علی زنگی آبادی

توسعه نامناسب و رشد سریع کلان شهرها، بدون تمهیدات و زیرساخت های لازم، پیامدهای منفی عدیده ای را در بخش های مختلف یک شهر (از جمله شهر اصفهان به عنوان سومین کلان شهرهای کشور)، به همراه داشته است که در این میان ساماندهی کاربری های عمومی و محیط های شهری آن از جمله، مبلمان شهری، یکی از رهیافت های سازنده شهرسازی پایدار به شمار می آید که با هدف بهبود کیفیت محیط شهری و برآوردن نیازهای مختلف انسانی صورت می پذیرد. بنابراین تحلیل فضایی مبلمان شهری و شناخت نقاط ضعف و قوت آن، به عنوان یکی از عناصر مهم شهر اصفهان در بخش مرکزی، با کاهش آثار مخرب آن، گسترش نامناسب و بالا بردن سطح زیبایی بصری، موجب افزایش کیفیت زیستی و هویت بخشی به سکونت ساکنان آن می گردد. در این پژوهش با استفاده از روش های تحلیلی و جمع آوری داده ها و اطلاعات از طریق مطالعات و پیمایش میدانی، پرسشنامه(400 مورد)، مصاحبه با متخصصان (در سازمانهای مرتبط نظیر سازمان زیباسازی شهرداری و...) و داده های دسته دوم، اوضاع و شرایط موجود مبلمان شهری در محدوده های گردشگری بخش مرکزی شهر اصفهان بررسی شده است. سپس با توجه به نتایج به دست آمده در زمینه ی نقاط قوت و ضعف این عناصر، راهکارهایی جهت ایجاد شرایط مناسب محیطی، برای شهروندان، کمک به حفظ آسایش و رفاه آنها، ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهر و دستیابی به شرایط مناسب و بهینه در زمینه مبلمان شهری ارایه شده است.

بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرها، شناخت نقاط ضعف و قوت، پتانسیلها و کمبودهای آنها زمینه مناسبی را برای ارائه راهبردها و بکارگیری برنامه های مناسب توسعه شهری و همچنین پی ریزی و ایجاد یک نظام شبکه شهری متعادل فراهم می سازد. مطالعه میزان توسعه یافتگی سکونتگاههای شهری در سطح منطقه ای با توجه به تنوع ویژگیهای آنها بصورت جدا از هم امکان پذیر نبوده و در صورت انجام نتایج حاصله ...

هدف این پژوهش، تعیین عوامل مؤثر بر ساخت و سازهای شهری و بررسی تفاوت های فضایی ناشی از آنها در مناطق شهری استان های کشور است. نوع پژوهش «کاربردی» و روش انجام آن «توصیفی- تحلیلی» است که با استفاده ازمدل های«تحلیل عاملی» و«تحلیل خوشه ای» انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، با تقلیل 93 نماگر اولیه به 42 نماگر انتخابی، 9 عامل معنادار که 79/76 درصد واریانس جامعه را محاسبه و توضیح می دهد، در گسترش ساخت و سازهای شهری کشور مؤثر هستند. بر این اساس، استان های کشور با بهره گیری از مدل تحلیل خوشه ای به چهار سطح قابل تقسیم هستند؛ 7 استان شدیدترین ساخت و سازهای شهری را دارا هستند. 3 استان دارای ساخت و سازهای شهری «نسبتاً زیاد»، 9 استان ساخت و سازهای شهری «نسبتاً کم » و 11 استان دارای ساخت و سازهای شهری «ضعیف» هستند. رگرسیون چند متغیره سهم مؤلفه های «ساخت و سازهای مسکونی»، «مقاومت مصالح ساخت و ساز» و «افزایش بنا یا توسعه ساختمانی» را در گسترش کمی و کیفی ساخت و سازهای شهری مؤثرتر از سایر عامل ها پیش بینی می نماید.

کاشان قدیم به عنوان نشانه بارز معماری ایرانی- اسلامی، گویای آن است که شهرسازی و معماری ایرانی- اسلامی هرگز با طبیعت بیگانه نبوده و معماری که برای ایجاد ساختمان مجبور به دخالت در طبیعت گردیده نه تنها موجب انهدام آن نگردیده ، بلکه توانسته تعادلی در این میان به وجود آورد. بافت تاریخی کاشان در گذشته دارای ساختار مشخصی بود. حصار و بارویی که مرز محله را مشخص می کرد و قلعه ای که در نزدیکی آن حصار، محافظت بافت را از دشمنان مقدور می داشت. دروازه ای چند، که مدخل های بافت بودند و گذرهایی که از این دروازه ها شروع شده و با عبور از محلات و مراکز محلات، آنان را به بازار (مرکز اصلی تجارت و رونق اقتصادی بافت) پیوند می زدند. اما شهرسازی دوران معاصر با به ارمغان آوردن خیابان و فلکه و هم چنین با توسعه مرکزیت اداری شهر و ایجاد ساختمان های غیر بومی و محصور در فضای سبز، لطمات جبران-ناپذیری بر بافت اُرگانیک شهر وارد کرده است. بنابراین سازمان فضایی و ساختار کالبدی بافت تاریخی، طی دوران های مختلف، دگرگونی بسیار زیادی پیدا کرده است. بررسی و تعیین مسیر تغییر و تحولات ساختار بافت قدیم شهر در هر دوره تاریخی تا کنون ، آسیب های وارد شده بر این بافت ارزشمند طی گسترش شهر در سده اخیر و به طور کلی حفظ، احیاء، باززنده سازی و برنامه ریزی آن نه تنها به عنوان یک موضوع شهری و منطقه ای بلکه به مثابه یک مسأله ملی از اهداف مهم این پژوهش به شمار می رود. برای بررسی و تبیین موضوع تحقیق، ترکیبی از روش های توصیفی، تحلیلی و پیمایشی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ساختار اصلی بافت قدیم شهر کاشان از استخوان بندی اُرگانیک منحصر به فرد و سازمان فضایی خاصی برخوردار بوده که این ساختار از برج وباروی شهر، معابر و گذرها، محلات و مرکزمحلات، فضاهای عمومی مانند بازار و میدان تشکیل شده بود. بررسی ها نشان می دهد، تغییر ساختار منسجم و متمرکز و در عین حال پویای قدیمی برای اولین بار در اوایل دهه 40 با شکستن و فرو ریختن حصار شهر رخ داد. از این دوران به بعد توسعه وگسترش شهر و ایجاد هسته های جمعیتی حاشیه شهر ساخت متمرکز و متراکم بافت قدیم را به بافت پراکنده چند هسته ای تبدیل کرد که نظم ساختاری خاصی نداشت. به تدریج این نواحی از بافت به علت عدم موفقیت در جذب و نگهداشتن ساکنان در درون خود به علت کمبود خدمات رسانی رفته رفته به لحاظ کالبدی ، اجتماعی و اقتصادی رو به فرسودگی نهاد.

شهرهای امروزی در نقاط مختلف دنیا به دلایل متعدد از جمله نوع مکان گزینی، توسعه فیزیکی نامناسب، عدم رعایت استانداردهای لازم و... همواره در معرض خطرات ناشی از بلایای طبیعی قرار دارند. یکی از این خطرات که بسیاری از شهرهای جهان از جمله کشور ما را تهدید می کند، زمین لرزه است. ایران یکی از زلزله خیزترین کشورهای دنیا محسوب می شود و شهرهای آن در رابطه با این پدیدة طبیعی آسیب های فراوان دیده اند. تهران نیز به عنوان کلانشهر اول کشور نه تنها از این قاعده مستثنی نمی باشد، بلکه با توجه به تراکم سازه ای، جمعیت متراکم ، عدم رعایت استانداردها، توسعه فیزیکی نامناسب و... با خطر جدی تری روبروست. در این پژوهش ابتدا با بررسی و تجزیه و تحلیل شرایط سازه ای مناطق مختلف شهر تهران (با توجه به آمار رسمی کشور) شاخص های توسعه،آسیب پذیری و مقاومت آنها محاسبه شده و سپس مناطق بر اساس میزان مقاومت و آسیب پذیری در برابر خطر احتمالی دسته بندی شده اند و در نهایت راهکارهایی جهت پیشگیری، برنامه ریزی مناسب و چگونگی مدیریت بحران در صورت بروز خطر ارائ? گردیده و عوامل بر هم زنندة معادلات محاسبه شده نظیر دوری و نزدیکی به گسل های تهران نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش با استفاده از برنامه های SPSS و GIS به تحلیل و سطح بندی آماری مناطق شهری تهران با تأکید بر مقاومت مصالح و آسیب پذیری سازه ای در مقابل زلزله پرداخته شده است. واژگان کلیدی: زلزله، تحلیل فضایی، آسیب پذیری، توسعة ساختمانی، شاخص

"در فرآیند تاریخی شکل گیری پدیده حاشیه نشینی، دو عنصر مکان و زمان به عنوان شرایط عام (شرط لازم) برای تکوین این پدیده و دو عنصر اقتصادی و اجتماعی به عنوان شرایط خاص (شرط کافی) برای شناخت و درک آن جلوه می کنند. تاکنون از سوی پژوهشگران مطالعات شهری دلایل متعددی برای شکل گیری حاشیه نشینی ارایه گردیده است. با توجه به متنوع بودن پدیده حاشیه نشینی، نمی توان دلایل وجودی آن را از یک شهر به شهر دیگر تعمیم داد. در این پژوهش، به مطالعه و بررسی علل شکل گیری پدیده حاشیه نشینی در شهر اصفهان از دهه 1340تاکنون (زمان آغاز شهرنشینی شتابان و ناهمگون در ایران) می پردازیم. برای شناخت عناصر مذکور، این پژوهش با روش پیمایشی، بر روی 400خانوار که به صورت تصادفی از محله های نمونه انتخاب شده اند، انجام گردید و داده های آن با استفاده از روش های آماری نظیر آزمون تطابق توزیع کای اسکویر و آزمون تی تک نمون های تحلیل شده اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که: 44.5-1 درصد از پاسخگویان مناطق حاشیه نشین، مهاجر غیر بومی بوده و 57.8 درصد آنان قبلا در محله دیگری از شهر اصفهان زندگی می کرده اند که اکثر اینان را می توان در زمر ه رانده شدگان از متن به حاشیه نامید 2- تهیه و دسترسی آسان تر به مسکن در مناطق حاشیه نشین (ارزانتر بودن قیمت زمین شهری و مسکن)، باعث هجوم مهاجران و گروه های کم درآمد شهری به این مناطق شده است 3- درصد بیکاری در مناطق حاشیه نشین بسیار بالاتر از سایر مناطق شهری بوده و یکی از دلایل حاشیه نشینی در شهراصفهان محسوب می شود 4- میانگین درآمد حاشیه نشینان در مقایسه با میانگین درآمد سایر گروه های شهری بسیار پایین بوده، به عنوان یکی از دلایل اصلی حاشیه نشینی محسوب می شود 5- میانگین قیمت اجاره بهای مسکن در مناطق حاشیه نشین به طور تقریبی 17.5 درصد پایین تر سایر مناطق شهری بوده و در تصمیم گیری افراد برای ساکنان در مناطق حاشیه نشین موثر واقع شده است. پرداختن به موضوع فوق دارای دو کاربرد اطلاعاتی و اجرایی در مورد علل شکل گیری و نحوه برخورد با این پدیده می باشد.

در این مقاله شاخص های پایداری در سطح محلات شهر یزد و دستیابی به میزان نابرابری های محله ای مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است که از مدلهای کمی و نرم افزارهای رایانه ای استفاده شده است. برابر بررسی های صورت گرفته، محله صفائیه به عنوان پایدارترین و کشتارگاه ناپایدارترین محلات شناخته شده اند. در مجموع از 45 محله، 4 محله پایدار، 28 محله نیمه پایدار و 13محله ناپایدار بوده اند. محلات پایدار در حومه شهر، با گسترش شتابان شهرنشینی با سکونت اقشار ثروتمند شکل گرفته است. دراین محلات دسترسی به خدمات در زمینه های مختلف مناسب، مساکن استاندارد و امکانات زندگی فراهم است. در حالی که در محلات ناپایدار که اکثر در محدوده بافت قدیم شهر و حاشیه آن واقع شده اند، عدم تطابق افزایش جمعیت با نیازهای خدماتی و اکولوژیکی، مساکن غیراستاندارد، کوچه های تنگ و باریک وکمبود فضاهای باز و سبز بر میزان ناپایداری شدت بخشیده است. بنابراین نیل به توسعه پایدار در اکثر محلات شهر یزد تنها با بکارگیری راهبردهای منطبق بر نقاط قوت وضعف و تقویت شاخص های ضعیف ممکن است. در غیر این صورت نه تنها بازده پایداری محلات ارتقا نمی یابد بلکه روز به روز کاهش یافته و تحت فشار قرار می گیرد.

درک و شناخت وضعیت شهرها، نقاط ضعف و قوت، توانها و کمبودهای آنها در برنامه ریزی شهری، نه تنها موجب ارائه طرحها وبرنامه های غنی تر می گردد بلکه نوعی ضرورت محسوب می شود. میزان توسعه انسانی هر شهر معیاری برای تعیین جایگاه آن به شمار می آید که در مقایسه شهرها و ارائه برنامه های توسعه مورد استفاده قرار می گیرد.متغیرها و پارامترهای گوناگونی درتعیین توسعه انسانی دخالت دارند. مقایسه جداگانه هر متغیر، ترتیب قرار گرفتن هر شهر را در جدول تغییر می دهد و موجب سردرگمی برنامه ریزان می شود HDI، «شاخص توسعه انسانی» به عنوان معیار ترکیبی برای مقایسه توام شهرها از نظر متغیرهای متعدد مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله 34 متغیر نرم سازی شده، مورد مطالعه قرار گرفته و با روشهای پیشرفته آماری (تحلیل عوامل) کاهش یافته و به صورت ترکیبی در عوامل معنی دار ارائه گردیده است، درصد سهم هر عامل در توسعه انسانی تعیین گردیده است. در این جهت، درجه اهمیت هر عامل را نیز بیان کرده و نسبت به ارائه الگویی برای رابطه بین شاخص توسعه انسانی (HDI) و عوامل معین شده می پردازیم.