فاطمه مدرسی

فاطمه مدرسی

مدرک تحصیلی: استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۱۰۹ مورد.
۱.

بررسی واژگان غیرمستعمل امروزی در اشعار رودکی

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان فارسی (شفای دل) سال ۶ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱۳ 73 - 94

کلید واژه ها: واژگان غیرمستعمل شعر فارسی رودکی تحول زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 227 تعداد دانلود : 786
واژگان زبان بنا به فراخور زمان، پدیدار می شوند، رشد می یابند و در طی دوران دچار تحولات و تغییراتی می گردند. گاهی به زبان دیگر منتقل می گردند و ظاهری نو با معنای نو می یابند یا به دست زوال گذر زمان سپرده می شوند. از این رو یکی از شیوه های آشنایی با آداب، رسوم و سنت های اقوام و قبیله های گذشته، بررسی آثار ادبی بزرگانی است که از آن روزگاران به یادگار مانده است. در واقع زبان بهترین نمودار شناخت چگونگی فرهنگی، اقتصادی، دینی و دیگر مظاهر اجتماعی یک ملت است. در این میان دیوان رودکی نیز به عنوان اثری ماندگار، تکه هایی از تاریخ دوران سامانیان را در خود دارد. از این رو ضمن تحقیقی کتابخانه ای، به بررسی واژگان مرده زبان فارسی در دیوان اشعار رودکی پرداخته ایم. آنچه از این تحقیق دریافت می شود، این است که اسامی و پس از آن فعل ها، بیشترین واژگان متروک در آثار این شاعر بزرگ بوده است و بسیاری از فعل های ساده با فعل های مرکب جانشین شده اند. همچنین به کارگیری واژ گان دارای ارتباط مستقیمی با نحوه زندگی و تلقی مردم از واژه مورد استفاده بوده است.
۲.

نقدی بر بلاغت تصویر محمود فتوحی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال چهاردهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۹) 93 - 100

کلید واژه ها: تصویر بلاغت بلاغت تصویر محمود فتوحی رودمعجنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 145 تعداد دانلود : 141
بلاغت سنتی جوابگوی بررسی بسیاری از تصاویر شعر مدرن ازجمله تصاویر شاعران سمبولیست و وابستگان تصاویر انتزاعی نیست؛ به همین سبب باید مبانی تازه ای پی ریزی کرد تا با آن بتوان زیبایی این آثار را نشان داد و تحلیل، بررسی، تطبیق و مقایسه میان تصاویر با این مبانی انجام شود. بلاغت تصویر محمود فتوحی با جداکردن تصاویر مربوط به هر مکتب ادبی ازجمله کلاسیسم، رمانتیسم، سمبولیسم، اسطوره و ایماژیسم، برای هرکدام مبانی تصویری ویژه ای و کارکردهای خاصی را تبیین کرده است؛ با این مبانی و ویژگی های تصویری که برای هر مکتب مطرح می کند می توان شعر شاعران آن مکتب را بررسی و تحلیل کرد. نگارندگان در این پژوهش، کتاب بلاغت تصویر محمود فتوحی رودمعجنی را با دیدگاهی انتقادی بررسی و تحلیل می کنند. از آنجا که اشکالات کتابِ منظور متعدد است و هیچ گونه شباهت ساختاری و درونمایه ای با هم ندارند، نگارندگان از دسته بندی اشکالات پرهیز می کنند و به ترتیب صفحات کتاب هر اشکال را با شماره ای جداگانه نشان می دهند و آنها را توضیح و تشریح می کنند. تعداد اشکالات کتاب به ده عدد می رسد؛ ازجمله مهم ترین این اشکال ها می توان به تناقض و یکدست نبودن نگاه نویسنده به موضوع نگرش کلی، نمونه های شعر بی تصویر و اعتقاد به بی معنایی اشاره کرد.
۳.

ردپای مضامین قلندرانه در غزل های انوری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال بیستم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۸ 301 - 324

کلید واژه ها: انوری غزل مضامین قلندریه رند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 890 تعداد دانلود : 503
     یکی از جلوه های معنایی در غزل، افزون بر عشق و عرفان، مضامین قلندرانه است که غزل های شاعران را تحت تأثیر قرار داده و آنان را از مضامین تکراری و یکنواخت خارج ساخته است. این گونه اشعار به طور رسمی از سنایی آغاز شد و شاعران دیگری نظیر عطار و حافظ از آن پیروی کردند. در این میان شاعرانی هم بودند که مضامین قلندرانه را در شعر خود به کار می بردند، اما کسی از آنان  به عنوان شاعر قلندر سرا یاد نکرده است. انوری ازاین دسته شاعران است که وی در غزل های خود از مضامین قلندرانه به نیکی بهره برده به گونه ای که می توان نام او را در زمره قلندرسرایان ذکر کرد، اما از وی در هیچ کجا به عنوان شاعر قلندرسرا یاد نشده است. این پژوهش بر آن است تا مضمون های قلندرانه او را با روش توصیفی – تحلیلی  مورد بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که وجود مضامین قلندرانه در شعر انوری به چه صورت است؟ بنابراین برآیند تحقیق  حاکی از آن است که انوری در غزل های خود با توبه شکنی و ملامتی نشان دادن خویش و انتقاد از حاکمان دینی، تابوهای هنجار جامعه را بر هم می زند و تفکر قلندرانه را به وضوح بیان می دارد. انتقاد و بدبینی وی از اعمال به ظاهر مذهبی و عدم عافیت طلبی در شعرش جلوه خاصی به غزل های او بخشیده است که همه این مضامین وجود تفکر قلندریه را در غزلهایش اثبات می کند.
۴.

شکستگی در اساطیر ایران و هند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای نوین ادبی پاییز ۱۴۰۱ شماره ۲۱۸ 91 - 111

کلید واژه ها: شکستگی اسطوره ایران هند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 632 تعداد دانلود : 147
اسطوره از بدو پدید آمدنش، همواره تغییر کرده است. این تغییر، در میان اقوام و ملت های گوناگون به ویژه ایران و هند، همواره تکرار می شود. این پژوهش به روش مقایسه ای - توصیفی مبتنی بر تحلیل ساخت گرایانه نشان می دهد؛ در عین مشابهت های اساطیر ایران و هند، وجوه تمایز گوناگونی نیز وجود دارد که می توان به شکستن به آب، آتش، نابودگر و قهرمان اشاره کرد. برخی اسطوره ها مقام الوهیت دارند و در عین حال می شکنند؛ این امر، در اسطوره هایی که اسطوره - خدا نیستند؛ نیز دیده می شود. شکستگی در اسطوره های ایرانی در حقیقت، تکرار شکستگی اساطیر هند است اما در عین حال موجب دوری اسطوره های هندی و ایرانی از یکدیگر می شود. هنگامی که اسطوره ای هندی تغییرمی یابد؛ نمی ایستد. این عدم ایستایی در شکستگی اسطوره های ایرانی نیز دیده می شود. این نوع تغییر در اساطیر هند موجب شده است که برخی از اسطوره های مذکور، ایفاکننده نقش متضاد باشند و این امر در اسطوره های ایرانی شکسته شده دیده نمی شود.
۵.

گوته و خاستگاه ادبیات جهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره دهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۲) 72-25
تعداد بازدید : 852 تعداد دانلود : 820
یوهان ولفگانگ فون گوته1(1832- 1749م) اندیشمند و سخنور ِنام دارِ آلمان، نخستین بار در ماه مه (1827م) گروه واژه ادبیاتِ جهانی2را به کاربرد. ازآن پس، سخن از چند و چون ادبیات جهانی، دست مایه گفتار و نوشتار بسیاری از اندیشمندان و ادب پژوهان جهان بوده است. ازآن جاکه گوته درهیچ یک از نوشته هایش به گونه ای ویژه و بسنده، ب ه چندوچون دیدگاهش درباره ادبیاتِ جهانی نپرداخته است؛ انگیزه و خواستِ راستین وی در پی افکندن دیدگاه ادبیات جهانی، چنان که باید و شاید، بررسی نشده است. ناگزیر، پژوهش پیشِ رو، بر پایه گفت وگوها3، زندگی نامه های (خودنوشت4و دیگرنوشت)، نامه ها و مقاله های او به بررسی خاستگاه ادبیات جهانی از دیدگاه گوته می پردازد. بی گمان دیدگاه های گوته و دیگر اندیشمندان و سخنورانِ آلمان، در سده های هجدهم و نوزدهم میلادی، می تواند چراغِ راهِ کشورها ویاکسانی باشد که اندیشه پیوستن به ادبیات جهانی رادر سر دارند. آنان توانستند درسایه آگاهی، هم دلی وپشتکاری ستودنی، راه پیوستنِ زبان و ادبیات آلمان را به زبان و ادبیات جهان (اروپا) درآن روزگار، هموار سازند. آنان به آرمانی که سال ها در سر داشتند و برای آن کوشیدند؛ دست یافتند. در پژوهش پیشِ رو، با رویک ردِ تاریخی- تکوینی و به روش توصیفی- تحلیلی، ب ه بررس ی خاستگاه دیدگاه گوته درباره ادبیات جهانی می پردازیم.
۶.

بررسی انواع تابوشکنی و دلایل آن در شعر فروغ فرخزاد و احمد شاملو

نویسنده:
منبع: دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی سال سوم تیر ۱۳۹۹ شماره ۲۶ 69 - 87
تعداد بازدید : 746 تعداد دانلود : 69
واژه ی تابو در اصطلاح هم به معنای پاک و هم به معنای ناپاک و نجس است. به همین دلیل در دو حوزه ی مقدس و نامقدس کاربرد دارد؛ و در کل معنای آن، نوعی ممنوعیت و خطرناکی را می رساند که شکستن حریم آن انواع مؤاخذه ی بشری یا آسمانی را در پی دارد. از آنجا که ادبیات هر ملّت یکی از عرصه های به چالش کشیدن تابوهای آن ملّت است و با خصلت عادت ستیزی و هنجارگریزی که دارد، یکی از بهترین محل های تابوشکنی در میان سایر معارف بشری است. در ادبیات ما یکی از بسترهای بازشناسی و واکاوی تابوها، شعر دوره ی معاصر است. پرداختن به مسائل اجتماعی سیاسی و شناخت آثار ادبی مربوط به هر دوره نشان دهنده ی واقعیات و ذهنیات فردی و تجربیات شخصی هستند و جامعه ی سانسورنشده ی آن دوره را نشان می دهند. در این راستا تلاش شده، ضمن استفاده از اصطلاح تابوشکنی برای تعدّی به حریم ممنوع، تابوهای شکسته شده درآثار فروغ فرخزاد و احمد شاملو، مورد بحث و واکاوی قرار گیرد. هدف اصلی این پژوهش روشنگری بیشتر با مقوله ی تابو و تأثیر اوضاع اجتماعی سیاسی در شکستن تابوها است که می تواند برای کاوش های جامعه شناختی و روان شناختی مؤثر و مفید واقع شود. روش انجام تحقیق توصیفی تحلیلی است که با تحلیل شواهد درون متنی به روش کتابخانه ای انجام گرفته، که به نتایجی همچون تأثیرپذیری شاعر از فضای حاکم بر جامعه و همچنین جنبه های روانی و اجتماعی مؤثّر بر ذهن و فکر شاعر که منجر به شکستن تابوها می شود رسیده ایم.
۷.

مواردی از نمود تقارن در تشبیهات ادبیّات فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: بلاغت کاربردی و نقد بلاغی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 145 - 159

کلید واژه ها: تشبیه تقارن تکرار موسیقی شعر هارمونی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 789 تعداد دانلود : 718
انسان، فطرتاً زیبایی طلب است و چیزی را زیبا قلمداد می کند که بتواند توجّه وی را به خود جلب کند. این جلب توجّه و احساس التذاذ از زیبایی هر چیزی یا هر شخصی، حاصل درک نظم و هارمونی موجود در آن است. در مباحث زیبایی شناسی برای زیبا شمردن یک اثر یا پدیده، عوامل مختلفی را از قبیل: تقارن، توازن، تناوب، تناسب، تکرار، تضاد و... می توان در نظر گرفت. یکی از مهم ترین عوامل مؤثّر در ایجاد زیبایی، تقارن است. تق ارن به عن وان یکی از اس اسی ترین پایه های هنر و زیبایی در درک نظم بین اجزا، در اکثریّت علوم و هنرها نقش انکارناپذیری ایفا می کند. از آن جمله می توان از علوم و هنرهایی مانند ریاضی، هندسه، نجوم، معماری، موسیقی، نقّاشی، فرش بافی، طرّاحی، تذهیب، منبت کاری، ادبیّات و... یاد کرد. از بررسی های این جستار این گونه برمی آید که تقارن در ادبیّات فارسی در سه جنبه صوری، معنایی و آوایی قابل بررسی است و در بین آن ها آرایه تشبیه، گسترده ترین پهنه نمود تقارن معنایی محسوب می-شود. در تشبیهات فارسی از انواع چهارگانه تقارن های انعکاسی، انتقالی، چرخشی و تجانسی استفاده شده است. ولی تقارن انعکاسی، از بسامد بالایی برخوردار است. ما نیز در این پژوهش بر آنیم تا با ذکر نمونه هایی مواردی از نمود تقارن را در تشبیهات فارسی بررسی کنیم.
۸.

بررسی و مقایسه سه ترجمه کُردی رباعیات خیام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۳۰) 1-22

کلید واژه ها: رباعی خیام ترجمه بدرخان گوران هژار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 63 تعداد دانلود : 580
ترجمه های زیادی از رباعیات خیّام به زبان کردی در دست است که مترجمان تلاش کرده اند معانی دقیق و مفاهیم زیبای سروده های خیّام را به زبان کردی برگردانند. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با جمع آوری داده ها به شیوه کتابخانه ای انجام گرفته و در پی آن است سه ترجمه کردی رباعیات خیّام یعنی، ترجمه های «کامران بدرخان»، «گوران» و «هژار» را بررسی کند. تحقیق در مورد ترجمه های مذکور مشخص کرد ترجمه کامران عالی بدرخان به شیوه تحت اللفظی و نثر است و مترجم به سبب عدم آشنایی با معانی ثانوی کلام خیام و ظرافت های شعری او، نتوانسته لحن و زبان خاص خیّام را به زبان کردی منتقل کند. گوران نیز در ارائه تصویری متناسب با ادب و فرهنگ کردی از اشعار خیّام موفق عمل نکرده و ترجمه او جایگاهی شایان توجه در میان مخاطبان کردزبان نیافته است. اما در ترجمه هژار که از نوع آزاد یا ارتباطی است، مترجم ضمن انتقال نگاه خیّام به جهان بیرون و درون، روح کلّی و پیام اصلی و ویژگی های معنایی و صوری از قبیل وزن و قالب، لحن کلام و استواری سخن این حکیم نامی را به خوبی به زبان کردی برگردانده و همین امر ترجمه هژار را رساتر و مقبول تر از بقیه ساخته است.
۹.

معرفت شهودی از نظر مولانا

نویسنده:
منبع: شفای دل سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۶ 161 - 188

کلید واژه ها: استدلال دل شهود معرفت مولوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 444 تعداد دانلود : 341
از نظر عرفا کامل ترین راه شناخت حق تعالی، معرفت شهودی است. این نوع معرفت نه از راه تفکّر نظری بلکه با مشاهده حقایق و طیّ منازل و مقامات و ترک تعلّقات دنیوی و تهذیب نفس به دست می آید. این راه اگرچه راهی دشوار و سخت و خاصّ برخی انسان های مخلص است، امّا نسبت به روش برهانی و عقلی نزدیک ترین راه به هدف است. در این پژوهش برآنیم تا نظر مولانا را در مورد این مقوله به روش تحلیلی–توصیفی بیان داریم. برآیند تحقیق حاکی از آن است که مولوی نیز چون دیگر عرفا، قائل به مراتب در معرفت و شناخت است و شناخت شهودی را معتبرترین شناخت می داند که در آن سالک بدون هیچ واسطه ای خدا را به شهود قلبی خود می شناسد. وی شناخت عقلی و سپس حسّی را در مراتب بعدی می داند و آن ها را برای کسانی که به شناخت مراتب بالاتر دسترسی ندارند، معتبر و مجاز می داند. از دیدگاه مولانا، ابزار و وسیله معرفت شهودی، دل است. از نظر وی دلی که منظر و مظهر حضرت سبحان است، دل انسان کامل یا به تعبیری دل اولیا و انبیا است و توحید حقیقی، دیدار شهودی است و این نوع معرفت نسبت به خداشناسی که مبتنی بر استدلال و آفاق و انفس است، رجحان و برتری دارد
۱۰.

بررسی تطبیقی علی نامه و افتخارنامه از نظر زمان روایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۰ 173-198

کلید واژه ها: زمان سرعت بسامد تداوم علی نامه افتخارنامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 859 تعداد دانلود : 970
در بررسی حماسه ها، به ویژه حماسه های دینی که قهرمانان آن ها، انبیاء و اولیاء و رجال برجسته دینی هستند و به منبع وحی و الهام متصلند و از اکثر، اگر نگوییم همه، رخ دادها و فرجام شخصیت ها آگاهند و از گذشته های دور و نزدیک خبر می دهند و آینده را پیش گویی می کنند، زمان روایی اهمیتی به سزا دارد. این مقاله براساس دیدگاه های نظریه پردازانی چون ریمون کنان، جرالد پرین، هایدگرو به ویژه ژرار ژنت به بررسی تطبیقی عنصر زمان در دو منظومه علی نامه ربیع، اولین حماسه دینی پس از اسلام (شیعه) و افتخارنامه صهبا، از آخرین حماسه های دینی می پردازد و در آن سه مبحث نظم و ترتیب، تداوم و بسامد را مورد تحلیل قرار می دهد. بررسی هایی که در این جستار به روش توصیفی تحلیلی و روی کرد ادبیات تطبیقی انجام داده ایم، به خوبی نشان می دهد که این دو اثر به دلیل به کارگیری پرش های زمانی فراوان و بسامد بالای آینده نگری نسبت به گذشته نگری قابل تحقیق و بررسی هستند. بررسی عنصر تداوم نشان می دهد که شتاب در اکثر بخش های داستان این دو اثر به ویژه در افتخارنامه مثبت است و عنصر بسامد نشان می دهد که سراینده علی نامه به دلیل به کارگیری بسامد مکرر شتاب کندتری نسبت به افتخارنامه دارد که از بسامد بازگو بیش تر بهره گرفته است.
۱۱.

نگاهی به تصویرسازی و همسویی آن با عاطفه در اشعار سلمان هراتی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۳ 157-177

کلید واژه ها: اشعار سلمان هراتی بلاغت تصویرسازی هنجارگریزی تصویری تخیل عاطفه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 429 تعداد دانلود : 787
سلمان هراتی(1365-1338) یکی از شاعران متعهد صاحب سبک معاصر در حوزه ی ادبیات انقلاب اسلامی و پایداری است. زبان شعری سلمان زبان شعر انقلاب است ، ساده و بی-آلایش. سلمان با زبانی ساده و استوار، موفق به خلق تصاویری بدیع و سرشار از عاطفه می-شود . پژوهش حاضر برآن است تا با روشی توصیفی – تحلیلی تصویرسازی و همسویی آن را با عاطفه در اشعار سلمان هراتی مورد بحث و مدّاقه قرار دهد. برآیند تحقیق حاکی از آن است که خلاقیت شاعر در پیوند میان عاطفه، تصویر و تخیّل است. او با تصویر، عناصر بیگانه-ی طبیعت را به هم پیوند می دهد و با ابداع حس و فهم مشترک، نسبت میان انسان و طبیعت را از سطح «این نه آنی» به «این همانی» ارتقا می بخشد . این سطح از صورت بندی های خیال، فقط زمانی گریبان شاعر را می گیرد که شاعر، منطق متعارف مکالمه و مفاهیم را فاقد قابلیت لازم برای حسی کردن معانی و مضامین شهودی و انتزاعی و تجارب ناب ببیند. لذا زبان را با انحراف هنرمندانه از هنجار منطق محاوره و منطق مکاتبه که مبتنی بر دلالت مطابقی و کارکرد ارجاعی است، خارج می سازد و در سطح کارکرد شاعرانه بازسازی می کند.
۱۲.

رویکردهای گوته به ادبیات جهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره هشتم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 91-114

کلید واژه ها: یوهان ولفگانگ فون گوته ادبیات ملی ادبیات اروپایی ادبیات جهانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 787 تعداد دانلود : 109
ادبیات جهانی واکنشی در برابر ناکامی ها و کاستی های ادبیات ملی است. آرمان آشکارش یکپارچگی مردم جهان و آرمان پنهانش برتری جویی و فزون خواهی ملی است. راه کارش پیوند میان سخن وران جهان و ابزارش فرهنگ زبان و ادبیات است. روی کردهای گوته به ادبیات جهانی بازتاب آرمان ها، اندیشه ها و رخ دادهای روزگار او هستند. از این رو، گوناگون و پرشمار هستند و پیوسته دگرگون می شوند. مقاله پیشِ رو، برآن است، با بررسی روی کردهای گوته به ادبیات جهانی، به واکاوی خواست او از ادبیات جهانی، خاستگاه، مرزها و چند و چون دیدگاهش بپردازد.
۱۳.

شخصیّت متغیّر در مقالات شمس تبریزی

نویسنده:
منبع: شفای دل سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۵ 189 - 204

کلید واژه ها: شخصیت متغیر عرفان سیر مقالات شمس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 956 تعداد دانلود : 491
یکی از مهم ترین ویژگی های متغیر و بارز عرفان و آثار عرفانی و آثار منثور غنایی، شخصیّت متغیّر است. سیر شخصیّت متغیّر نیز از مهم ترین مسائل عرفان و آثار منثور غنایی است؛ تا آنجا که شخصیّت متغیّر با سیری بغرنج به تکامل شخصیتی نزدیک می شود. تکامل شخصیتی شخصیّت متغیّر به اشکال گوناگونی در آثار عرفانی و آثار منثور غنایی به ویژه مقالات شمس تبریزی نمود می یابد. شخصیّت متغیّر عرفانی در مقالات شمس همچون پهلوان ژانر حماسی، ابزارهای گوناگونی در اختیار دارد، ولی در عین حال از پهلوان حماسی متمایز است. مکمّل شخصیّت متغیّر در مقالات شمس، سیر عرفانی اوست. او برای رسیدن به تکامل یا وصال باید این سیر را آغاز کند، امّا آغاز سیر در مقالات شمس منوط به گذر از مراحل دیگر است. این مراحل، شخصیّت متغیّر را با یک ندای درونی فرامی خواند؛ تا آنجا که شخصیّت متغیّر دچار یک ناخودآگاهی می شود. پس از عبور از مراحل مذکور، شخصیّت متغیّر به سیری پرمانع گام برمی دارد، این موانع در سیر عرفانی او متمایزند و به اشکال گوناگونی در مقابل شخصیّت متغیّر عرفانی قرار می گیرند. گاه حرکت شخصیّت متغیّر خود مانعی در مقابل اوست، این بی ثباتی موانع، موجب تمایز شخصیتّی شخصیّت متغیّر نیز می شود. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی مبتنی بر تحلیل ساخت گرایانه با تکیه بر مقالات شمس تبریزی می کوشد تا شخصیّت متغیّر را در سیر تکاملی مورد مطالعه قرار دهد و به فرضیه های تکرار آغاز شخصیّت متغیّر در پایان سیر و عدم ایستایی شخصیّت متغیّر در سیر تکاملی دست یابد.
۱۴.

کهن الگوی قهرمان در مقالات شمس تبریزی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال نهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۳ 99 - 107

کلید واژه ها: قهرمان عرفان سیر متغیر مقالات شمس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 587 تعداد دانلود : 482
یکی از مهم ترین ویژگی های متغیر و بارز عرفان و آثار عرفانی و آثار منثور غنایی، کهن الگوی قهرمان است. سیر قهرمان نیز از مهم ترین مسائل عرفان و آثار منثور غنایی است تا آن جا که کهن الگوی قهرمان با سیری بغرنج به تکامل شخصیتی نزدیک می شود. تکامل شخصیتی قهرمان به اشکال گوناگونی در آثار عرفانی و آثار منثور غنایی به ویژه مقالات شمس تبریزی نمود می یابد. قهرمان عرفانی در مقالات شمس همچون قهرمان ژانر حماسی، ابزارهای گوناگونی در اختیار دارد، ولی در عین حال با قهرمان حماسی متمایز است. مکمل شخصیت قهرمان در مقالات شمس، سیر عرفانی اوست. او برای رسیدن به تکامل یا وصال باید این سیر را آغاز کند، اما آغاز سیر در مقالات شمس منوط به گذر از مراحل دیگر است. این مراحل، قهرمان را با یک ندای درونی فرامی خواند تا آن جا که قهرمان دچار یک ناخودآگاهی می شود. پس از عبور از مراحل مذکور، قهرمان به سیری پرمانع گام برمی دارد؛ این موانع در سیر عرفانی قهرمان متغیّرند و به اشکال گوناگونی در مقابل قهرمان عرفانی قرار می گیرند. گاه حرکت قهرمان خود مانعی در مقابل اوست؛ این متغیّر بودن موانع موجب تغیّر شخصیتی قهرمان نیز می شود. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی مبتنی بر تحلیل ساخت گرایانه با تکیه بر مقالات شمس تبریزی می کوشد تا کهن الگوی قهرمان را در سیر تکاملی مورد مطالعه قرار دهد و به فرضیات تکرار آغاز قهرمان در پایان سیر و عدم ایستایی شخصیت متغیّر قهرمان در سیر تکاملی دست یابد.
۱۵.

دلایل بلاغی ذکر نهاد در داستان شیخ صنعان از دیدگاه علم معانی به استاد عبچالحسین زرین کوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فنون ادبی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۲۸) 47 - 68

کلید واژه ها: عطار شیخ صنعان نهاد منطق الطیر علوم بلاغی معانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 933 تعداد دانلود : 328
نهاد، بخشی از جمله و رکن اصلی کلام است. برای ذکر نهاد باتوجه به احوال مخاطب دلایل بلاغی متعدد ذکر کرده اند. این مقاله بر آن است تا اغراض بلاغی ذکر نهاد را در حکایت شیخ صنعان، از منطق الطیر عطار ، بررسی و نقد کند. پژوهش حاضر براساس مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده و یافته ها براساس تحلیل محتوا بررسی شده است. حاصل این پژوهش نشان می دهد عطار، به 25 غرض ثانوی در ذکر نهاد توجه داشته و گاهی اظهار معانی متعدد به طور توأمان نیز در یک جمله رخ داده است. اغراض بلاغی ذکر نهاد در این حکایت نشان می دهد که تعظیم، هشدار به مخاطب، اصل ذکر نهاد و نبودن سببی بر حذف آن، استغاثه و تثبیت حکم برای جلوگیری از انکار، بیشترین بسامد را داشته اند که متناسب با موضوع و هدف حکایت، بر مقتضای حال و مقام آمده اند. باید یادآوری کرد عطار به سایر کارکردهای بلاغی ذکر نهاد مانند اغراق و ادعا، تحقیر، بسط کلام، التذاذ، شگفتی، شمول حکم، تخییر، ملامت، تفاخر و ... نیز توجه داشته است؛ بنابراین راز زیبایی رازآلود و نهان این داستان، نغزکاری های زیباشناختی است که در علم معانی کاربرد دارند.
۱۶.

ساختار زبان حماسی در کوش نامه ایرانشان بن ابی الخیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال پانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۸ 149-173

کلید واژه ها: ساختار زبان حماسی حماسه سرایی کوش نامه ایران شان بن ابیالخیر موسیقی شعر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 883 تعداد دانلود : 154
یکی از موضوعات نقد جدید، بررسی ساختار زبان در آثار ادبی است. الگوی بررسی ساختار زبان حماسی، چگونگی زبان شعر حماسی را در سطوح گوناگون آوایی و موسیقایی، واژگان و نحوی، بلاغی و ادبی، محتوایی و درون مایه ای بررسی می کند تا چگونگی تجلّی نوع ادبی حماسه در زبان را کشف و سیر حماسه سرایی را توصیف کند. به همین منظور در این مقاله، با استفاده از نظریات صورت گرایی و بر اساس زبان حماسی معیار (شاهنامه فردوسی) و الگویی که شهبازی و ملک ثابت در این زمینه به دست داده اند، به بررسی زبان حماسی در کوش نامهپرداخته و در هر سطح، شاخص های لازم تبیین شده و سپس چگونگی ظهور آن شاخص ها در زبان حماسی، با بیان شواهدی نشان داده شده است تا بر اساس آن اولاً ویژگی های زبان حماسی کوش نامه مشخّص گردد و ثانیاً به میزان موفقیت یا عدم موفقیت ایران شان بن ابی الخیر در به کارگیری زبان حماسی معلوم شود. بر این اساس، مشخص گردید که ابی الخیر، به عنوان یکی از مقلّدان زبان حماسی معیار، در به کارگیری زبان حماسی در بسیاری از موارد موفق بوده و اثر وی، نمونه ای کامل از منظومه حماسه ملّی بعد از شاهنامه است.
۱۷.

بررسی واژه های شناور در رساله «ارشاد المریدین» کمال الدین حسین خوارزمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبانشناخت سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 19-43

کلید واژه ها: دستور واژه های شناور مفردات خوارزمی ارشاد المریدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 141 تعداد دانلود : 373
واژه های شناور یا مفردات، آن دسته از واژه هایی هستند که عنوان صرفی ثابتی ندارند. به عبارتی، این واژه ها ما بین دو حوزه ساختواژه و نحو قرار می گیرند. از یک سو، واژه اند و از دیگرسو، تعیین معنای دقیق آنها مستلزم دقت در روابط نحوی و جایگاه آنهاست. بنابراین، مقولاتی واژگانی-نحوی به شمار می روند. از این رو، باید در ارتباط با دیگر واژه های جمله سنجیده شوند تا بتوان آن ها را به یکی از مقولات نحوی زبان فارسی نسبت داد. مقاله حاضر با شیوه توصیفی- تحلیلی سعی دارد که این واژه ها را در متن کتاب «ارشاد المریدین» کمال الدین حسین خوارزمی بررسی کند. برایند پژوهش حاکی از آن است که واژه های بس/ بسی، تا، چند/ چندین، چنین/ چنان، چون/ چو، همچو/ همچون، چه، دگر/ دیگر، که، مگر، هم، همه، هیچ، یک/ از واژه های شناوری هستند که در این متن به کار رفته اند. بیشتر این واژه ها در نقش های دستوری قید (پرسش، منظور، زمان، شرط، استثنا، تردید، افزایش، نفی و ترتیب)، صفت (مقدار، پرسشی، مبهم و تعجبی)، حرف اضافه، مسندالیه، همپایگی، ضمیر (مبهم، پرسشی، غیرپرسشی و شمارشی) به کار رفته اند. در این میان «که» پرکاربردترین واژه شناور این متن است که جمله بعد از آن در نقش ضمیر غیرپرسشی، پیوند، مسندالیه، صفت، مفعول، قید زمان و قید شرط ظاهر شده است.
۱۸.

بن مایه های حماسی در خاوران نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۲ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۳۹ 1-32

کلید واژه ها: خاوران نامه بن مایه قهرمان سفر اژدها نام پوشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 328 تعداد دانلود : 433
عنصر یا عناصری که به داستان شکل واحد می دهند، و اجزا و عناصر آن را به هم می پیوندند، بن مایه خوانده می شود. این عنصر یا عناصر ساختار داستان را مستحکم می کنند و در موقعیت های روایی خاص و به سبب تکرارشوندگی، برجستگی و معنای ویژه ای به آن می بخشند. این بن مایه ها علاوه بر برجسته نمایی، در حرکت داستان نیز مؤثر واقع می شوند. در بسیاری از حکایت های فارسی، بن مایه، ساختار داستان را شکل می دهد. بدین معنا که حکایت به تمامی بر گرد آن بن مایه دور می زند و حوادثی که در داستان پدید می آید، حول همان بن مایه شکل می گیرد. مهم ترین بن مایه هایی که در آثار حماسی کارکردی فعال و پیش برنده دارند عبارت اند از قهرمان، سفر قهرمان، خواب و رؤیا، کتمان نام، پیشگویی، جنگ، گشودن قلعه، اژدها و اژدهاکشی، جادو و جادوگران، ابزارهای جنگی و... . ابن حسام خوسفی، سراینده خاوران نامه ، در پروردن داستان و مضمون اثر خویش، از این بن مایه ها به نحو شایسته ای بهره جسته و سبب ارتقای هنری و تأثیربخشی آن و نیز برجستگی داستان شده است. ما در این نوشته به بررسی این بن مایه ها می پردازیم.
۱۹.

بررسی ارتباط واژگانی شمس با واژگان آفتاب و خورشید در غزلیات شمس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۵۵ 81 - 106

کلید واژه ها: آفتاب اسطوره خورشید شمس غزلیات شمس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 110 تعداد دانلود : 109
در این پژوهش ارتباط سه واژه آفتاب، خورشید و شمس بر مبنای واژه گزینی در بن مایه های عرفانی مورد بررسی قرار گرفته است. کاربرد واژه ها در غزلیات به دو صورت بررسی می شود: مواردی برای تصویر سازی و مواردی برای توصیف شمس تبریزی. مولوی در تصویر سازی همانند دیگر شاعران از واژه آفتاب استفاده کرده است، اما در توصیف شمس تبریزی با آگاهی به پیشینه اساطیری و دینی واژه خورشید، ابتدا با بینش عرفانی، آن را با واژه شمس آمیخته و با تأویل هرمنوتیکی، واژه شمس را از حدّ نشانه به کلمه رسانده و توانسته با دو واژه خورشید و آفتاب، همسان و به عنوان یک بن مایه یا اصطلاح عرفانی ثبت نماید. با همسانی شمس با خورشید تمام ویژگی های اساطیری و عرفانی واژه خورشید در شمس ظاهر شده است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیده است، همان گونه که خورشید پرستی در اسطوره دیده می شود مولوی نیز به شمس پرستی پرداخته و شمس را به عنوان خدای اساطیر نگریسته و با فنا در شمس به جست وجوی خویشتن خویش در فرآیند فردیّت رسیده است؛ این مقوله با روان شناسی یونگ قابل تفسیر می باشد، در این تفسیر شمس بهانه ای برای رسیدن مولانا به خداوند است.
۲۰.

کارکرد عرفانی عناصر اسطوره ای، دینی و ملّی در غزل های صائب تبریزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: عرفان اسلامی سال ۱۶ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۶۲ 70 - 89

کلید واژه ها: کارکرد عرفانی اسطوره شعر قرن یازدهم صائب تبریزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 228 تعداد دانلود : 433
مضمون پردازی از هنرهای برجسته شعر دوره صفوی و به ویژه صائب تبریزی است. استفاده از عناصر اساطیری، مذهبی و ملّی نیز در این میان ضمن یاری رساندن به مضمون سازی و خلق مضامین جدید، گاه برداشت های عرفانی صائب را از این عناصر بازتاب می دهد. این مقاله سعی دارد با شیوه تحلیلی- توصیفی، این عناصر و نحوه استفاده صائب از آن ها را بررسی نماید. ابتدا با یک تقسیم بندی این موارد در سه دسته کلّی اساطیری، مذهبی و ملّی جای داده شد و سپس با بررسی اشعار صائب، نحوه استفاده وی از این عناصر در بیان مضامین عرفانی چون طلب، عشق، استغنا، توحید (وحدت)، فنا و مضامین مرتبط با این مفاهیم با ذکر مثال های شعری بررسی گردید. نتیجه این بررسی نشان می دهد که صائب در مضمون سازی از این عناصر، گاه اشارات عرفانی ظریفی را در اشعارش مطرح ساخته و در این میان سهم اساطیر مذهبی (شامل عناصر اسلامی که منبع آن بی شک قرآن کریم بوده ) از سایر عناصر بیشتر و برجسته تر است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان