علی اکبر عنابستانی

اقتصاددانان در دهه های اخیر از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه ی اقتصادی-اجتماعی نواحی روستایی یاد می کنند؛ به طوری که طی سال های اخیر از گردشگری به عنوان ابزاری برای حل چالش های اقتصادی- اجتماعی در نواحی روستایی حاشیه ای و یا روستاهایی که با کاهش فعالیت های کشاورزی سنتی روبه رو هستند، استفاده می کنند. در این راستا تحقیق حاضر، در پی ارزیابی فضایی شاخص های توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی در منطقه ی تجاری دهشیخ-سیگار، شهرستان لامرد واقع در استان فارس است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و جامعه ی آماری آن شامل تمامی 1968 خانوار روستایی با 7281 نفر جمعیت ساکن در 13 روستای منطقه ی تجاری دهشیخ -سیگار در شهرستان لامرد است که با استفاده از فرمول کوکران با سطح خطای 06/0، تعداد 235 خانوار به عنوان خانوارهای نمونه ی برآورد و به روش تصادفی مورد پرسشگری قرار گرفتند. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از نرم افزارهای، آنتروپی شانون، MABAC، ArcGIS و آزمون T تک نمونه ای و رگرسیون خطی در نرم افزار SPSS استفاده گردیده است. یافته های پژوهش مؤید آن است که در تمامی متغیرهای تحقیق میزان اثرگذاری گردشگری تجاری بر توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی در منطقه ی تجاری دهشیخ-سیگار، شهرستان لامرد بالاتر از میانه ی نظری (3) است. نتایج سطح بندی پایداری روستاهای مورد مطالعه متأثر از گردشگری تجاری با استفاده از مدل ماباک در روستاهای سیگار، دهشیخ و کره مچی بالاترین سطح را نشان می دهد. گردشگری تجاری با مقدار R (959/0) دارای بیش ترین میزان تأثیر بر توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی در منطقه ی موردمطالعه بوده است. در تحلیل فضایی اثرگذاری گردشگری تجاری بر توسعه پایدار روستاهای موردمطالعه، روستاهای دولت آباد، حسن کمالی، فیروزآباد، کاکلی با مقدار R2 (992/0، 988/0، 986/0 و 983/0) دارای بیش ترین تأثیر و در روستاهای دهشیخ و سیگار با ضریب R2 (865/0 و 925/0) از عملکرد ضعیفی برخوردار است.

روستاها، به عنوان قلب تولیدی جوامع مبتنی بر معیشت کشاورزی، ازجمله زیست بوم های زنده ای هستند که در شرایط بحرانی خشک سالی خسارات عدیده ای را متحمل می شوند. از طرفی دیگر، توجه به راهبرد های ظرفیت سازی اجتماعات محلی (ساکنان مناطق روستایی) در مواجهه با بحران و ارتقای ظرفیت های آنان در بازیابی شرایط خود (راهبرد های تاب آورانه) در برابر خشک سالی و رکود کشاورزی ناشی از آن حائز اهمیت فراوان است؛ لذا هدف از مطالعه ی حاضر، بررسی عوامل تأثیرگذار بر توسعه ی تاب آوری روستاییان غرب دریاچه ی ارومیه در برابر تغییر اقلیم (با تأکید بر خشک سالی) با استفاده از الگوی ساختاری-تفسیری است. جامعه ی آماری مطالعه ی حاضر را نخبگان محلی، کشاورزان پیشرو و سایر افراد ساکن در مناطق روستایی موردمطالعه که به نوعی مطلع محلی بودند (30 نفر)، تشکیل می دهند. گردآوری داده ها جهت بررسی عوامل تأثیرگذار بر توسعه ی تاب آوری به دو صورت اسنادی و پیمایشی صورت گرفت. ابزار پژوهش، پرسشنامه و مصاحبه بود. برای تجزیه وتحلیل ساختاری اطلاعات جمع آوری شده از نرم افزار میک مک استفاده شده است. نتایج پژوهش و نحوه ی توزیع و پراکنش متغیرهای استخراجی در صفحه ی پراکندگی نشان داد که سیستم موردمطالعه ناپایدار است. همچنین بر اساس نتایج اثرات مستقیم و غیرمستقیم 20 متغیر به عنوان عوامل کلیدی انتخاب شدند که از میان آن ها 12 عامل به معیار اقتصادی، 3 به معیار اجتماعی و 3 به معیار فنی مربوط شده و بیش ترین تأثیر را بر توسعه ی تاب آوری روستاییان ساکن در غرب دریاچه ی ارومیه در مقابل خشک سالی دارند.

هدف: توسعه روستایی به طور عمده بر کاهش فقر، فرصت های بهتر برای معیشت، تأمین امکانات اولیه و امکانات زیربنایی از طریق برنامه های نوآورانه خود اشتغالی متمرکز است. روستای هوشمند فعالیت های طولانی مدت اجتماعی، اقتصادی، رفاهی و زیست محیطی را برای جامعه روستا فراهم می کند که باعث می شود مشارکت گسترده در فرایندهای حاکمیت محلی و ارتقاء کارآفرینی فراهم شود. همچنین می تواند سلامت و رفاه را بهبود بخشد و تعاملات ساکنان روستا را تقویت کند؛ بنابراین، هدف تحقیق حاضر شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر شکل گیری رهیافت روستای هوشمند در ایران است.روش و داده: تحقیق حاضر از نوع کاربردی است و به روش توصیفی - تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز به شیوه اسنادی –کتابخانه ای جمع آوری شده و با استفاده از قضاوت کارشناسانه و بهره گیری از شیوه پیمایش میدانی (مشاهده و پرسش نامه) و مدل فرایند تحلیل شبکه  (ANP)  و DEMATEL  به تحلیل داده ها پرداخته شده است.یافته ها: نتایج تحقیق نشان می دهد که از بین عوامل مربوط به شکل گیری رهیافت روستای هوشمند، مؤلفه های ده گانه روستای هوشمند شامل آموزش هوشمند، اتصال هوشمند، اقتصاد هوشمند، انرژی هوشمند، سلامت هوشمند، محیط هوشمند، حکمرانی هوشمند، زیرساخت و تحرک هوشمند، کشاورزی هوشمند و گردشگری هوشمند که در این تحقیق شناسایی شده اند. با توجه به نظر پاسخگویان، آموزش هوشمند با میزان ۲۶/۷ درصد رتبه اول و مؤلفه اتصال هوشمند با میزان ۲۰/۴ درصد رتبه دوم تأثیرگذاری را به خود اختصاص داده اند. نتیجه گیری: بنابراین، رسیدن به توسعه همه جانبه در ارتباط با روستای هوشمند نیازمند توجه کارا به آموزش و اتصال هوشمند است، چرا که بیشترین اثرگذاری را در شکل گیری روستای هوشمند به خود اختصاص داده اند.نوآوری، کاربرد نتایج: برای اولین بار در ایران به بررسی مؤلفه های شکل گیری رهیافت روستای هوشمند مبتنی بر ظرفیت های بومی آن پرداخته شده است و می تواند راهگشای تحقیقات بعدی در این حوزه باشد.