حسن خجسته باقرزاده

بحران های گوناگون جزء جدایی ناپذیر زندگی بشر امروزه شده است. با توجه به نقش گسترده رسانه ها در ابعاد مختلف زندگی بشر و رشد روز افزون استفاده از اینترنت و فضای مجازی، شناسایی نقش این رسانه های نوین (رسانه های مجازی) در مدیریت بحران های اجتماعی ضروری است. در این پزوهش به منظور رسیدن به اهداف، به بررسی آثار و نظرات افراد صاحب نظر حوزه های مدیریت بحران و رسانه از طریق مصاحبه و روش کتابخانه ای پرداخته و برای تجزیه وتحلیل نتایج مصاحبه، از تحلیل محتوای مصاحبه ها استفاده شده است. فضای مجازی ابزاری است که می تواند در صورت اتخاذ راهبرد مناسب برای کنترل بحران در مراحل مختلف (به خصوص در بحران های اجتماعی) به خوبی عمل کند و نقش مؤثری ایفا کند. راه های مختلفی برای کاهش اثرات بحران و مدیریت آن وجود دارد. روش هایی مثل تاکتیک های رسانه ای، از راهبرد های ارتباطی استفاده می کنند که در این مقاله بر روی شیوه های ارتباطی و رسانه ای از طریق فضای مجازی برای مدیریت بحران های اجتماعی تمرکز شده است.

رسانه ها و مدیریت حاکم بر آنها، در حال حاضر از الگوهای سازمانی تبعیت می کنند. این سازمان های رسانه ای، فاقد راهبردی جامع در خصوص نقش و جایگاه خود در تراز یک جامعه آرمانی هستند. برای نقش آفرینی مؤثر و متناسب، لازم است الگویی هنجاری برای مدیریت رسانه ها ترسیم شود تا کارکردهای کلان فرهنگی و اجتماعی، در سطح ملی و فراملی، مد نظر قرار گیرد. به این منظور، در مقاله حاضر با تحلیل گفتمان حوزه رسانه و ترسیم مؤلفه های درگیر در نظام ارتباطی در قالب یک مدل مفهومی، الگوی یک فرهنگ ارتباطات رسانه ای به عنوان یک راهبرد گذار به جامعه دانایی معرفی می شود. شکل گیری و استمرار این فرهنگ ارتباطی، بستر ساز نقش آفرینی سازنده رسانه های جامعه دانایی در سه حوزه کلان اجتماعی، فرهنگی و زبانی است. برای تحقق این استمرار، یک الگوی مدیریت کلان پیشنهاد می شود تا با استقرار نظمی سیاره ای، اقمار رسانه ای در مدارهای معین و مکمل اجتماعی در یک منظومه ارتباطی، ایفای نقش کنند. جدول تناوبی عناصر، استعاره کارآمد دیگری در بیان این نظم غایی در حوزه رسانه هاست.

در پژوهش حاضر که با هدف مطالعه و شناخت اصول و مبانی کنش جمعی کاربری موسیقی در رادیو صورت گرفته است، با اشاره به پیچیدگی درک ماهیت موسیقی، از این مقوله به عنوان یک پدیده اجتماعی یاد شده است چنان که تغییر و تحولات اجتماعی تاثیر اجتناب ناپذیری بر موسیقی به جا می گذارد. در ادامه، پس از ارائه تعریفی از کنش جمعی کاربری موسیقی، مبنی بر اینکه تنها با تغییر یک عنصر نمی توان تغییر پایداری در نوع موسیقی ایجاد کرد، تاکید شده است که تهیه کنندگان رادیویی که کنشگران اصلی فعالیت های موسیقیایی در رادیو هستند، با پژوهش و افزایش اطلاعات خود در زمینه های گوناگونی چون فلسفه موسیقی سنتی و غربی، تولیدکنندگان اصلی موسیقی سنتی و غربی، درک بیش از پیش در خصوص چگونگی استفاده از انواع موسیقی در قالب چهار کارویژه اصلی موسیقی در رادیو و در نظر گرفتن محدودیت های شرعی در زمینه استفاده از موسیقی در رسانه جمعی رادیو، ضمن احترام به مخاطبان خود (شنوندگان برنامه های رادیویی)، سلیقه موسیقایی خود و آنان را ارتقا بخشند. بحث حرمت و حلیت موسیقی، از دیگر مباحث این مقاله است که با تفکیک قائل شدن بین «موسیقی» و «غنا»، یکی از عمده ترین ملاک های تشخیص حرمت یا حلیت را لهو بودن یا نبودن موسیقی یا غنا می شمرد و مراد از لهو بودن را غافل شدن از یاد خدا ذکر می کند.

رسانه های امروزی، اسیر نظام های سیاسی حاکم و یا مناسبات اقتصادی نظام سرمایه داری بوده و جایگاه و عملکرد مناسب نداشته و تعریف مستدلی از جایگاه و نقش آرمانی رسانه ها نیز در دست نیست. علاوه بر این سرعت تغییرات اجتماعی آن قدر بالاست که تعامل رسانه ها با بافت اجتماعی را دچار چالش کرده است. این وضعیت به بحران هویت رسانه ها و نابسامانی رفتاری آن ها در حوزه ارتباطات اجتماعی میانجامد. نگاه گفتمانی به وضعیت حاضر رسانه ها، هویت ابزاری و کارکردهای نامطلوب آن ها را نشان میدهد. با فراتر رفتن از این ظرفیت ها و قابلیت های موجود رسانه، به کارکردهای جدیدی باید اندیشید که پژوهشگر سعی دارد تا با نگاه به اثرات متقابل رسانه و محیط اجتماعی در سطح تحلیل کلان گفتمانی به رسالت و نقش رسانه ها و جایگاه آن ها در مناسبات اجتماعی آینده (جامعه دانایی) بپردازد. توان سنجی اولیه، نقطه آغاز پژوهش است و بهینهکاوی نقش و جایگاه رسانه ها ، نقطه عزیمتی است که ترسیم کننده تیپ آرمانی رسانه است. با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و با ترسیم فهرستی از موضوع ها و واژه های حوزه رسانه، از یک مدل مفهومی استفاده میکنیم که خروجی آن، نقش رسانه ها در جامعهی دانایی و مدیریت منظومه ای حاکم بر حوزه رسانه هاست.

رادیوهای تخصصی رادیوهایی هستند که براساس موضوعی خاص شکل یافته اند و خارج از آن موضوع نیز برنامه سازی نمی کنند. به طورطبیعی این نوع شبکه ها مخاطبان ویژه ای دارند و از نظر حرفه یا شغل، سن، تحصیلات، گرایش ها و شرایط پرداخت موضوعاتی مثل موسیقی، هنر یا سایر موضوعات دارای هدف هستند. در معاونت صدای سازمان، در سال های اخیر، با توجه به رویکرد ارزش گذاری به مخاطبان رادیو و محور قرار دادن نیازهای مخاطبان، شبکه های تخصصی رادیویی راه اندازی شده که برنامه های حول محور موضوع خاصی تولید و پخش می شود. تا کنون در معاونت صدای سازمان، شبکه های تخصصی فرهنگ، معارف، ورزش، قرآن، سلامت، گفت وگو، تجارت، آوا و نوا راه اندازی شده و رادیو خانواده نیز در حال پیش تولید برای پخش برنامه است. در این مقاله با توجه به نظر عوامل شبکه های تخصصی رادیویی، اعم از مدیران، برنامه سازان ( تهیه کنندگان، سردبیران)، کارشناسان و پژوهشگران، ضرورت راه اندازی شبکه های تخصصی مورد نیاز در کشور، بررسی و اولویت های پاسخ گویان، دقیق آورده شده است. همچنین به اولویت راه اندازی رادیوهای تخصصی در استان ها توجه شده و نظر پاسخ گویان در رابطه با راه اندازی شبکه های رادیویی تخصصی در استان ها اخذ شده است. در این مقاله، نظر190 نفر از عوامل شبکه های تخصصی رادیویی، به شرح زیر اخذشده که از این تعداد 23 نفرمدیر، 31 نفر پژوهشگر و کارشناس ، 79 نفر تهیه کننده و57 نفر سردبیر بوده اند.

"در مقاله حاضر پس از بیان مقدمه‌ای درباره وضعیت بحرانی و شاخص‌های آن به نقش و وظایف رسانه‌‌های ارتباط جمعی در مدیریت هر‌چه بهتر بحران‌ها در سه مرحله؛ پیش از وقوع، هنگام وقوع و پس از وقوع بحران، پرداخته شده است . از آنجا‌ که محور اصلی این مقاله، اصول اخلاق حرفه‌ای رسانه‌های ارتباط جمعی در وضعیت بحرانی است، ابتدا با ارائه تعاریف گوناگون از اخلاق و اصول اخلاقی، هدف و ضرورت تدوین اصول اخلاق حرفه‌ای، بیان و در ادامه به اخلاق رسانه‌ای و مفاد مهم اصول بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای خبرنگاران و روزنامه‌نگاران، اشاره شده است. با توجه به هم‌‌سنخ بودن حرفه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری، اصول اخلاق حرفه‌ای آنها و نکات ویژه در هنگام فاجعه (در داخل منطقه بحران‌زده و خارج از آن) به سایر رسانه‌ها، ازجمله رادیو قابل تعمیم است. در این مقاله به‌ دلیل نقش ویژه رادیو در مدیریت بحران‌های طبیعی، از‌جمله زلزله، رادیو به‌ عنوان رسانه برتر مدیریت بحران، معرفی شده است. " اصول اخلاق حرفه‌ای، خبرنگاران، رادیو، رسانه‌های ارتباط جمعی، مدیریت بحران

مقاله حاضر می کوشد نشان دهد که رسانه های غربی چگونه با ترویج نوعی فمینیسم عربی سعی در ایجاد تغییرات فرهنگی در جامعه ایران دارند. ‏الگوهای فرهنگی ترویج شده توسط این رسانه ها با الگوهای فرهنگی اسلام جامعه ایران در تضاد است و نوعی بی نظمی فرهنگی را پدید می آورد.‏

"نویسنده در این مقاله به دسته‌بندی نظریات گوناگون حوزة ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی پرداخته و به طور کلی دو گونه نظریه را شناسایی کرده است: 1ـ ارتباطات به مفهوم وسیلة انتقال پیام و 2ـ ارتباط به معنای تولید معنا و اثرگذاری بر رفتار مخاطب. اساسِ نوع اول نظریات، فرایندی بودن ارتباط است. بنابراین تحقیقات صورت گرفته در این حوزه مربوط به نوع رسانه، فرستندة پیام، تحلیل پیام‌های رسانه‌ای، ویژگی‌های مخاطب و اثر و نتیجة رسانه‌هاست که عنوان‌های تحقیقات و نظریات مربوط به هر عنصر ارتباط در آن برشمرده شده است. اساسِ نوع دوم نظریات دلالت معنا و معناشناسی است که در این زمینه به تحلیل متن، تحلیل گفتمان و فرامتن اشاره شده است. نویسنده در ادامه برای درک انواع تحلیل‌های رسانه‌ای و آشنایی با بنیادهای نظری و روش‌شناختی آنها به دسته‌بندی جرج‌ریتزر دربارة رویکردهای جامعه‌شناسانه در بررسی پدیده‌های اجتماعی اشاره کرده و آنها را توضیح داده است که عبارتند از: ساختارگرایی، تعریف‌گرایی و رفتارگرایی. سپس تفاوت‌های دو گرایش درونی مکتب ساختارگرایی، یعنی گرایش وفاق و گرایش تضاد را بر اساس مدل پرسی‌کوهن برشمرده و با اشاره به نظریات رالف دارندورف و رندال کولینز، از نظریه‌پردازان مکتب تضاد، نظریه‌های انتقادی را در زمرة گرایش تضاد برشمرده است. در ادامه عوامل مؤثر بر پیدایش و گسترش نظریه‌های انتقادی ـ اجتماعی را به نقل از دایره‌المعارف «ویکی پدیا» شرح داده که عبارتند از: موقعیت تاریخی، تأثیر نظریه‌های ماکس وبر، تأثیر نظریة فروید، انتقادگرایی پوزیتیویستی و نظریه‌های مارکسیستی و اندیشه‌های مارکس. در بخش بعدی مقاله ویژگی‌های نظریة انتقادی و نظریاتی از اندیشمندان مکتب فرانکفورت همچون هورکهایمر و تئودور آدرنو آمده است. در بخش سوم مقاله وظایف و کارکرد نظریه‌های انتقادی از قبیل افزایش آگاهی واقعی مردم، ایجاد تعادل میان اقتدار شخصی فرد و همبستگی اجتماعی، ارتقای اندیشة انتقادی در مقابل عناصر سلطه و ایجاد انسجام و همبستگی اجتماعی شرح داده شده است. در بخش پایانی نظریه‌های انتقادی در حوزة وسایل ارتباط جمعی به دو دستة نظریات مارکسیستی و نظریات نئومارکسیستی تقسیم شده و مشخصات و نظریات هر یک دربارة رسانه‌ها آمده است. در این راستا به نظریات برنارد استیگلر دربارة مصرف فرهنگی ایجاد جامعة انبوه و اوقات فراغت اشاره شده است. در پایان مقاله نویسنده می‌گوید نظریه‌های انتقادی در حوزة رسانه‌ها بر دو مسئله اساسی تأکید دارند که عبارتند از 1ـ سیاست متن و 2ـ مسئله‌شناسی در مطالعات فرهنگی. وی هر یک از این دو مسئله را به اختصار توضیح داده است. "

"نویسنده در مقاله حاضر ابتدا به اهمیت و جایگاه والای زن نسبت به مرد می‌پردازد و دلایل کامل بودن زنان در مظهریت خداوند و تأثیر بی‌تردید آنان بر مردان را با استناد به قول بزرگانِ علم و دین برمی‌شمرد، سپس تعاریف و عناصر تشکیل‌دهندة هویت را نزد انسان ارائه می‌دهد. وی در بخش بعدی مقاله با بررسی مفهوم گفتمان و تحلیل آن به سه گفتمان اساسی که در طول تاریخ پدید آمده‌اند، اشاره می‌کند: گفتمان تاریخی ـ سنتی، گفتمان دین‌باور و گفتمان مدرنیته. پس از آن تعریف هر سه گفتمان را دربارة زن، جایگاه و هویت او در جامعه بیان می‌کند. در بخش سوم مقاله، نویسنده با ارائه اطلاعات آماری به دست آمده از مطالب طرح شده در رسانه‌های داخلی و خارجی و بیانات مسئولان کشور، ثابت می‌کند گفتمان رایج در میان مسئولان و رسانه‌ها گفتمان مدرنیته است که مسائل زنان و راه‌حل آن را فارغ از دیدگاه دین‌باور و موازین الهی مطرح می‌کند و جایگاه قدسی و معنوی انسان را نادیده می‌گیرد. "