مهدی کاظمی

ویژگی های ممتاز، آثار و پی آمدهای گوناگون ناشی از توسعه گردشگری، از یک سو و شرایط اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و سیاسی حاکم بر کشورهای در حال توسعه از سوی دیگر موجب بروز عکس العملها و برخوردهای متفاوت این کشورها با صنعت گردشگری شده است. کشور ما ایران با وجود منابع و جاذبه های غنی جذب گردشگر، در مواجهه با این پدیده قرن بیست و یکم جانب احتیاط را در پیش گرفته، با شک و تردید و به شیوه جزیی- تدریجی و گزینشی به اندک منافع حاصل از گردشگری بسنده کرده است. در مقابل گروه دیگری از کشورهای در حال توسعه که غالبا به منافع چشمگیر اقتصادی گردشگری چشم دوخته اند، مشتاقانه و در پاره ای موارد با نادیده گرفتن اصول گردشگری پایدار به توسعه این صنعت روی آورده و آنرا راهی برای نیل به توسعه و مقابله با تنگناهای پیچیده اقتصادی خود یافته اند.هدف این مقاله تجزیه و تحلیل چالش های توسعه گردشگری پایدار برای گروه اخیر یعنی کشورهای در حال توسعه فعال در صنعت گردشگری است. به این منظور ابتدا رابطه گردشگری و محیط مورد بررسی قرار گرفته و بر اهمیت این ارتباط و ضرورت پایبندی به اصولی خاص جهت تحقق اهداف گردشگری پایدار تاکید شده است. سپس عواملی از جمله زمینه های اقتصاد ملی، ساختار اداره امور عمومی و کالایی شدن بیش از حد فرهنگ جامعه میزبان به عنوان چالش های توسعه گردشگری پایدار برای کشورهای جهان سوم معرفی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهند اگرچه اصول گردشگری پایدار خیرخواهانه و ضامن منافع جوامع میزبان و گردشگران در بلندمدت می باشد، اما اجرای آنها با توجه به شرایط سیاسی- اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی حاکم بر کشورهای در حال توسعه دشوار بوده و با مشکلاتی توام می باشد. به طوری که در پاره ای موارد سیاست گذاران با وجود آگاهی نسبت به پی آمدهای نامطلوب بی توجهی به اصول گردشگری پایدار، تحت شرایط نابسامان اقتصاد داخلی و فشار سازمان های بین المللی گردشگری و با رویکردهای سنتی، به توسعه بی رویه گردشگری تن داده و عواید کوتاه مدت دولت و گروههای خاص را بر منافع ساکنین ارجح می شمرند.

"نقش توزیع درآمدها در ایجاد اختلاف سطح زندگی و شکاف های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله موضوعات مورد توافق بسیاری از علما و صاحب نظران علوم اجتماعی است. بر همین اساس توصیه شده است سیاست گذاران و برنامه ریزان نسبت به اثرات توزیعی راهبردهای اقتصادی متخذه و چالش های اقتصادی– اجتماعی ناشی از سیاست های اقتصادی توجه و تاکید ویژه داشته باشند. مقاله حاضر در همین راستا و به منظور بررسی و تحلیل چگونگی توزیع درآمد در مناطق شهری استان سیستان و بلوچستان طی سال های 1376 –1380 تهیه و تنظیم گردیده است. در این پژوهش توزیع درآمد با استفاده از شاخص ضریب جینی، نابرابری با روش تفکیک پذیر و همچنین بر روی تمام داده ها محاسبه گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد ضریب نابرابری با روش تفکیک پذیر طی دوره مورد مطالعه در مناطق شهری استان به تدریج از 0.35 در سال 1376 به 0.44 در سال 1380 افزایش یافته است. همچنین با مقایسه ضریب جینی بین دهک اول و دهک دهم خانوارهای شهری مشخص شد که طی این دوره نابرابری بین گروه های پردرآمد (دهک دهم) بیشتر از خانوارهای کم درآمد (دهک اول ) بوده است. بطوری که مقدار این ضریب برای دهک اول، از 0.17 در سال 1376 به 0.12 در سال 1380 کاهش یافته در حالی که ضریب فوق طی این دوره برای دهک دهم از 0.5 به 0.26 افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر مقایسه ضریب جینی بین فقرا نشان داده است که نابرابری بین فقرا به طور متوسط بیشتر از نابرابری بین خانوارهای دهک اول است و در مجموع در جامعه مورد مطالعه، فقرا محدود به دهک اول نمی باشد."

جهانگردی، سفر موقت پاره ای از مردمان است به مقصدی غیر از محل زندگی عادی خود. در واقع، صنعت جهانگردی تعاملاتی بین جامعه میزبان و میهمان پدید می آورد که پیامد طبیعی آن بروز تغییر و تحول در کیفیت و سطح زندگی، الگوهای فرهنگی - رفتاری و نظام ارزشی، روابط خانوادگی، نگرش ها، آداب و سنن و به طور کلی تاثیر بر فرهنگ ساکنان محلی و یا گردشگران است. در این نوشتار، ضمن تشریح ارتباط فرهنگ و جهانگردی و نمایاندن نقش و اهمیت فرهنگ در توسعه این صنعت، به طرح دیدگاه های موافق و مخالف در بابا پیامدها و آثار توسعه جهانگردی بر فرهنگ جوامع پرداخته می شود.

صنعت گردشگری از قابلیت های زیادی درجهت نوآوری و کارآفرینی و ایجاد فرصت های شغلی برخوردار است. وسعت و موقعیت جغرافیایی، منابع گردشگری متنوع و منحصر به فرد، حاکمیت قوانین مناطق آزاد و... . می تواند قشم را پیشرو صنعت گردشگری کشورنماید. با وجود تلاش های صورت گرفته، قشم به جایگاه متمایز خود در بین مقاصد گردشگری دست نیافته است و فرصت های کارآفرینی گردشگری به خوبی مورد بهره برداری قرار نگرفته اند. پژوهش کیفی حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مؤلفه های توسعه کارآفرینی گردشگری جزیره قشم، با استفاده از روش نظریه داده بنیاد انجام و با 45 نفراز خبرگان و صاحبنظران حوزه گردشگری مصاحبه انجام شده است. داده های حاصل از طریق 3 مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، تحلیل و مقوله های تاثیرگذار بر توسعه کارآفرینی گردشگری شناسایی شدند. ارتباط بین این عوامل درالگوی پارادایمی توسعه کارآفرینی گردشگری در قالب عوامل اجتماعی_فرهنگی، منابع انسانی، اصلاح قوانین و مقررات، مؤلفه های اقتصادی، زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری و بهبود حمایت کننده ها نمایش داده شده اند. دراین پژوهش منابع انسانی به عنوان مقوله محوری در مرکز فرآیند مورد کاوش قرار گرفته و سایر مقوله ها به طور نظری به آن ارتباط داده شده اند. یافته های این پژوهش با ارائه ابعاد و مؤلفه های توسعه کارآفرینی گردشگری جزیره قشم در قالب مدل پارادایمی می تواند مبنای تشکیل اکوسیستم گردشگری و زمینه ساز ایجاد اشتغال و رونق بخش گردشگری جزیره قشم باشد.