فرخ لقا بهادری امجز

  رهیافت رشد هوشمند نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار روستایی دارد؛ ازاین رو تدوین سناریوهایی که زمینه تحقق رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت را فراهم می سازد، باید موردتوجه قرار گیرد. در پژوهش حاضر تلاش شده با مشارکت مدیران و مسئولان و خبرگان دانشگاهی، پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت شناسایی و درنهایت سناریوهای مؤثر بر شکل گیری رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی تدوین شود. پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری داده ها و اطلاعات به صورت کتابخانه ای، اسنادی و پیمایشی (مصاحبه) بود. با بررسی منابع علمی 57 عامل تأثیرگذار بر رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شناسایی شد که در 4 بُعد دسته بندی شدند و درمجموع 30 نفر، شامل مدیران سازمان های مرتبط و متخصصان دانشگاهی، مصاحبه انجام شد. تجزیه وتحلیل داده ها مبتنی بر تکنیک های آینده پژوهی بود؛ ازجمله تحلیل ساختار، تحلیل اثرات متقابل (نرم افزارهای میک مک و سناریوویزارد). نتایج نشان داد 35 سناریو با سازگاری ضعیف و تنها یک سناریو در حالت سازگاری قوی و پایدار (ناسازگاری صفر) قرار دارد. سناریوی اول که یک سناریو با جهت مثبت است، دارای مجموع امتیاز اثر متقابل 446 و ارزش سازگاری 5 است؛ درحالی که سناریوی دوم که سناریوی نامطلوب است، مجموع امتیاز اثر متقابل 93- و ارزش سازگاری 1- دارد. سناریوی سوم (پابرجا) نیز دارای ارزش سازگاری 3 بود و با امتیاز مجموع اثر متقابل 42 می تواند از سناریوهای محتمل برای آینده تحولات کالبدی- فضایی روستایی باشد.

طرح مسئله- امروزه رهیافت رشد هوشمند نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار روستایی دارد. این رویکرد تلاش می کند، کیفیت زندگی انسان ها را ارتقا دهد، درصدد پاسخگویی به مسائل و مشکلات اجتماعی- اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی و راهگشای مدیریت روستایی برای استفاده بهینه از امکانات و حل معضلات روستایی است. درواقع رهیافت رشد هوشمند مسیری را برای برون رفت از ناپایداری و رسیدن به توسعه پایدار در نواحی روستایی فراهم می کند. هدف- هدف این پژوهش، بررسی وضعیت مؤلفه های رشد هوشمند در سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت است. روش- داده های موردنیاز با استفاده از پرسشنامه جمع آوری و برای تجزیه و تحلیل از نرم افزارهای مختلف استفاده شد. این پژوهش بر پایه روش توصیفی – پیمایشی و ازنظر هدف، کاربردی است. برای گردآوری اطلاعات روش های اسنادی و میدانی به کار رفت. جامعه نمونه این پژوهش، ساکنان 18روستای بالای 1000 نفر جمعیت شهرستان جیرفت از توابع استان کرمان است. در این بین، براساس فرمول کوکران، از بین 12131 خانوار، تعداد 261نفر انتخاب و با روش تصادفی از آنها نظرسنجی شد. برای دستیابی به اهداف پژوهش، از نرم افزارهای SPSS، AHP، GRA و GIS استفاده شد. نتایج- براساس نتایج به دست آمده از مدل ساختاری PLS، بعد حمل ونقل و ارتباطات (723/0) دارای بیشترین اثرگذاری بر شکل گیری رشد هوشمند در محدوده موردمطالعه بوده است. بعد از آن به ترتیب شاخص های بهبود بافت کالبدی، ارتقای کیفیت محیطی، پایداری اجتماع محلی، پایداری اقتصاد محلی، ارتقای کیفیت مسکن و تراکم و توسعه فشرده با 715/0، 707/0، 706/0، 704/0، 626/0 و 459/0 قرار می گیرند. نتایج تحلیل فضایی نشان دهنده آن است که بیشترین میزان رتبه سکونتگاه های روستایی به لحاظ بهره مندی از شاخص های رشد هوشمند متعلق به روستاهای علی آباد، دولت آباد، دوبنه، حسین آباد دهدار، اسماعیلی سفلی و گلاب صوفیان سفلی و روستاهای طرج، کنار صندل، نارجو و سغدر دارای کمترین رتبه به لحاظ بهره مندی از شاخص های رشد هوشمند است. به طور کلی نتایج ارائه شده نشان دهنده آن است که رهیافت رشد هوشمند تأثیر مثبت و معناداری در توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی داشته است. نوآوری- در پژوهش حاضر برای اولین بار به موضوع مؤلفه های مؤثر بر شکل گیری رشد هوشمند در توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی با استفاده از مدل های کاربردی توجه شده است.

هدف پژوهش حاضر تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر شکل گیری رهیافت رشد هوشمند در سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت است. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی و جامعه آماری تحقیق حاضر شامل دو گروه می باشد: جامعه آماری گروه اول شامل(12131) خانوار ساکن در تمامی 18 روستای واقع در شهرستان جیرفت است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 261 خانوار به عنوان خانوارهای نمونه برآورد و به روش تصادفی مورد پرسشگری قرار گرفتند. گروه دوم شامل30 نفر از کارشناسان، متخصصان و استادان دانشگاهی و مسئولان اجرایی شناسایی شده در حوزه روستایی است. برای تجزیه وتحلیل داده ها، از نرم افزارهای AHP، COCOSO و آزمون T تک نمونه ای در نرم افزار SPSS استفاده گردیده است. یافته های تحقیق مؤید آن است که از میان شاخص های رشد هوشمند روستایی، شاخص حمل ونقل و ارتباطات و بهبود بافت کالبدی به ترتیب با میانگین های 542/106 و 425/99 به عنوان مهم ترین شاخص های رشد هوشمند روستایی در روستاهای موردمطالعه بوده اند. نتایج حاصل از مقایسه زوجی عوامل مؤثر بر شکل گیری رشد هوشمند با استفاده از روشAHP ازنظر کارشناسان نشان داد که مؤلفه های پایداری اقتصاد محلی، حمل ونقل و ارتباطات، ارتقاء کیفیت مسکن، ارتقاء کیفیت محیطی به ترتیب با وزن های 303/0، 204/0، 132/0 و 126/0 درصد، مهم ترین عوامل اثرگذار بر شکل گیری رشد هوشمند هستند. همچنین مؤلفه های تراکم و توسعه فشرده، بهبود بافت کالبدی و پایداری اجتماع محلی به ترتیب با وزن های 065/0، 081/0 و 089/0 اهمیت کمتری در شکل گیری رشد هوشمند نسبت به سایر عوامل دارند. درنهایت نتایج حاصل از روش تلفیقی وزن دهیAHP و COCOSO نتایج نشان می دهد به لحاظ برخورداری از شاخص های رشد هوشمند روستاهای علی آباد، دولت آباد و دوبنه به ترتیب رتبه های اول تا سوم و دارای بیشترین میزان رتبه و روستاهای طرج، نارجو و سغدر دارای کمترین رتبه به لحاظ برخورداری از شاخص های رشد هوشمند هستند.

امروزه مقوله توسعه، دغدغه بسیاری از کشورها است. یکی از ارکان توسعه، جامعیت و یکپارچگی آن در رفع عدم تعادل های اقتصادی - اجتماعی در منطقه است. در پژوهش حاضر که به شیوه «توصیفی-تحلیلی» به انجام رسیده، سعی شده نمای توسعه یافتگی با ارزیابی بیش از 80 شاخص فرعی در قالب 7 مولفه اصلی در دهستان های بخش مرکزی شهرستان جیرفت بر مبنای آمار سال 1395 و در راستای هدف اصلی این پژوهش بررسی شود. داده-های نظری پژوهش به روش کتابخانه ای جمع آوری و پس از استخراج شاخص ها، اوزان هر شاخص از مدل TOPSIS بدست آمد. سپس اوزان حاصل از آنتروپی شانن و مدل تاپسیس در نقشه های فواصل اعمال و با بهره گیری از برنامه جانبیKriging ، درونیابی شد. در نهایت خروجی نهایی با ابزارFuzzy overly و گامای 9/0 استخراج شد و در مرحله بعد با استفاده از تحلیل خوشه و ناخوشه نقشه های مکانی ترسیم گردیدند. نتایج مدل تاپسیس نشان می دهد که بالاترین رتبه ی شاخص های توسعه یافتگی در محدوده مورد مطالعه مربوط به دهستان هلیل با میانگین 66/0 می باشد و دهستان های اسفندقه، اسلام آباد، دولت آباد و خاتون آباد به ترتیب با میانگین 55/0، 54/0، 46/0، 24/0 اولویت های بعدی را به خود اختصاص داده اند. همچنین تحلیل یافته ها نشان می دهد که دهستان هلیل از لحاظ برخورداری از نظر شاخص های تحقیق در حال توسعه می باشند. اسفندقه، اسلام آباد، در وضعیت نیمه برخوردار و دولت آباد و خاتون آباد در وضعیت محروم قرار گرفته اند؛ که این امر نشان از وضعیت نامناسب و دور از استانداردهای مطلوب توسعه یافتگی در سطح جهانی و ملی در محدوده مورد مطالعه می باشد.