوان هلال طلایی کشت مواد مخدر از آن یاد می شود قسمت اعظم تولید مواد مخدر را به خود اختصاص داده است و سابقه ای حداقل چهار دهه را در تولید و عرضه به بازار های جهانی دارد. فقدان حاکمیت کارآمد در دو کشور پاکستان و افغانستان علی رغم خواست دولت های منطقه همچون افغانستان، هند، ایران و دولتهای فرا منطقه ای همچون یالات متحده آمریکا، روسیه و اتحادیه اروپا باعث تداوم و افزایش کشت این مواد در این منطقه علی الخصوص افغانستان شده و حتی پس از پیروزی نیرو های ائتلاف به رهبری آمریکا در جنگ افغانستان نیز شاهد این پدیده هستیم

امروزه­ با توجه به ­روند رو به رشد جمعیت و­تراکم جمعیتی­ ­مناطق­ شهری کشورهای در حال توسعه­ علی الخصوص ­در شهرهای­ پر­جمعیت و مستعد از نظر لرزه خیزی، لزوم نگرشی همه­ جانبه و فراگیر ­به­ حوادث­ طبیعی­ و­فجایع­ ناشی ­از بروز­آن­ها بیش ­از­پیش ­جلوه ­نموده­است. شهر ­تاریخی­ تبریز به­ خاطر نزدیکی به گسل­های ­­راستلغز فعال یکی­از شهرهای زلزله­ خیز ایران­ به ­شمار می­آید. در این بین ­شهرداری منطقه 8 تبریز که به­عنوان شهرداری­تاریخی و­فرهنگی شهر تبریز شناخته می­شود، دارای اماکن تاریخی با­ارزش، بافتی فرسوده، ترافیک­ سنگین و تراکم­ جمعیت بالا­­است­که­اهمیت­مطالعه­و پژوهش­را در­زمینه مدیریت بحران­ بیش­تر می­کند. در پژوهش حاضر­جهت مدیریت صحیح بحران­در منطقه­ قدیمی­8 تبریز، با بهره­گیری­از مدل­شاخص همپوشانی وزنی­در محیط GIS، اقدام به تفکیک سطوح خطرپذیر منطقه­گردید. لایه­های مورد استفاده در­این مدل­شامل فاصله­از گسل، کیفیت ابنیه، تراکم جمعیت، نردیکی­ به معابر، نزدیکی به فضاهای باز، درمانی، ایستگاه آتش نشانی، اماکن نظامی و انتظامی، پمپ­ بنزین و همچنین­ توپوگرافی­ محدوده­ مورد­مطالعه ­می­باشد.­نتایج ­حاصل از خروجی مدل­ نشان­ می­دهد که تنها 94/13% درصد از محدوده­ مورد­مطالعه­ دارای­و ضعیت­ مطلوب­تا بسیار مطلوب می­باشد. 37/47% درصد از محدوده نیز در وضعیت متوسط از لحاظ خطرپذیری در مواقع بحرانی قرار دارد. 69/38% درصد از محدوده مورد مطالعه نیز در شرایط نامطلوب تا بسیار نامطلوب قرار دارد که این امر لزوم برنامه­ریزی دقیق و اصولی را در مراحل قبل، حین و بعد از وقوع بحران از طرف مسئولین این منطقه طلب می­کند.

تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش اقامتگاه های محلی(خوشه سار بوم گردی) بر ارتقاء سطح زندگی جامعه محلی با تاکید بر روستاهای "گرمه"(کویر مرکزی ایران) و" شیب دراز "(جزیره قشم) انجام شده است.برای انجام این پژوهش تلفیقی از روش های کیفی و کمی مورد استفاده قرار گرفته است.در بخش کیفی با 14 نفر از اعضای اصلی وفعال خوشه سار بوم گردی که پایه گذار اقامتگاه های بومی، برای پذیرش طبیعت گردان هستند، مصاحبه شد.از مصاحبه ها برای بررسی عوامل و انگیزه های تشکیل خوشه سار بوم گردی،نقاط ضعف و قوت و نیز مسائل و مشکلات اعضاء و همچنین بررسی نظرات مردم بومی ساکن در روستاهای مورد مطالعه و ساخت گویه های متناسب با شرایط کنونی این روستاها استفاده شده است.در بخش پیمایشی تحقیق، از تکنیک پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردید. از حدود 200 نفر پاسخ دهندگان حائز شرایط تعداد 159پرسشنامه کامل و دارای قابلیت تجزیه و تحلیل توسط مردم بومی دو روستای مورد مطالعه پر شد. محقق 3 بار به روستای گرمه و چندین بار به روستای شیب دراز در جزیره قشم سفرکرده است. آشنایی با این دو روستا و تعامل با مردم بومی آن، زمینه را برای افزایش میزان دقت در پاسخگویی به پرسش نامه ها و جلب مشارکت آنها فراهم نمود. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح یکی تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان و دیگری تحلیل در سطح فرضیات پژوهش صورت پذیرفته است.نتایج هردو بخش کمی و کیفی تحقیق، گویای آن است که وجود اقامتگاه های بومی در مناطق روستایی مورد مطالعه باعث ارتقاء و بهبود کیفیت زندگی جامعه بومی شده که این امر یکی ازویژگی های اصلی اکوتوریسم است.یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که سیاست های توسعه اکوتوریسم درایران،نیازمند دقت دربسترسازی هماهنگ با نیازهای واقعی اکوتوریسم براساس اصول توسعه پایداراست. همچنین می بایست برنامه ریزی هایی برای جلب مشارکت سرمایه گذاران بومی در مناطق اکوتوریستی انجام شود تا بجای سرمایه گذاری های کلان برای ساخت هتل های چند ستاره در دل مناطق طبیعی وایجاد تعارضات فرهنگی و معضلات زیست محیطی، با جلب مشارکت سرمایه گذاران بومی و هدایت آنها در مسیر صحیح، زیرساخت های مناسب توسعه اکوتوریسم فراهم شود.

درعرصه فضایی سکونت گاه های انسانی، نابرابری در توزیع درآمد، تخصیص منابع اعتباری و محدودیتِ دسترسی به امکانات و خدمات همواره از جمله تنگناها و مشکلات در راستای توسعه روستایی و برقراری تعادل در روابط شهر و روستا به شمار می¬رود. از این رو صاحب نظران تلاش برای ارائه راهبردها و نظریاتی به منظور توسعه همه¬جانبه و پایدار در سطوح گوناگون ناحیه¬ای نموده¬اند. در این میان رویکرد «کارکردهای شهری در توسعه روستایی » به عنوان راهبردی با تأکید بر جذب خدمات و تسهیلات معیشتی - رفاهی در شهرهای عموماً کوچک و ارائه آنها به روستاهای پیرامون، همگام با حفظ ارتباط ارگانیک در چارچوب نظام سلسله¬مراتبی میان شهر و روستاها توانسته زمینه¬های رشد و توسعه روستایی را فراهم آورد. این پژوهش بر آن است با بهره¬گیری از چارچوب نظری و سازوکارهای رویکرد یاد شده، به تبیین جایگاه شهر نورآباد (مرکز شهرستان ممسنی) در توسعه روستاهای پیرامون با مورد شناسی دهستان بکش1 بپردازد. برای دستیابی به این هدف ضمن به کارگیری شاخص مرکزیت و سطح¬بندی روستاهای این دهستان در مقایسه با شهر، به عملکردهای اقتصادی – اجتماعی به ویژه نقش واسطه¬گری نورآباد، متکی بر مطالعات میدانی توجه شده است. مطالعه صورت گرفته نشان می¬دهد که شهر نورآباد در این رابطه نقش¬آفرینی دوسویه داشته است. بدین معنا که این مناسبات هم به رشد و توسعه شهر کمک کرده است و هم زمینه¬ساز توسعه¬روستایی در ابعاد گوناگون بوده است.

بشر درتکامل فرهنگی خود در هر عصر، سکونتگاه مخصوصی را شکل داده است.ابتدایی ترین شکل سکونت انسانهای شکارچی اولیه "غار سنگی حفرشده" بوده است. فعالیت بعدی بشر اولیه، تغییر چهره جنگلها و ایجاد کلبه های ساخته شده از نی و چادر بود و در نهایت ترجیح داد تا بصورت گروهی در دهکده ها و روستاها سکونت گزیند. با افزایش جمعیت، روستاها نیز گسترش یافتند و بتدریج در طی فرایندی روستاهای بزرگتر تغییر شکل دادند و به شهرها و شهرکها تبدیل شدند. در نهایت نیزشهرهایی به ما در شهرهای پرجمعیت بدل گردیدند. شهر به دنبال رشد فیزیکی خود در طول زمان، منجربه گسترش بسوی محدوده های روستایی شد و اولین تاثیرآن تهدید فعالیتهای زراعی وکاهش تولید و به دنبال آن کاهش وسعت اراضی زراعی و باغ ها بود. در واقع می توان گفت که توسعه شهرها چه از لحاظ مکانی وچه اجتماعی، تحولی منفی و شگرف در اقتصاد روستایی را فراهم آورد و زمینه ساز بسیاری از کاستیها و مهاجرتهای روستایی گردیدکه دربسیاری از کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران قابل مشاهده است.

بشر در تکامل فرهنگی خود در هر عصر، سکونتگاه مخصوصی را شکل داده است. ابتدایی ترین شکل سکونت انسان های شکارچی اولیه ""غار سنگی حفر شده"" بوده است. فعالیت بعدی بشر اولیه، تغییر چهره جنگلها و ایجاد کلبه های ساخته شده از نی و چادر بود و در نهایت ترجیح داد تا به صورت گروهی در دهکده ها و روستاها سکونت گزیند. با افزایش جمعیت، روستاها نیز گسترش یافتند و بتدریج در طی فرآیندی روستاهای بزرگ تر تغییر شکل دادند و به شهرها و شهرک ها تبدیل شدند. در نهایت نیز شهرهایی به مادر شهرهای پرجمعیت بدل گردیدند. شهر به دنبال رشد فیزیکی خود در طول زمان، منجر به گسترش بسوی محدوده های روستایی شد و اولین تاثیر آن تهدید فعالیت های زراعی و کاهش تولید و به دنبال آن کاهش وسعت اراضی زراعی و باغ ها بود. در واقع می توان گفت که توسعه شهرها چه از لحاظ مکانی و چه اجتماعی، تحولی منفی و شگرف در اقتصاد روستایی رافراهم آورد و زمینه ساز بسیاری از کاستی ها و مهاجرت های روستایی گردید که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران قابل مشاهده است. در این مقاله باغستان به عنوان یکی از روستاهایی که امروزه به شهر تبدیل شده بطور موردی مطالعه شده است

کمبود آب شیرین در سطح جهان و میزان بارش کم باران در نقاط مختلف جهان و افزایش بی رویه جمعیت و نیاز روز افزون به آب شیرین، مناسبات سیاسی کشورهایی را که دارای حوضه های آبریز مشترک می باشند دچار تنش و بحران نموده است. تا جایی که سازمان های مهم بین المللی نظیر سازمان ملل و یونسکو، قرن 21 را به عنوان قرن هیدروپلیتیک نامیده اند. ایران با داشتن 195/648/1 کیلو متر مربع وسعت که بیش از یک چهارم آن را بیابانها و مناطق کویری تشکیل می دهد از نظر آب و هوایی جزء مناطق کم باران جهان است. جمعیت ایران نیز از دهه 1335 (اولین سرشماری در ایران) تا دهه 1385 به بیش از 4 برابر افزایش یافته و از رشد شتابانی برخوردار می باشد، که نیاز های آبی ایران را افزایش می دهد.در ایران 24 رود خانه مرزی جریان دارد که مهمترین و طولانی ترین آنها رودخانه مرزی ارس است که بخشعمده ای از آن در استان اردبیل قرار دارد. سرچشمه های رودخانه ارس از کشور ترکیه بوده که پس از عبور از ارمنستان، وارد ایران شده و در امتداد مرزهای ایران و جمهوری آذربایجان، مسافتی طولانی را پیموده و وارد خاک آذربایجان می شود و در نهایت به دریای خزر می ریزد. استان اردبیل به خصوص دشتهای شهرهای اردبیل و مغان به شدت به آب رودخانه مرزی ارس وابسته است. افزایش زیاد جمعیت در این استان و مهاجر پذیر بودن آن در سطح کشور، نیاز روز افزون این استان را به آب بیشتر به خاطر تامین مواد غذایی این منطقه، افزایش داده است. وجود سرچشمه های ارس در ترکیه، نداشتن رژیم حقوقی مناسب در برداشت از حوضه ارس و نیازهای آتی جمعیت استان به مواد غذایی بیشتر و آب شرب، پیش بینی می گردد که امنیت سیاسی این منطقه دچار تنش شده که منشاء این تنش ها، آبهای مرزی و هیدرو پلیتیک منطقه خواهد بود.

صنعت گردشگری امروزه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار شده است و به دلیل مزایایی که دارد توجه اغلب دولتها و مسئولان ملی و محلی را به خود جلب کرده است. این صنعت دارای ارکان و انواع طبقه بند یهای گوناگونی است که با آنها مفهوم می یابد و بدون آنها در حقیقت واژه گردشگری بی معناست. ارکان این صنعت عبارتند از جاذبه های گردشگری، تسهیلات و خدمات گردشگری. از طرفی پیشنیاز دستیابی به هر نوع پیشرفت و توسعه ای، انجام تحقیقات درست و اصولی در آن زمینه که یکی از ارکان اصلی هر تحقیق علمی توجه به مبانی نظری است. در مبانی نظری هر تحقیقی، مطالعه در رابطه با تئوریها، مفاهیم و تعاریف کلیدی و مربوط به موضوع تحقیق یکی از الزامات محسوب می شود. هر چند تا کنون تحقیقاتی که در کشورمان در رابطه با واژه گردشگری و طبقه بندی آن انجام شده بیشتر مربوط به گذشته است و مطلبی در اکثر تحقیقات تکرار شده و یا اشکالاتی بر آنها وارد است. بنا بر این لازم است با نگاهی نو و دقیقتر به این واژه و موضوعات مربوط به آن بپردازیم. مقاله حاضر به تحلیلی پیرامون موضوع گردشگری و جدیدترین و کاملترین طبقه بندی انواع آن پرداخته است و هدف از انجام این تحقیق ارائه تعاریف درست و جدید است تا پایه و اساس تحقیقات بعدی همچون توسعه گردشگری، برنامه ریزی گردشگری، و غیره قرار گرفته و آنها نیز بر این مبنا درست و اصولی انجام شوند.

امروزه همگرایی منطقه ای باتوجه به عامل جغرافیا مورد توجه اکثریت کشورهای جهان قرار گرفته است. با توجه به طرح موضوع جهانی شدن اقتصاد و ضرورت همگرایی بیشتر سیاسی و اقتصادی بین کشورهای یک منطقه جغرافیایی، کمترکشوری را در دنیا می توان یافت که برای توسعه خود به همگرایی منطقه ای توجه نداشته باشد . کشورها اگر در یک گروه منطقه ای قرار گیرند بهتر می توانند منافع منطقه و کشورهای خود را تامین کند و ضعف ها و نقصان های خود را برطرف نمایند . منطقه گرایی در حوزه جغرافیایی اروپا، الگوی نسبتا موفقی را به جهانیان ارائه نمود که به دنبال آن مناطق دیگر کره خاکی از این الگو پیروی کردند. نفتا در آمریکای شمالی ، مرکوسور در آمریکای لاتین، آسه آن در جنوب شرق آسیا، سارک در جنوب آسیا و چندین سازمان منطقه ای دیگر همه نشان از علاقه کشورهای یک منطقه برای همگرایی بیشتر دارد . هر چند در منطقه ای که کشور ما قرار گرفته سازمانی به نام اکو تشکیل شده است ولی از آنجایی که اشتراکات لازم برای یک همگرایی منطقه ای فعلاً در بین اعضا وجود ندارد، در طول بیش از یک دهه فعالیت موفقیتی برای این سازمان به دست نیامده است. با توجه به تحولات یکی دو سال اخیر در منطقه خلیج فارس و اشتراکاتی که بین کشورهای این منطقه به ویژه در زمینه انرژی وجود دارد به نظر می رسد به دور از تنش های گذشته، می بایستی در جهت هر چه بیشتری همگرایی سیاسی و اقتصادی قدم های مثبتی برداشت تا به توان با همکاری با دیگر مناطق دنیا و سازمان های بین المللی مثل سازمان تجارت جهانی به اهداف مورد نظر دست یافت.