محسن گودرزی

با توجه به اهمیت ویژه موضوع آمایش سرزمین در کشور و گذشت بیش از یک سال از تصویب و ابلاغ سند ملی آمایش سرزمین در اسفندماه 1399 و نگرانی درباره اقدامات عملی به منظور اجرای مصوبات سند ملی آمایش در دستگاه های مجری، مسئله اصلی در این پژوهش آن است که با توجه به نقش آفرینی بازیگران مرتبط اجرای سند در چه شرایطی قرار خواهد گرفت؟ روش شناسی پژوهش بازیگرمحور است و با روش های اکتشافی و خبره محور انجام شده است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بود که 23 نفر از خبرگان حوزه آمایش سرزمین کشور آن را تکمیل کردند. تحلیل ها با استفاده از نرم افزار آینده پژوهی مکتور انجام گرفت و یافته ها نشان داد از 33 بازیگر اولیه اثرگذار در اجرای سند 13 بازیگر به عنوان بازیگر اصلی توسط پنل خبرگان انتخاب شدند که در میان آن ها متأسفانه تا به امروز عزم و اراده جدّی به منظور اجرای سند ملی آمایش سرزمین در افق پیش رو دیده نمی شود. به عبارت دیگر، الزام آوری مفاد سند و توانایی دستگاه های نظارتی در حدی نیست که بازیگران اصلی دخیل در اجرای سند را ملزم به تمکین کند. بنابراین، پیش بینی می شود در آینده اجرای سند با چالش های اساسی از سوی نهادها و بازیگران روبه رو شود. لازم است نهاد متولی (سازمان برنامه و بودجه و شورای عالی آمایش)، با پیگیری های جدّی و ارتباط مؤثر و سازگاری نهادی قوی میان بازیگران و پای  کار آوردن همه دستگاه های مجری، زمینه ایجاد عزم ملی به منظور اجرای هر چه سریع تر سند ملی آمایش سرزمین را فراهم آورد.

شواهد موجود حکایت از تحولی بنیادین در ارکان روابط اجتماعی و فضای فرهنگی جامعه ایرانی در دهه های گذشته می کند. در این مقاله با استفاده از روش تحقیق اسنادی، داده های موجود – آمارهای رسمی، نتایج تحقیقات و اطلاعاتی از صورت های فرهنگی مثل شعر و خاطرات- را مبنای تحلیل قرار داده ایم. در این مقاله تلاش کرده ایم تا زمان آن تحول بنیادین را از خلال اطلاعات موجود دریابیم. بر اساس یافته های ارائه شده در این مقاله، معتقدیم که چنین تحولی در فاصله یک و نیم تا دو دهه ای روی داده است که از نیمه دهه ۱۳۶۰ آغاز می شود و تا اواسط دهه ۱۳۸۰ ادامه می یابد. شناختن روندهای فوق از این جهت اهمیت دارد که بیشتر مباحثی که در دهه های اخیر در مورد تحولات ایران صورت گرفته، مستقیم و غیرمستقیم، به موضوعات سیاسی و دولت ربط داده شده اند، و آن چه که در این مطالعات و بحث ها مورد غفلت قرار گرفته تحول بنیادین و گسترده ای است که در لایه های زیرین جامعه در جریان بوده است. ما این تحول را «افول اجتماع» نامیده ایم. به طور خلاصه مضمون عمده این تحول را می توان تضعیف شدید بنیادهای حیات اخلاقی و از دست رفتن پیوندهای اجتماعی ای دانست که ستون های مختلف جامعه را در کنار هم برپا نگاه میدارند، و یا می توان آنها را به ملاتی تشبیه کرد که سنگها و آجرهای بنای اجتماعی را به هم متصل نگاه می دارد، و یا به روغنی که موجب ادامه کار کرد روان چرخ دنده های ماشین اجتماع است. این تحول، پیکره اجتماع را از درون متحول کرده و هویت متفاوتی به جامعه ایرانی داده است. اما به دلیل آن که این تحول به مدتی طولانی و در زیر پوست جامعه در جریان بوده است به آسانی به چشم نیامده است.

داده های اجتماعی موجود برای چند دهه اخیر، حاکی از آن است که جامعه ایران دچار یک بحران اعتماد فراگیر و عمیق شده است. توزیع میزان اعتماد عمومی در کشورهای مختلف جهان بر اساس داده های پیمایش جهانی ارزش ها، نشان می دهد که ایران با سطح اعتمادی در حدود ۱۵ درصد جزو کشورهای «کم-اعتماد» جهان است؛ درحالی که در جوامعی نظیر کشورهای اسکاندیناوی، هلند و چین این میزان بالاتر از ۶۰ درصد و در کشورهای دیگری نظیر استرالیا، کانادا، سوئیس، آفریقای جنوبی و ویتنام بین ۴۰ تا ۶۰ درصد است. در مقابل، کشورهای کم اعتمادی هم وجود دارند که میزان اعتماد در آن ها زیر ۱۰ درصد است (که عمدتاً شامل کشورهایی آفریقایی و نیز یوگسلاوی سابق می شوند که نوعی جنگ داخلی و نسل کشی را تجربه کرده اند و یا مناطقی در آمریکای لاتین که تحت کنترل کارتل های مواد مخدر هستند). در این مقاله، تغییرات اعتماد در سه سطح- اعتماد عمومی، اعتماد سیاسی و اعتماد نهادی (یا اعتماد به گروه های شغلی) - بررسی شده اند. داده ها نشان می دهند به رغم وجود روندها و نیروهای اعتمادزا، میزان اعتماد در تمامی این سطوح روند نزولی داشته اند و جامعه ایران با یک بحران بی اعتمادی فراگیر دست به گریبان است. چیزی که بر اهمیت این موضوع می افزاید آن است که شاخص میزان اعتماد اجتماعی، همبستگی مستقیمی با بسیاری از شاخص های دیگر حیات اجتماعی دارد که نشان دهنده یک جامعه سالم، کارا و امیدوارند. پیامد این وضعیت را بر اساس دو مدل مورد بررسی قرار داده ایم؛ در یک مدل سه وجهی (جامعه، دولت و بازار)، این فرضیه را طرح کرده ایم که با ضعیف شدن ضلع جامعه دو نیروی زور و پول به عنوان نماد دو ضلع دولت و بازار فضای اجتماعی را پر می کنند. این تغییرات هم در سطح سیستمیک (برای مثال ظهور و رشد شرکت های خصولتی) و هم در سطح نظام شخصیت بروز خواهد کرد. جنبه ای دیگر از تحولات جامعه ایران را بر اساس ماتریسی متشکل از اعتماد سیاسی و اعتماد عمومی توضیح داده ایم. در نظر گرفتن دو سطح بالا و پایین برای هریک از این دو نوع اعتماد در این ماتریس، منجر به ایجاد چهار ترکیب عمده می شود و داده های تجربی پیش گفته جامعه ایران را در ترکیبی قرار می دهد که محتمل ترین وضعیت های پیش روی آن بحران و آشوب است. این همه گویای آن است که با مشکلی عمیق، جدی و نگران کننده مواجه هستیم که نیاز به پاسخی جامع و اندیشیده دارد و همین امر مواجهه علمی، تجربی و دقیق با این پدیده را ضروری می سازد. این مقاله گامی در آن جهت است.

نگاه به آینده و جهت حرکت مکاتب مختلف دینی نشأت گرفته از ایدئولوژی حاکم بر آنهاست. تشکیل حکومت جهانی در دو مکتب یهود و اسلام نیز برخاسته از این نگاه می باشد. در این مقاله برای فهم این موضوع برای شناخت رویکرد حاکم در هر دو مکتب با روش تحلیل محتوای کیفی پس از بررسی سه مفهوم آرمان شهر، موعود و آخرالزمان، از این منظر که کدام مکتب در سطح جهانی با چه ویژگی هایی بهتر می تواند بشریت را به سمت ساخت آینده مطلوب راهنمایی کند، ویژگی های مهم ادعا شده در تشکیل حکومت جهانی دو مکتب یهود و اسلام استخراج و با یکدیگر مقایسه گردید. مهمترین ویژگی های مشترک شامل هفت ویژگی و مهمترین تفاوت ها نیز شش ویژگی می باشد. در ویژگی های مورد نیاز به منظور برخوردای یک مکتب برای تشکیل حکومت واحد جهانی در آخرالزمان، با بررسی در ویژگی های مطرح شده برای هر دو حکومت جهانی یهود و اسلام در آینده، مکتب اسلام ظرفیت ، استعداد و خصوصیت های برتر و والاتری نسبت به تشکیل حکومت در سطح جهان را دارا می باشد و بدون جهت گیری سیاسی نسبت به قوم و یا نژادی خاص در پی تحقق عدالت در همه شئون جامعه می باشد.

کشور عراق در منطقه خلیج فارس به دلیل موقعیت ژئوپلتیک و ظرفیتهای بالقوه اقتصادی، و ویژگیهای خاص سیاسی، فرهنگی و اجتماعی یکی از بازیگران مهم تاثیرگذار در  همسایگان ایران و خاورمیانه است. دراین پژوهش در پاسخ به این سوال برآمدیم که عوامل و پیشران های کلیدی آینده روابط ایران و عراق تا سال1410 کدامند؟ در پاسخ به سوال مذکور ابتدا با استفاده از مرور منابع و سوابق علمی پیشین مرتبط و استفاده از نظر 23 نفر از  خبرگان، تعداد 117 شاخص تاثیرگذار احصاء و سپس با استفاده از روش دلفی تعداد 21 شاخص مهم و اثرگذار که بیشترین تاثیر را داشتند مشخص گردید و در ادامه بوسیله نرم افزار آینده پژوهی  میک مک و به کارگیری روش تحلیل ماتریس اثرات متقاطع و ورود اطلاعات به نرم افزار تعداد شش پیشران کلیدی شامل: راه پیمایی اربعین، اشتراکات فرهنگی ، حمایت و کمک های ایران  به گروه های مقاومت(حشدالشعبی،کتائب و  عصائب اهل الحق)، قرابت های مذهبی شیعی، تهدیدات و منافع مشترک بین دو کشور، تقابل نظم عربی با هلال شیعی شناسایی شدند. تمرکز و استفاده از این شاخص ها  به منظور تدوین چشم انداز و سیاستهای ج.ا.ایران جهت گسترش و تعمیق پیوندهای راهبردی با عراق در ساخت آینده مطلوب روابط دو کشور تاثیرگذار خواهد بود.

این پژوهش به دنبال بررسی نحوه بازنمایی ابعاد پنج گانه اعتقادی، عاطفی، رفتاری، دانشی و پیامدی دین در سینمای پس از انقلاب، زمینه های اجتماعی مقولات بازنمایی شده و رابطه سینمای دینی پس از انقلاب با مقوله دین رسانه ای شده است. برای این منظور فیلم هایی که بیشترین نزدیکی را با تعریف حداکثری سینمای دینی و مذهبی داشته اند از دهه های مختلف با نظر صاحبنظران این حوزه انتخاب شدند. فیلم های «توبه نصوح» و «افق» از دهه 60، «از کرخه تا راین» و «به رنگ خدا» از دهه 70، «خیلی دور-خیلی نزدیک» و «طلا و مس» از دهه 80 و فیلم «شیار 143» از نیمه اول دهه 90 انتخاب شدند. روش شناسی این پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد نشانه شناسی امبرتو اکو است. رمزگان های ده گانه اکو شامل ادراکی، شناسایی، انتقالی، لحن، تصویری، شمایل انگاشتی، ذوق و احساس، نظریه بیان، سبک شناختی و ناخودآگاه در صحنه های اصلی و فرعی فیلم ها بررسی و مقولات مختلف دینی استخراج شد. از جمله نتایج این پژوهش عبارتست از: اهمیت ویژه ابعاد «رفتاری» و «دانشی» دین در فیلم های بررسی شده دهه های مختلف، عمیق تر شدن دغدغه های سینمای دینی در سال های پس از دهه 60، سیاسی نبودن فیلم های بررسی شده دهه 80 علیرغم سیطره سیاست بر نظامات اجتماعی ایران و همسویی کامل فیلم ها با روندهای دینی جامعه در همه دهه ها.

این مقاله می کوشد شیوه واکنش و دریافت افراد دین دار را در رمان های مصطفی مستور توضیح دهد. برای پاسخ به این پرسش، سه رمان اصلی مستور با نام های «روی ماه خداوند را ببوس»، «استخوان خوک و دست های جذامی» و «من گنجشک نیستم» با روش «نظریه مبنایی» واکاوی شده است. یافته های به دست آمده از رمان ها نشان می دهند که افراد در مواجهه با تجربیاتی چون «مرگ» و «رنج بشری» خود را در برابر پرسش هایی از معنای زندگی می یابند و دلیلی برای تحمل رنج زندگی نمی یابند. هم چنین شخصیت های رمان در مراحلی از زندگی، با دغدغه های وجودی مواجهند که پاسخی برای آن پیدا نمی کنند. چنین «بحرانی از معنا»، شخصیت های رمان را به جست و جوهایی در عرصه «علم»، «ایمان فردی» و «عشق» وا می دارد. «علم» پاسخ قانع کننده ای به این پرسش نمی دهد و از این رو، بر اهمیت «ایمان فردی» و «عشق» تأکید می شود. در این مقاله نشان داده می شود که چگونه شخصیت های رمان با «تجربه بحران»، و «ناتوانی از تأویل»، به «ایمان» و «عشق» به عنوان منبعی برای معنا آفرینی منتهی می شود.

نوشتار پیش رو بر آن است تا با بررسی رمان های پرفروش دهه1375 تا 1385، که شخصیت اصلی آن ها را زنان تشکیل می دهند، به درک مسایل و دغدغه زنان این رمان ها و نیز چه گونگی بازنمایی تجربه های آنان بپردازد.روش این پژوهش، کیفی و بر پایه نظریه مبنایی است، به این معنا که بر خلاف روش هایی که تاکید آن ها بر اثبات فرضیه و قضایای نظری است، تاکید این روش بر تولید نظریه است. فرضیه این پژوهش پس از کدگذاری سه مرحله یی رمان ها، با به دست آوردن مفاهیم و مقولات مرتبط با سوال های پژوهش و بررسی شرایط، زمینه ها، راه کارهای کنش، و نتایج آن هاشکل گرفته است.نتایج پژوهش نشان می دهد زنان این رمان ها دچار مسایل و دغدغه روزمرگی، ناخوشنودی از زندگی زناشویی، تضاد، تنهایی، گم گشتگی، حسرت، ناتوانی، نبود اعتماد به نفس، توجه به گذشته و ناامیدی از آینده، نگرانی، و احساس ترس و ناامنی اند و به دلیل رو به رو شدن با پدیده «هویت ناموجه ذهنی»، در حال بازاندیشی همیشگی به سر می برند.

مطالعات کاربردی در مورد کشورهای در حال توسعه نشان می دهند استفاده از سیاست کاهش ارزش پول، اثرات مختلفی بر تراز پرداختهای کشورهای در حال توسعه داشته است. سیاست کاهش ارزش پول زمانی می تواند کسری تراز پرداختها را تصحیح نماید که بازار ارز از ثبات نسبی برخوردار بوده و سیاستهای پولی و مالی نیز متعاقبا تعیین شده باشد و در حالت انبساطی قرار نداشته باشند. ثبات بازار ارز توسط شرط مارشال لرنر بررسی می شود. شرط مارشال لرنر بیان می کند که اگر مجموع مقدار مطلق کشش تقاضا و عرضه ارز یک کشور بیشتر از یک باشد بازار ارز از ثبات نسبی برخوردار است و افزایش نرخ ارز یا کاهش ارزش پول می تواند کسری حسابهای جاری را بهبود بخشد.در این مقاله شرط مارشال لرنر در ایران با استفاده از یک مدل سری زمانی و یک مدل تلفیقی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج بررسی شرط مارشال لرنر توسط مدل سری زمانی برقراری شرط مارشال لرنر در ایران در کوتاه مدت و بلند مدت تایید نمی کند. همچنین بررسی شرط مارشال لرنر با استفاده از داده های تلفیقی نیز برقراری شرط مارشال لرنر در ایران را تایید نمی کند.

"در این مقاله بر مبنای تحلیل یافته های موج نخست پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانیان، تفاوت ارزش ها و نگرش های نسلی مورد بررسی قرار گرفته است. نگارندگان با تکیه بر رویکرد تجربه نسلی، دو تجربه گرم و فراگیر انقلاب و جنگ را کانون اصلی همگرایی و واگرایی هایی میان گروه های سنی در ایران امروز دانسته اند. در این مطالعه نسل های گوناگون بر مبنای نسبتی که با تجربیات یاد شده برقرار می کنند به پنج گروه طبقه بندی شده اند: نسل قبل از انقلاب، نسل انقلاب و جنگ، نسل جنگ، نسل دارای خاطره موثر از جنگ و سرانجام نسل فاقد خاطره موثر از جنگ. این پژوهش باورها و گرایش های گروه های نسلی را در سه حوزه ارتباطات چهره به چهره، حوزه تعمیم یافته اجتماعی و حوزه تعاملات نهادی مورد بررسی قرار داده است. یافته های این پژوهش باور به تعارض ارزشی و نگرشی میان گروه های نسلی را تایید نمی کند اما نقش تجربیات نسلی در بروز تفاوت میان نسل های گوناگون را نمایان می سازد. "

طرز تلقی و نگرش ها تحت تأثیر جنسیت و قوم گرایی نوعی از جایگاه خاصی را برای زنان در چارچوب خانواده و هرم قدرت در خانواده در مقابل جنس مذکر ایجاد می کند...

"این مقاله ضمن بررسی انتقادی بینشهای کهن‌گرایان و ابزارگرایان در مطالعات قومی سعی کرده است تا مدلی برای مطالعات قومی در ایران ارائه دهد و این مدل را درمطالعه مسائل قومی در سیستان و بلوچستان به کار بندد. با توجه به اهمیت یافتن مسایل قومیت و مناقشات قومی، این مدل می تواند در حل مسایل قومی یاری رساند. مطالعات تجربی این مقاله که در سیستان و بلوچستان انجام شده است، بیانگر تغییرات شگرفی است که درامر آگاهی یافتن از مسایل قومی به وقوع پیوسته است. آگاهی از خود و دیگری از اهم این مسایل است. "

مقاله حاضر به مساله هویت و ابعاد مختلف آن دراستان سیستان و بلوچستان می ‌پردازد. در این مقاله با استفاده از داده‌ های گردآوری شده در چهارشهر استان سیستان و بلوچستان، تحولات جمعیتی استان در پرتو نگرش ‌های اجتماعی بررسی می ‌شود. داده‌ های مورد استفاده، از نمونهای به حجم 3913 نفر از ساکنان چهار شهر زاهدان، خاش، چابهار و زابل گردآوری شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که دو شیوه نگرش نسبت به هنجارهای خانوادگی وجود دارد. در یک سو هنجارهای خانوادگی با تاکید بر ارزشهای جمع گرایانه، تشکیل خانواده در سنین پایین و اهمیت نقش بزرگترها و در سوی دیگر، هنجارهای جدید خانوادگی با گرایش‌های فرد گرایانه، تشکیل خانواده در سنین بالاتر و گرایش نسبی به برابری در خانواده قرار دارد. این دو الگوی زندگی با تحصیلات و تمایل به مهاجرت نیز مرتبط هستند.