سید کمال الدین موسوی

بررسیِ امکان شکل گیری فرهنگ اعتماد در فضای مجازی آن هم با توجه به ساختار و ویژگی های ساختاری ای فضا هدفِ اصلیِ پژوهشِ حاضر بوده است. در تناسب با موضوع تحقیق از نظریه اعتماد اجتماعی زتومپکا و نیز هندرسون به عنوان چارچوبِ تئوریک پژوهش حاضر استفاده شده و بر اساس ادبیات نظری و تجربی تحقیق، تعدادی فرضیات تدوین و دریک جامعه نمونه در آذرماه 1391 و در شهر اسلامشهر مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه مراجعین به کافی نت های شهر اسلام شهر واقع در استان تهران بوده و از آن میان، نمونه ای با حجم 383 نفر و به کمک فرمول نمونه گیری کوکران محاسبه، و با شیوه نمونه گیری دو مرحله ای تصادفی و سهمیه ای متناسب انتخاب شدند. برخی از نتایج عمده تحقیق به شرح زیر است: نتایج این پژوهش نشان داد که فرهنگ اعتماد در فضای مجازی شکل گرفته و وجود دارد هرچند میزان فرهنگ اعتمادی که در فضای مجازی شکل گرفته است در حد "" متوسط رو به پایین"" قرار دارد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که میان ساختار فضای مجازی و فرهنگ اعتماد یک رابطه مستقیم و در سطح متوسط وجود دارد. و در همین راستا، ساختار فضای مجازی رابطه قویی تری را با ""بُعد ذهنیِ"" فرهنگ اعتماد نشان می دهد تا ""بُعدِ عینی"" آن. همچنین مشخص گردید که در محیط های تعاملی اینترنتی میزان فرهنگ اعتماد تفاوت معناداری با یکدیگر نشان می دهد، به گونه ای که بالاترین میزان فرهنگ اعتماد به ترتیب در محیط تعاملی فیس بوک و سپس ایمیل و نهایتاً در محیط بازی و سرگرمی شکل گرفته است.

این پژوهش، به بررسی مساله بار تکفل معیشتی در خانواده های ایرانی به عنوان یکی از مسایل اجتماعی بالقوه در کشور می پردازد و در پی شناخت زمینه ها و عواملی فرهنگی - اجتماعی است که بر وخامت مساله می افزاید. در این میان، توجهی ویژه به حضور کم رنگ زنان ایرانی در بازار کار و برخی علل و ریشه های آن شده است. این پژوهش به روش پیمایشی بر روی 384 سرپرست خانوار در تهران انجام شد و به کمک یافته های آن برخی سازه های ذهنی و نگرش های رایج به ویژه در رابطه با اشتغال زنان دسته بندی شد. این نوشتار، هم چنین دربرگیرنده برخی پیشنهادها و راه کارها برای کاهش موانع و محدودیت هایی است که بر سر راه حضور موثر زنان در عرصه های کار و تولید اقتصادی - اجتماعی وجود دارد.

هویت ملی یکی ازمولفه های بنیادین شکل گیری و بقاء جامعه است که می تواند مجموعه ای از گرایش ها و نگرش های مثبت را نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت بخش و یکپارچه ساز در سطح یک کشور، آن هم به عنوان یک واحد سیاسی فراهم آورد. تحقیقات متعدد نشان دهنده آن است که عوامل مختلفی در نگرش و احساس تعلق افراد به ویژه جوانان نسبت به هویت ملی خود مؤثرند که از آن جمله میتوان به مواردی چون: خانواده، همسالان، گروه های مرجع، جهانی شدن، اینترنت، ماهواره و. . .اشاره کرد. در این راستا با توجه به اینکه اینترنت گذشته از فواید آن همراه با مخاطرات و آسیب هایی است که فرد، جامعه و حکومت را مورد تهدید قرار می دهد در پژوهش حاضر بررسی رابطه میان الگوی استفاده ازاینترنت و هویت ملی در دستورکار قرار گرفته است.در این مقاله با استناد به نظریات کاستلز، هابرماس و وِلمن، سعی می کنیم رابطه میان الگوی استفاده از اینترنت و هویت ملی دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آزاد اراک) را مورد مطالعه قرار دهیم. از این رو به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که میان الگوهای متفاوت استفاده از اینترنت و هویت ملی دانشجویان چه رابطه ای وجود دارد؟ لازم به ذکر است روش تحقیق در مقاله حاضر، پیمایش و ابزار گردآوریِ اطلاعات، پرسشنامه استو با استفاده از شیوه نمونه گیری دو مرحله ای و با استفاده از نمونه گیری تصادفی و سپس نمونه گیری سهمیه ای متناسب،یک جمعیت نمونه 380 نفری از دانشجویان دانشگاه آزاد اراک مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به گسترش روزافزون کاربرد تلفن همراه و تاثیرات احتمالی آن بر نهادهای اجتماعی ازجمله خانواده، رابطه میان نحوه استفاده از تلفن همراه و اعتماد متقابل زناشویی در دستور کار این پژوهش بوده است. این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی بوده و جامعه نمونه آن را تعداد 384 فرد متاهل ساکن شهر شیراز تشکیل می دهد که ازطریق نمونه گیری خوشه ای انتخاب گردیده اند. چارچوب نظری پژوهش را نظریه گسر در زمینه تاثیرات تلفن همراه بر روابط خانواده و نظریه زتومپکا پیرامون اعتماد اجتماعی تشکیل می دهد. هدف اصلی آن بوده که بدانیم آیا میان نحوه استفاده از تلفن همراه و اعتماد متقابل زوجین رابطه وجود دارد؟ و این که، تلفن همراه بر کدام مولفه ازمولفه های اعتماد زناشویی بیشترتاثیرمی گذارد؟ نتایج تحقیق نشان داد بین متغیرهایی چون میزان و گستره استفاده از تلفن همراه با اعتماد متقابل زناشویی رابطه معکوس وجود دارد. همچنین، میان فضای استفاده از تلفن همراه و میزان اعتماد متقابل زوجین رابطه مستقیم و متوسط مشاهده گردید. به علاوه، تحلیل رگرسیونی متغیرها نشان داد که سه متغیرمستقل تحقیق یعنی میزان، گستره، و فضای استفاده ازتلفن همراه در مجموع توانسته اند 27 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی میزان اعتماد متقابل زناشویی را پیش بینی نمایند. نهایتاً این که، از میان سه مولفه اصلیِ اعتماد (صداقت، تعهد و پذیرش متقابل) صداقت متقابل بیشترین تاثیرپذیری را از نحوه استفاده از تلفن همراه داشته است. در مجموع، این پژوهش نشان می دهد تلفن همراه – همچون هر وسیله دیگر- بسته به فضایی که مورد استفاده قرار می گیرد می تواند نقش انسجام بخش و یا مخرب داشته باشد. اگر بر فضای مورد استفاده از تلفن همراه – درخانواده، محل کار و...- اعتماد حاکم باشد تلفن همراه این اعتماد را کاهش نداده و بلکه تقویت خواهد کرد، اما اگرفضای بی اعتمادی حاکم باشد تلفن همراه نیز این بی اعتمادی را تشدید خواهد نمود.

موبایل به منزله یکی از فناوری های نوین و تأثیرگذار ارتباطی هم اکنون حضوری ناخوانده، ولی فعال در بین نوجوانان و جوانان دارد و در فضاهای آموزشی بسیاری، سنن و آموزه های تعلیم و تربیت سنتی را به چالش می کشد. در این راستا، مطالعه درباره رابطه میان استفاده از موبایل و جامعه پذیری مدرسه ای دانش آموزان، درواقع ردیابیِ یکی از مسائل اجتماعیِ بالقوه ای است که نه تنها در جامعه ما، بلکه در ملل دیگر نیز به تدریج توجه و تمرکز محققان و کارشناسان ـ و البته مسئولان و برنامه ریزان اجتماعی ـ را به خود معطوف کرده است. در پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه میان نحوه استفاده از موبایل با جامعه پذیری مدرسه ای از نظریه های جامعه شناسانی چون: «مانوئل کاستلز»، «هانس گسر»، «اینگلهارت» و دیگران استفاده کرده و در انجام تحقیق از روش پیمایشی بهره برده ایم. یافته های پژوهش نشانگر آن است که در مجموع بین الگوی استفاده از موبایل با توجه به ابعادی چون: شدت و میزان استفاده، نوع نگرش و استفاده (ابزاری یا بیانگر)، موقعیت های استفاده (مناسب یا نامناسب) و سابقه استفاده از موبایل با میزان جامعه پذیری مدرسه ای رابطه معنادار وجود دارد.

این مقاله به بررسی وضعیت ""بیگانگی تحصیلی"" و برخی از عوامل مؤثر بر آن در بین دانشجویان دانشگاه شاهد می پردازد. بر اساس رویکرد انتقادی فرضیاتی چند مطرح و میان متغیرها ارتباط نظری برقرار گردید. جمعیت آماری پژوهش، شامل تمام دانشجویان دانشگاه شاهد در سال 1388 بوده است که از این میان 359 نفر بعنوان حجم نمونه انتخاب گردید شیوه نمونه گیری دو مرحله بوده و در مرحله اول نمونه گیری طبقه متناسبو در مرحله دوم نمونه گیری تصادفی انجام و با تکیه بر دو ویژگی مقطع و رشته تحصیلی، جمعیت نمونه به تناسب و به تعداد انتخاب گردید. به منظور سنجش ""بیگانگی تحصیلی"" از مقیاس استاندارد میو و روزالیند، شامل خرده مقیاس های بی هنجاری، بی معنایی، بی قدرتی و انزوای اجتماعی استفاده شده و مجموعه از عوامل اجتماعی فرهنگی در سه سطح خرد متوسط و کلان بررسی شده اند. یافته ها حاکی از آن است که در سطح کلان متغیرهایی چون مدرک گرایی، ایدئولوژیک و انباشتی بودن نظام آموزشی، با متغیر وابسته یعنی ""میزان بیگانگی تحصیلی"" رابطه مستقیم دارند. درسطح متوسط، متغیرهای بوروکراسی اداری، محدودیت های اعمال شده توسط دانشگاه و نیز سبک مدیریتِ گروهِ آموزشی با ""میزان بیگانگی تحصیلی"" رابطه مستقیم داشته اند، اما پرستیژ اجتماعی دانشگاه با بیگانگی تحصیلی رابطه معکوس داشته است. در سطح خرد نیز میان متغیر سرمایه فرهنگی با میزان بیگانگی تحصیلی رابطه معکوس، و میان پایگاه اجتماعی اقتصادی و بیگانگی تحصیلی رابطه معناداری وجود نداشته است. در مجموع، نتایج پژوهش بیانگر تاثیر قابل توجهِ عوامل سطح متوسط یعنی عوامل محیطی و سازمانی - در مقایسه با دیگر عوامل بررسی شده - بر بیگانگی تحصیلی دانشجویان بوده است.

در این پژوهش "نقش استفاده از اینترنت در میزان بروز عادات و خصلت های منفی فرهنگی" در شهر کاشان مورد بررسی قرارگرفته است و در این راستا، نظریات متعددی از دنیس مک کوایل، جان تامپسون، مانوئل کاستلز، و نیز برخی صاحبنظران ایرانی مورد استناد قرارگرفته اند. جامعه آماری پژوهش را مراجعه کنندگان به کافی نت های فعال در شهر کاشان تشکیل می دهند که از آن میان تعداد 384 نفر بر اساس فرمول کوکران محاسبه و چون نسبت حجم نمونه به جامعه آماری بزرگ تر از 05/0 بود تعداد حجم نمونه طبق فرمول اصلاح و نهایتاً حجم نمونه تحقیق 319 نفر تعیین گردید. اطلاعات و داده های پژوهش از طریق پرسشنامه در فروردین 1396 گردآوری و در این مسیر از روش نمونه گیری به صورت دومرحله ای تصادفی و سهمیه ای متناسب بهره گرفته شد. نتایج به دست آمده از آزمون تی تک نمونه ای نشان داد میزان بروز عادات و خصلت های منفی فرهنگی در جامعه مورد بررسی در یک سطح تقریباً متوسط قرار داشته و شدید نیست. جالب اینکه آزمون همبستگی پیرسون حاکی از رابطه معکوس ولی ضعیف میان استفاده از اینترنت و بروز برخی عادات و خصلت های منفی بوده است. بدین معنا که استفاده از اینترنت اثر کاهشی بر روی بعضی عادات و خصلت های منفی کاربران دارد، البته در مقام مقایسه، "میزان استفاده" افراد از اینترنت نقش مؤثرتری از "سابقه استفاده" آن ها در کاهش عادات و خصلت های منفی داشته است. همچنین، بر اساس آزمون تحلیل واریانس یک طرفه روشن گردید که نوع استفاده و محیط استفاده از اینترنت نیز با میزان بروز عادات و خصلت های منفی رابطه معنادار نشان می دهد. بدین معنا که، شدت بروز عادات و خصلت های منفی در کاربرانی که استفاده های مختلفی از اینترنت داشته و یا از محیط های اینترنتی گوناگون استفاده می کنند یکسان نیست.

امروزه وابستگی و یا اعتیاد به تکنولوژی ای جدید می رود تا به صورت یکی از اعتیادهای مدرن در بین جوانان درآید و از این رو طی سال های اخیر توجه جامعه شناسان و روان شناسان به این مساله معطوف شده است. دراین راستا، مقاله حاضر که حاصل یک مطالعه می دانی درسال 1393 د رتهران می باشد به موضوع اعتیاد جوانان به موبایل وشناسایی برخی عوامل اجتماعی موثر برآن پرداخته است. آنچه در این پژوهش به دنبال آن هستیم نخست، سنجش میزان اعتیاد به موبایل در می ان جوانان تهرانی، وسپس شناسایی برخی عوامل موثر بر آن است. دراین مسیر،از نظریه ""وابستگی به رسانه"" راکیچ و دفلور، نظریه ""انگیزه ورفتار"" هوپر و ژو، ونظرات برخی دیگر چون جان گروهول استفاده کرده ایم. همچنین، روش پیمایش اجتماعی وبا گزینش یک جمعیت نمونه 400 نفری از می ان جوانان شهر تهران آن هم به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای به کار گرفته شد. جامعه مورد مطالعه از می ان جوانان 15-30 ساله منطقه 3 شهرداری تهران انتخاب و درآبان ماه سال 1393 مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد میزان اعتیاد به موبایل درجوانان تهرانی تقریبا درسطح متوسط (درحد می انگین نظری) قراردارد یعنی به نظر می رسد که نه چندان پایین از وخامت مساله باشد. می ان سن ووضع تاهل از متغیرهای زمینه ای، وهمچنین بین سرمایه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و میزان اعتیاد به موبایل رابطه معنادار وجود دارد. هرچندکه بین میزان تاثیر همسالان و جذابیتهای موبایل با میزان اعتیاد به مویایل نیز رابطه مستقیم و نسبتا قوی مشاهده شد. درمجموع، متغیرهای پیش بین و مستقل در این تحقیق توانسته اند 49% از تغییرات متغیر وابسته یا میزان اعتیاد به موبایل را در جوانان تهرانی تبیین نمایند.    است که بتوان نسبت به وضع موجود آسوده خاطربود ونه چندان بالاست که حاکی

عشق شامل طیف گسترده ای از عواطف نظیر اشتیاق، صمیمیت، همراهی و به هم پیوستن است که در ساحت های گوناگون تجلی می یابد. با ظهور اینترنت، عشق و روابط رمانتیک در این فضا نیز به تدریج میان افراد شکل گرفت و عشق آنلاین به منزله نوعی از تجربه غیرحضوری از عشق است که با وساطت شبکه های اجتماعی پدید آمده است. هدف این مقاله، درک تحولات معنایی عشق و رویه های کنش عاشقانه در بستر تجربه ارتباطی آنلاین در شبکه های اجتماعی است. روش این پژوهش، براساس تحلیل پدیدارشناختی و تحلیل داده ها مبتنی بر فرایند 7 مرحله ای کولایزی و حجم نمونه آن، شامل 19 مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته است که اعضای نمونه براساس منطق حداکثر تنوع و مبتنی بر هدف پژوهش انتخاب شده اند. بر مبنای انجام کلیه گام های پژوهشی راهبرد کولایزی، 13 زیرمقوله در 4 مقوله قرار گرفته اند که به طور کامل پدیده مدنظر پژوهش را توصیف می کنند. مقوله نخست عشق را در گستره ای از معانی نظیر همزیستی، همراهی و تبادل برابر گونه عواطف می داند. مقوله دوم تحولات لایه های ادراکی کنشگران نسبت به برقراری روابط عاشقانه در فضاهای آنلاین چون تصنعی شدن عواطف، سیالیت روابط، میل افراد به رویکرد تعویض رابطه به جای رویکرد مبتنی بر ترمیم و تعدیل شرم های اجتماعی و فروریزی تابوهای جمعی را نشان می دهد. مقوله سوم، توصیف کننده اشکال کنشگری در ساحت رابطه عاشقانه مجازی است و در نهایت، مقوله چهارم رویه های رفتاری افراد در لحظه شروع، امتداد و اتمام رابطه را نشان می دهد.

پژوهش پیش رو به مطالعه عشق آنلاین و گونه های آن در فضای مجازی، آن هم در پرتو برخی ویژگی های کاربران، می پردازد و از نظریات استرنبرگ، لی، گیدنز، باومن و بن زئیف بهره گرفته است. پیمایش روش اصلی این پژوهش است و جامعه آماری آن نیز شامل نمونه ای 384 نفره از شهروندان شهر کاشان در سال 1399 است که به شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب و مطالعه شده است. بر اساس یافته های پژوهش، امکان شکل گیری عشق آنلاین در جامعه موردمطالعه وجود دارد و گونه های مختلفی از عشق آنلاین در بین کاربران شکل گرفته است. رایج ترین گونه عشق آنلاین در بین پاسخ گویان عشق تفریح و سرگرمی (لودوس) و پس از آن، به ترتیب، عشق های حسابگرانه و همسریاب بوده اند. «عشق خیانت آمیز» تنها 4 درصد از کل روابط رمانتیک آنلاین را در بین پاسخ گویان تشکیل داده است. بر اساس نتایج آزمون فرضیات روشن شد، به استثنای خودپنداره و جنسیت، گونه های عشق آنلاین با متغیرهایی چون سن، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، نوع شغل، نگرش به اینترنت، میزان تداوم دوستی اینترنتی و محیط اینترنتیِ دوست یابی رابطه دارند؛ یعنی، افراد، با توجه به اینکه در چه گروه سنی، تحصیلی، اشتغال و... قرار دارند، گونه های متفاوتی از عشق آنلاین را تجربه می کنند.  

پژوهش حاضر یک پیمایش اجتماعی پیرامون فرزندآوری و تمایل به آن بوده و چهارچوب نظری پژوهش را نظریات استرلین، بکر، مورداک و لستاق تشکیل می دهد. جامعه آماری تحقیق شامل زنان متاهل ساکن در برخی شهرهای کوچک در منطقه کاشان با جمعیتِ تقریبیِ 129144 نفر است که از این میان 720 نفر به عنوان نمونه تحقیق تعیین و مورد مطالعه قرار گرفته اند. شیوه نمونه گیری به صورت سهمیه ای غیر متناسب بوده و جمع آوری داده ها از طریق یک پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته است. بر اساس یافته ها اکثر زنان مورد بررسی (60%) به الگوی نورمالِ باروری یعنی داشتن دو یا سه فرزند تمایل داشته اما در عمل و بطور متوسط، بیشترِ آنان (52%) حداکثر یک فرزند بدنیا آورده اند. گویا شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور، بین تمایل به الگوی نورمال فرزندآوری و فرزندآوریِ واقعی شکاف قابل توجهی(21%) ایجاد کرده و در منطقه مورد نظر، از سیاستهای رسمیِ افزایش جمعیت پیروی نمی کند. در کنار شرایط ساختاری، برخی عوامل غیر ساختاری همچون سن، سابقه ازدواج، تحصیلات، جایگاه شغلی و نیز طرز تلقی زنان از خود به عنوان مدرن یا سنتی نیز با تمایل آن ها به فرزند آوری و تعداد فرزندانی که واقعا بدنیا آورده اند رابطه معناداری داشته است.

پژوهش حاضر به مطالعه عشق در فضای مجازی و میزانِ آن در تعاملات اینترنتیِ کاربران پرداخته است. چهارچوب نظری پژوهش را عمدتا نظریات بن زئیف، ایلوز، اندرسون، مک کِنا و بریگل در زمینه عشق آنلاین تشکیل می دهد. روش اصلی تحقیق را پیمایش و جامعه آماری را شهروندان شهر کاشان در سال 1399 تشکیل داده اند که از این میان نمونه ای به تعداد 384 نفر انتخاب و به شیوه نمونه گیری طبقه ای مورد مطالعه قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان داد هرچند این پژوهش در یک جامعه نسبتا سنتی مثل کاشان صورت گرفته اما در این محیط نیز فضای مجازی بستری برای تعاملات رومانتیک بوده و در آن شاهد شکل گیری عشق آنلاین آنهم با میزانی نزدیک به حد متوسط هستیم. نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان و شدت عشق آنلاین بر حسب متغیرهایی چون تحصیلات، سن، وضع تاهل، نوع نگرش به اینترنت، نوع اشتغال و مدت زمان تداوم دوستی اینترنتی یکسان نبوده و تفاوت های معناداری را نشان می دهد.

در این مقاله به دو پرسش زیر پاسخ خواهیم داد: 1- آیا بین سرمایه اجتماعی افراد در جهان واقعی و مجازی رابطه ای هست؟ و 2- اگر پاسخ بلی است، این رابطه بازتابی است و یا جبران کننده؟ توضیح آنکه موضوع سرمایه اجتماعی طی سال های اخیر حجم زیادی از پژوهشات را به خود اختصاص داده و ابعاد متفاوتی از آن توسط جامعه شناسان مطالعه شده است. از سوی دیگر، جهان مجازی به مثابه جهانی مبتنی بر کامپیوتر، میلیون ها نفر را با یکدیگر در ارتباط قرار داده و - در کنار جهان واقعی - در حال توسعه و شکوفایی است. امروزه، توجه محافل آکادمیک به کشف نسبت میان این دو جهان و پدیده های مرتبط با آنها جلب شده است. از آنجمله، برخی محققان بر این باورند که سرمایه اجتماعی افراد در دنیای واقعی و مجازی در پیوند با یکدیگر است و این پیوند گاهی مکمل و جبران کننده است وگاهی بازتابی و انعکاسی که پرسش های این مقاله نیز در این راستا طرح شده اند. برای پاسخ به دو پرسش بالا از نظریه های جامعه شناسانی چون باری ولمن، دیوید نود، جِه لِه آتما، هوارد رینگولد استفاده کردیم و روش پیمایش اجتماعی را با گزینش جمعیت نمونه 384 نفری از جوانان در شهر اصفهان و به شیوه نمونه گیری دو مرحله ای تصادفی و طبقه ای متناسب بکار بردیم. جامعه مورد مطالعه از میان جوانان 15 تا 24 ساله مراجعه کننده به کافی نت های اصفهان انتخاب و در سال 1390 مورد مطالعه قرار گرفتند. برخی از یافته های این مطالعه به شرح زیر است: 1- سرمایه اجتماعی جوانان هم در جهان واقعی و هم مجازی پایین تر از حد متوسط است؛ 2- بین سرمایه اجتماعی جوانان در جهان مجازی و جهان واقعی ارتباط مستقیم و معناداری وجود دارد، هرچند این ارتباط چندان قوی نیست؛ 3- ارتباط مثبت و مستقیم بین سرمایه اجتماعی افراد در جهان واقعی و مجازی نشان دهنده نوعی رابطه انعکاسی و بازتابی بین جهان واقعی و مجازی است و نظریات رینگولد، نود و آتما را تأیید می کند.