زهرا کاشانیها

از مسائل قابل توجهی که هم در قرآن بیان شده است و هم اهل عرفان به آن پرداخته اند اسماء الله است. حکیم نصرت امین اصفهانی؛ مفسر و مجتهده معاصر؛ در کتاب وزین سیر و سلوک خود و نیز در تفسیر گرانسنگ مخزن العرفان، صفحاتی چند را اختصاص به اسماء، حسنای الهی و صفات علیای حق تعالی داده که در این مقاله به بررسی آن پرداخته شده است. در قرآن کریم به خواندن اسماء الهی توصیه شده و ارباب ذکر و اصح اب توحید، خداوند سبح ان را به اسم اء و صف اتش می خوانند و به این طریق در مراح ل سلوک گام برمی دارند. تردیدی نیست که ذکر خداوند به وسیله اسماء و صفات، یک فضیلت است و می تواند موجب قرب انسان به خداوند گردد. در قرآن مجید چهار آیه وجود دارد که از اسماء حسنای الهی یاد شده و آیاتی است که فقط از اسماء سخن گفته شده است. در این مقاله که به روش تحلیل محتواست به طور اسنادی ابتدا به این اسماء متعالی از کتاب بانو امین پرداخته شده و سپس نظرات بعضی از عرفا و فلاسفه و مفسران  در این رابطه بیان می شود و در این رابطه سه سؤال مهم: مقصود از احصاء اسماء در حدیث پیامبر اکرم(ص) چیست؟ چگونه احصاء اسماء باعث دخول در بهشت می شود؟  به چه طریق می توان متخلق به اخلاق الله گردید؟ مورد پژوهش قرار گرفته است.

آنچه در این باب قابل توجه است اینکه در مورد غایتمندی طبیعت برخی منکر غایت به معنی مالاجله الحرکه هستند وتنها ماالیه الحرکه برای فاعل طبیعی اثبات می کنند. مقاله حاضر با روش عقلی- تحلیلی به این نتیجه رسیده که جمهور حکمای قبل از ملاصدرا از آنجا که منکر علم و شعور افعال طبیعی بوده اند، نتوانسته اند علت غایی را برای فاعل طبیعی اثبات کنند ولی ملاصدرا و شارحان او همواره در صدد اثبات شعور و غایتمندی طبیعت برآمده اند و تبیین های مختلفی را برای آن ارائه داده اند. ابتکار و نوآوری ملاصدرا در این باب طرح دو اصل تساوق و ترابط وجود و شعور و تفاوت میان شعور و رویه است. او به واسطه اصالت وجود و تشکیک آن، همه موجودات را دارای علت غایی می داند و به گونه ای این مسأله را قیاس می کند که منافاتی برای اجتماع دو معنای غایت در فعل طبیعت ملحوظ نگردد.

این پژوهش به شناسایی و تبیین ابعاد دینداری و تاثیرگذاری آن برپایبندی جوانان تهرانی به ارزشهای دینی از دو بُعد اعتقادی و تجربی پرداخته است. جمعیت نمونه آماری این پژوهش را جوانان تهرانی زن و مرد(18 تا 33سال) از مناطق 22 گانه استان تهران با تحصیلات دیپلم تا دکتری تشکیل میدهند. این مطالعه یک نوع پژوهش کمی از نوع پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات آن از طریق پرسشنامه بوده است. این پژوهش دارای 6 متغیر مستقل رضایت از زندگی، آموزش های دینی، علمی و عقلانی بودن مستندات دینی، دانشگاه، رشته تحصیلی، سن ، جنسیت، و همچنین یک متغییر وابسته که پایبندی به ارزش های دینی است که به توصیف آن پرداخته شده است. همچنین طبق پرسشنامه اعتبارسنجی شده که توسط (گلارک و استارک) با توجه به معیارهای دین مسیحیت و در داخل سراج زاده با معیارهای دین اسلام تطبیق داده شده و انجام گرفته است. در میان دو بُعد دینداری میزان همبستگی را بعد اعتقادی با 04/68 %، تجربی 56/60 % داشته است. نتایج این تحقیق با مقایسه با تحقیقات قبلی که توسط (سراج زاده، کاظمی، و فرج زاده در سال 1377) انجام شده در بعد اعتقادی 13% کاهش و بعد تجربی 15% کاهش وجود داشته، که چشمگیر است. همچنین با توجه به تحلیل فرضیه ها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون (فرضیات اول رضایت از زندگی ، فرضیه دوم آموزشهای دینی)، رابطه معناداری وجود داشته است. اما بین (فرضیات سوم علمی و عقلانی بودن مستندات دینی، فرضیه چهارم رشته تحصیلی جوانان تهرانی) رابطه معناداری مشاهده نشد.

مقدمه و هدف پژوهش: بررسی تحلیل و کارکردهای دین در نظام فرهنگی و اجتماعی و نقش و تأثیر آن در حفظ تعادل و نظم اجتماع یکی از حوزه های مهم مطالعاتی در جامعه شناسی دین بوده است. در این میان یکی از موضوعاتی که همواره محل بحث بوده است میزان تأثیر دین و دینداری جوانان تهرانی در جامعه است. هدف از این پژوهش شناسایی عوامل فرهنگی- اجتماعی مؤثر بر پایبندی جوانان تهرانی به ارزش های دینی از دو بُعد مناسکی، پیامدی مورد مطالعه قرار گرفته است. روش پژوهش: جمعیت نمونه آماری این پژوهش را جوانان تهرانی زن و مرد (18 تا 33 سال) از مناطق 22گانه استان تهران با تحصیلات دیپلم تا دکتری تشکیل می دهند. این مطالعه یک نوع پژوهش کمی از نوع پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات در آن از طریق پرسشنامه بوده است. هم چنین طبق پرسشنامه اعتبارسنجی شده که توسط (گلارک و استارک) با توجه به معیارهای دین مسیحیت و در داخل سراج زاده با معیارهای دین اسلام تطبیق داده شده و انجام گرفته است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که عوامل فرهنگی و اجتماعی می تواند نقش بسیار پررنگی در پایبندی جوانان تهرانی به ارزش های دینی داشته باشد. هم چنین با توجه به تحلیل فرضیه ها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون (فرضیات اول انجام مناسک، فرضیه دوم شرکت در برنامه های مختلف مذهبی) رابطه معناداری وجود داشته است. اما بین (فرضیات سوم برنامه های رسانه ملی، فرضیه چهارم پایگاه های اجتماعی – فرهنگی و جوانان تهرانی) رابطه معناداری مشاهده نشد. در میان ابعاد دینداری میزان همبستگی بعد مناسکی 0/63 %، بعد پیامدی 0/56 % است. نتیجه گیری: نتایج این تحقیق با مقایسه با تحقیقات قبلی که توسط (سراج زاده، کاظمی و فرج زاده در سال 1377) انجام شده در بُعد مناسکی 20% کاهش وجود داشته، بعد پیامدی 16% کاهش داشته که چشم گیر است. این نتایج با توجه به عوامل درونی دین بررسی شده است و کمتر عوامل بیرونی مد نظر قرار گرفته است.بهتر است در ادامه همین پژوهش و با تحلیل عوامل و مشخصه ها به نتایج خوبی برای پیشرفت اعتقادات در دو بعد پیامدی و مناسکی رسید.

در بین حکمای الهی تقسم عوالم وجود به سه عالمِ ماده، مثال و عقل مطرح است و بعضی غیر از این سه عالم (ماده، مثال، عقل)، عالم لاهوت را نیز به عوالم مذکور افزوده اند. در معرفت دینی با عنوان ناسوت، ملکوت، جبروت و لاهوت تعبیر شده است و در عرفان، مرتبه ای بر این عوالم افزوده شده که جامع همه عوالم است که به کون جامع یا «انسان کامل» معرفی شده است. در دیدگاه عرفانی به جای اصطلاح عالم، اکثراً اصطلاح حضرت به کار رفته چرا که جهان هستی از دیدگاه عرفان، محضر خداست لذا اهل عرفان، عوالم وجود را به طور کلی در پنج حضرت معرفی کرده اند که به حضرات خمس مشهور است و در این میان حضرت کون جامع که همان انسان کامل است از ویژگی خاصی برخوردار است. این مقاله بر آن است که واکاویی داشته باشد از مراتب وجود در عرفان تا نحوه ارتباط این عوالم با حضرت حق تبیین گردد.

از مهم ترین اصول تفسیری مشترک میان مکتب معتزله و جریان مشهور به «نومعتزله»، مسئله «تأویل» است که قرابت آن دو جریان به یکدیگر را به ذهن متبادر می کند، اما توجه به کارکرد آن نزد هریک از دو گروه، این قرابت را منتفی می سازد. نویسندگان این مقاله با روش «توصیف و تحلیل»، به بررسی تطبیقی دیدگاه تأویلی معتزله و نیز شخصیت مشهور نومعتزله، یعنی نصرحامد ابوزید پرداخته و به این نتیجه رسیده اند که معتزله با مبنایی کاملاً کلامی و اعتقادی، هرجا ظاهر آیات را با مبانی عقلی و اصول خمسه خویش، به ویژه در مسئله تنزیه ذات الهی، ناسازگار می یافتند، دست به تأویل ظواهر آیات می زدند. اما نصرحامد ابوزید با تکیه بر مبانی متفاوت با معتزله و به دور از دغدغه های معتزله در تنزیه ذات الهی، از تأویل صرفاً برای اثبات تاریخ مندی قرآن و زمینه سازی برای تطبیق مفاهیم آن با مدرنیته بهره می برد.

جامی در عرفان اسلامی به نظریه وحدت وجود اعتقاد دارد و از ارادتمندان اهل بیت(ع) در میان طریقت نقشبندیه است که در این نظریه از ابن عربی پیروی می نماید. بر اساس این نظریه حقیقتِ وجود، یکی است و اصالت با وحدت می باشد. کثرت های ظاهری جهان، اموری اعتباری و جلوه های مختلف آن حقیقت واحد هستند. به بیانی دیگر این کثرت ها از جنس خواب و خیال و یا سایه و تصویرهای داخل آینه اند. هستی کتاب حقّ تعالی است و موجودات اسماءالله و کلمات الهی هستند. در این مقاله با روش تاریخی یا سندی و بررسی منابع دست اول به موضوع پرداخته می شود و جنبه نوآوری آن معرفی دیدگاه خاص جامی در نظریه وحدت وجود است که پرداخت جدیدی را با دسته بندی خاص خود از موضوع ارائه می دهد و در بیان تمثیل ها در مضمون و در قالب بیانی، از خود ابتکار نشان می دهد

تناسخ یکی از نظریه های رقیب معاد است. این عقیده در طول تاریخ با اشکال و اطوار متنوع مطرح بوده است. ملاصدرا با استناد به مبانی هستی شناختی و انسان شناختی خود نخست به مفهوم سازی دربارة تناسخ پرداخته است و به مفاهیمی چون تناسخ باطل و تناسخ حق می رسد؛ تناسخ باطل همان تناسخ مُلکی و تناسخ حق، تناسخ ملکوتی است و سپس با تکیه بر نگرش وجودی اش، تناسخ مُلکی را ابطال و تناسخ ملکوتی را اثبات می کند. سؤال اصلی این جستار این است: ملاصدرا چگونه تناسخ مُلکی را ابطال کرد؟ و نتیجة بحث عبارت است از اینکه ملاصدرا بر پایة مبانی هستی شناختی مثل اصالت وجود، وحدت تشکیکی، اشتداد، تضعف و مبانی انسان شناختی همانند حدوث جسمانی نفس و بقای روحانی آن به ابطال تناسخ مُلکی می پردازد.

در فرایند تولید، توسعه، بازار کار و همچنین رشد اقتصادی هر جامعه، زنان نقش به سزایی ایفا می کنند. به طوری که هم نیازهای مربوط به خود و خانواده را برطرف می کنند و هم جامعه از خدمات و تخصص های آنان بهره مند میشود. از طرفی اسلام به زن استقلال مالی و آزادی کامل اقتصادی داده و نه تنها دست مرد را از اموال او کوتاه کرده؛ بلکه حق قیمومیت در معاملات زن را که سابقه تاریخی داشته از او گرفته، از طرف دیگر مسوولیت تامین مخارج خانواده را بر دوش مردان قرار داده است که حکمت این مساله جانبداری از زن یا مرد نیست بلکه اسلام سعادت بشر را در نظر گرفته است. زنان از طرفی به تناسب جنسیت در حوزه های مادری، همسری و مدیریت خانه، نقش به سزایی داشته و از سویی هیچ گاه و در هیچ برهه ای از زمان، از فعالیت خارج از منزل دور نبوده اند.هدف این مقاله بررسی مبانی عدالت جنسیتی در حوزه اشتغال زنان با رویکردی قرآنی و روایی خواهد بود که با روش کتابخانه ای به دسته بندی آیات و روایات، به تحلیل محتوا پرداخته شده است. یافته ها نشان می دهد که در مبانی دینی، زنان مالک اموال خود هستند و وظیفه رفع نیاز خانواده بر عهده آنان نیست ولی می توانند از این حق طبیعی استفاده کنند که البته مشروط بر این که تعارضی با حقوق همسر و فرزندان ایجاد نکند و در صورت تعارض با تامین شرایط و تمهید امکانات، تعارض نقش برطرف شود

دست یافتن به سعادتِ واقعی در زندگی، هر انسان حکیم و فرزانه ای را وادار می کند که از خود، شناختی صحیح داشته باشد، و از آنجایی که حقیقت انسان را روح او تشکیل می دهد و روح انسان مجرد است، شناخت آن منوط به هستی شناسی می گردد. لذا ضرورت طرح مساله عرفان و معرفت روشن می گردد. عرفان نوعی روش زندگی است که محبت به خدا و شناخت حقیقت، ارکان اصلی آن محسوب می گردد و عارف شخصی است که به مرتبه شهود ذات و صفات و اسماء الهی نایل گشته است. در این مقاله با استفاده از منابع مستند بر شناسایی عرفان و معرفت و عارف کوشش هایی انجام گرفته است.