حسن خجسته باقرزاده

موسیقی یکی از پرکاربردترین و شاید از ضروری ترین انواع هنری است که در تولیدات رسانه های صوتی و تصویری نقش مهمی دارد. هر رسانه، معنایی به اقتضای خودش تولید می کند. موسیقی در رسانه رادیو همان معنایی را ندارد که به صورت تصویری از تلویزیون یا در قالب ویدئوکلیپ پخش می شود. موسیقی فقط ترکیب صداهای گوناگون سازها بر اساس اصول خاصی است که احساس و عواطف شنوندگان را تحت تأثیر قرار می دهد. اگر برای موسیقی معنایی وجود داشته باشد، شنوندگان از طریق تداعی، معنایی برای آن تصور می کنند. اگر قطعه موسیقی با کلام باشد یعنی سرود یا ترانه، ترکیب این دو متن، یعنی موسیقی و کلام نیز ممکن است معنای دیگری برای شنونده رادیو به وجود آورد. اگر همین قطعه موسیقی به صورت ویدئو موسیقی یا کلیپ باشد، بیننده با سه متن درهم تنیده مواجه می شود: موسیقی، کلام و تصویر. اگرچه کلیپ متن اصلی است ولی این سه متن کارکرد بینامتنی دارند که می تواند معنای ذهنی بیننده را عوض کند. در این مقاله با استناد به منابع کتابخانه ای، نگاهی به نشانه شناسی موسیقی و بینامتنیت و اقتضائات درک معنا در هر نوع رسانه و همچنین درک معنای موسیقی، به تبیین تفاوت معنایی موسیقی رادیو و ویدئو موسیقی یا کلیپ های تلویزیونی می پردازد.

ایران کشوری است که همواره در معرض حوادث و بلایای طبیعی و بحران ناشی از آن است. در هنگامه بحران، رسانه نقش تعیین کننده ای دارند. روشن بودن سیاست های اصلی فعالیت رسانه ها در این شرایط می تواند موجبات هرچه بهتر کنترل و مدیریت بحران شود. فقد سیاست های رسانه ای هنگامه بحران موجب ایجاد هزینه بیشتر و تأخیر کنترل بحران می شود. تجربه سیل نوروز 98 ضرورت تعیین سیاست های مزبور را بیش از پیش نمود. این پژوهش با روش تحلیل محتوای کیفی، صورتجلسات کمیته هماهنگی اطلاع رسانی سیل مستقر در وزارت کشور مورد بررسی قرار داده است. نتایج حاصل به صورت شش سیاست اصلی استخراج شده که با قضاوت کارشناسانم به تأیید رسیده است.

در سال های اخیر (دهه نود شمسی) که کشور دچار بحران های متعددی همچون سیل، زلزله، ترور ، برخی اعتراضات و بحران کرونا بوده، پوشش اخبار بحران در صدا وسیما همواره محل انتقاد بسیاری از اهالی رسانه و مسئولین قرار گرفته است. این تحقیق سعی کرده به روش تحلیل محتوای کمی، همه نظرات انتقادی کارشناسان و مسئولین پیرامون موضوع پوشش اخبار بحران در صدا وسیما را تحلیل کند. نظرات منتشرشده کارشناسان، استادان و مسئولین در بستر فضای مجازی در قالب های مختلف، شامل: فیلم، خبر، مقاله، اظهارنظر در صفحات شخصی و... به عنوان واحد مشاهده (304 واحد) و انتقادات ایشان به عنوان واحد تحلیل (440 واحد) مورد مطالعه قرار گرفته است. با دسته بندی و تحلیل انتقادات مشخص شد که ضعف پوشش اخبار بحران در صدا وسیما در 5 حوزه بوده است: راهبردی، ساختاری، محتوا، ناهماهنگی و برون سازمانی. براساس یافته ها، کارشناسان نسبت به رویکرد و راهبرد صدا وسیما در پوشش بحران، بیشترین میزان انتقاد (46.6 درصد) را داشته اند، سپس آسیب های برون رسانه ای را که بر عملکرد رسانه مؤثر بوده با 34.3 درصد مورد نقد قرار داده اند؛ در مجموع ریز مقوله های احصاشده، بالاترین میزان انتقاد کارشناسان به تعلل، سکوت و تأخیر در پوشش اخبار بحران بوده و پس از آن، حاکمیت نگاه سیاسی، درک نادرست از جایگاه رسانه، تأثیر رقبا، فشار نهادهای خارج از رسانه و نبود روایت رسمی در رتبه های بعدی قرار گرفته است.

جهان جدید به وسیله ی اینترنت در حال شبکه ای شدن است. در این دنیای شبکه شده، آنچه جدید می نماید، جامعه ی شبکه ای و معماری شبکه سازی شده ی آن است که در آن گره های به هم پیوسته با ارتباطات مختلف درون شبکه قرار دارند و اثرات اجتماعی مختلفی را بر جوامع می گذارند. برخی محتوا را عنصر بسیار مهمی در شکل دادن به قدرت آینده می بینند. اما بررسی رخدادها و رفتارهایی که تاکنون به وجود آمده و با روش توصیفی تحلیلی بررسی شده است نشان می دهد که قدرت از مفهوم سنتی خود در حال تغییر است و عناصر قدرت ساز جدیدی ناظر به فناوری های ارتباطی در حال شکل گیری هستند. آنچنان که این موضوع حتی چالش حکمرانی آینده ی دولت ها شده است. فناوری، شبکه، اطلاعات مولفه های جدید قدرت ساز هستند. این سه عنصر به صورت کلی در 4 پدیده اینترنت، دستگاه ، پلتفرم و محتوا-خدمت بروز و ظهور می کنند و از طریق آن ها اعمال قدرت می کنند. عصر فناوری های ارتباطی، عصر شبکه است که در آن با ایجاد روابط فرامکانی و بی زمانی بر بستر اینترنت، کنشگر شبکه خلق می شود. کنشگری که خود را در قید حاکمیت دولت ملی نمی بیند چرا که روابط و محتوایش در کنترل او نیست و دولت تنها به یک گره هرچند مهم از شبکه خاص تبدیل می شود. از سوی دیگر قدرت به صورت عمودی به ترتیب از دارندگان فناوری، صاحبان پلتفرم و تولیدکنندگان محتوا-خدمت توزیع می شود.

امروزه در سراسر جهان تلاش های وسیعی برای بازتعریف رابطه میان حاکمیت، جامعه و بخش های خصوصی صورت می گیرد؛ در هیچ کجا این بازتعریف مهم تر از فضاهای جدید ارتباطی و رسانه ای نیست؛ جایی که در آن تحولات جدید، نیاز به استقرار شیوه های نوین حکمرانی مشارکتی در زنجیره تولید، نشر و مصرف رسانه ای را دوچندان نموده است؛ پژوهش پیش رو یافتن پاسخ برای سؤالات کلیدی مربوط به نقش و مسئولیت صنعت در فرایند تنظیم گری و ارائه الگویی دقیق و علمی برای حکمرانی پلتفرم های ویدئویی آنلاین را مهم ترین هدف خود قرار داده است؛ برای دستیابی به هدف فوق از روش داده بنیاد و مصاحبه با سیاست گذاران، خبرگان علمی و اعضایی از مدیران رسانه های مجازی کشور و همچنین تحلیل اسناد سیاستی(بالادستی) استفاده شده است؛ یافته های ناشی از کدگذاری سه مرحله ای پژوهش نشان دهنده نیاز برای تحقق منفعت عمومی و ایفای مسئولیت سه گانه اخلاقی، حقوقی و اجتماعی صنعت از طریق ایجاد سازوکار نهادی و مجموعه اقدامات راهبردی در تدوین حقوق نرم، اجرای مکانیسم های انگیزه محور و سازوکارهای حقوقی مبتنی بر داوری به منظور تحقق لایه محتوایی شبکه ملی اطلاعات و توسعه سپهر رسانه ای جمهوری اسلامی ایران می باشد.

هدف از این مقاله بازخوانی و طبقه بندی متون برآمده از آگهی ها با هدف تحلیل و تفسیر گفتمان تبلیغات در «شبکه یک سیمای ملی» و «شبکه ماهواره ای جم تی وی» در حوزه بدن؛ است که برای دست یافتن به آن، 72 آگهی از «شبکه یک» و 33 آگهی از «شبکه جم تی وی» به صورت هدفمند در بازه زمانی سال 96-97 انتخاب و تحلیل شد. بنحوی که با بهره گیری از قابلیت های روش تحلیل گفتمان و چارچوب نظری جامعه شناسی تفسیری، سه گفتمان «لذت و خوشایندی»، «سلامت» و «منزلتِ» بدن، در تبلیغات «شبکه یک» و سه گفتمان «لذت و خوشایندی»، «سلامت» و «زیباییِ» بدن، در تبلیغات «شبکه جم»، تحت گفتمان بزرگ تر «جسمی یا بیولوژیکی» بازنمایی شده است. با این تفاوت که دال مرکزی مجموع گفتمانها در «شبکه یک»، «انسان مصرفی» و در «شبکه جم»، «هدونیسم» است.

تبلیغات یکی از عناصر جدایی ناپذیر زندگی انسان امروزی است. در این میان، رسانه به منزله ابزاری برای معرفی محصولات از اهمیت ویژه برخوردار است. هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه بدن در گفتمان رسانه (تبلیغات بازرگانی شبکه جِم) است. بدین منظور، با استفاده از دیدگاه فیسک و بارت در سه سطح واقعیت، بازنمایی و ایدئولوژی، آگهی های بازرگانی تحلیل و ارزیابی شده است. تحقیق حاضر با رویکردی کیفی صورت گرفته و جامعه هدف آن آگهی های پخش شده از شبکه جِم تی وی در سال 1396 1397 بوده است که به روش نمونه گیری هدفمند و غیرتصادفی جهت تحلیل نشانه شناختی انتخاب شدند. پس از جمع آوری تبلیغات، 33 پیام بازرگانی مورد مطالعه عمیق قرار گرفت. مبنای نظری بحث، آرای برخی از صاحب نظران جامعه شناسی بدن است. نتایج نشان می دهد دو گفتمان «جنسی» و «جنسیتی» در حوزه بدن زن در تبلیغات وجود دارد. البته «گفتمان جنسی» در تبلیغات شبکه جِم غالب است و بدن، خصوصاً بدن زن، به عنوان تنها موجودی که جنسیت و سکسوالیته دارد به منزله ابزاری در خدمت سرمایه داری درآمده است.

امروزه باتوجه به تغییر و تحولات جوامع مدرن و فراتر رفتن دامنه کنش افراد از حد دوستان و آشنایان به نهادها و سازمان ها، مسئله اعتماد اجتماعی اهمیتی خاص پیدا کرده است رسانه های ارتباطی به تصورات افراد از محیط شکل می دهند و با ارائه تصویری زشت یا زیبا از جامعه، افزایش یا کاهش میزان اعتماد را در بین مخاطبان خود موجب می شوند. همچنین به شکل گیری الگوهای کنش در بین مخاطبان کمک می کنند تا در موقعیت های مختلف دست به اقدام بزنند. رسانه های ارتباطی (چاپی و الکترونیکی) می توانند زمینه دسترسی به نهادهای انتزاعی و تخصصی را برای مخاطبان خود فراهم آورند و در نتیجه، موجب اعتماد یا بی اعتمادی آنان به این نهادها شوند. ازاین رو، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی میان مصرف رسانه های ارتباطی (چاپی و الکترونیکی) و میزان اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران سال 1399 بوده است. روش پژوهش به لحاظ اجرا، پیمایشی و از نظر نوع، کاربردی است. نمونه آماری پژوهش، با روش خوشه ای و حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان طبق محاسبات صورت گرفته، 384 نفر محاسبه شده است. ابزار جمع آوری داده ها نیز پرسشنامه محقق ساخته بوده است. نتایج پژوهش به لحاظ آماری، وجود همبستگی مثبت و معنادار بین متغیرهای مصرف رسانه ای ارتباطی (چاپی و الکترونیکی) و میزان اعتماد اجتماعی را نشان داد؛ یعنی با بالا رفتن میزان استفاده از رسانه های ارتباطی، اعتماد اجتماعی نیز افزایش می یابد. این امر ما را با نقش مهم رسانه ها در نگرش افراد، آشنا  و لزوم پرداختن به این مسئله را دوچندان می کند.

موسیقی نقش و کاربرد گسترده ای در رادیو دارد. با ورود تلویزیون، به خصوص بعد از جنگ جهانی دوم، سپهر رسانه بر رادیو تنگ آمد، موسیقی فرصت جدیدی برای رادیو در آن شرایط ایجاد کرد. البته موسیقی هم از جانب رادیو، در هر خانه و محل کار چه دور چه نزدیک، شنیدنی شد و در اختیار عموم قرارگرفت؛ به طوری که تصور رادیو بدون موسیقی تقریباً غیرممکن است. اما کاربری موسیقی در رادیو و چگونگی استفاده از آن تحت تأثیر عواملی است که شناخت آن ها می تواند هم در کاربرد موسیقی و هم در مدیریت موسیقی رادیو کمک زیادی کرده و در برنامه ریزی و سیاست گذاری موسیقی، اطلاعات پایه یا چارچوب درستی برای تصمیم گیری در مورد موسیقی در رادیو در اختیار قرار دهد. این پژوهش با استفاده از روش دلفی در پی پاسخ به این پرسش است که مهم ترین عوامل مؤثر بر مدیریت موسیقی در رادیو کدام اند. سپس در یک پنل خبرگی با مشارکت خبرگان به توصیف این عوامل پرداخته است. یافته های پژوهش بر هفت عامل تأکید دارند: 1. علت و معنای موسیقی برای تهیه کننده؛ 2. علت و معنای موسیقی برای شنونده؛ 3. کارکردهای مثبت یا منفی موسیقی در جامعه؛ 4. کارکردهای خاص موسیقی در رادیو؛ 5. نوع شنونده و تمایلاتش درباره موسیقی؛ 6. نوع رابطه رسانه با مخاطب؛ 7. نظریه هنجار رسانه مقبول مشروع.