سید علی علوی

شکل گیری ̨ رشد و گسترش مفهوم کیفیت زندگی طی نیم قرن اخیر ̨ آن را به مفهوم کلیدی در عرصه مسائل انسانی تبدیل نموده است. امروزه با گسترش شهری و افزایش نابرابری ها ̨ مطالعات کیفیت زندگی به ابزار مهمی جهت برنامه ریزی و مدیریت شهرها بدل گشته است. تحلیل شاخص های کیفیت زندگی می توانند مدیران شهری را برای شناسایی نواحی نیازمند مداخله یاری نماید. این پژوهش در راستای شهر سالم طرح ریزی شده است و به لحاظ روش انجام کار ̨ به صورت توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است. به منظور کسب اطلاعات لازم جهت شناسایی و آگاهی از وضعیت کنونی کیفیت زندگی شهری در شهر بهبهان ̨ اقدام به برداشت های میدانی از طریق تهیه و توزیع پرسش نامه بر اساس شاخص های ذهنی کیفیت زندگی در قالب 10متغیر( امنیت محیطی ̨ تعلق مکانی ̨ مشارکت اجتماعی ̨ آلودگی هوا و صوتی و بصری ̨ بهداشت محیط ̨ اشتغال و رضایت شغلی ̨ درآمد و هزینه ̨ حمل ونقل ̨ فضای سبز ̨ امکانات و خدمات)در سطح شهر بهبهان گردیده است. جهت سنجش شاخص های ذهنی از تحلیل های آماری استفاده شده است. مطابق نتایج به دست آمده رضایتمندی شهروندان از شاخص های تأثیرگذار در کیفیت زندگی در منطقه 1بیشتر از حد متوسط و در منطقه 2 پایین تر از حد متوسط نشان داده شده است.از میان 10متغیر ̨ در منطقه 1 ̨ بالاترین میزان رضایت مربوط به متغیر تعلق مکانی است که این امر می تواند ناشی از احساس تعلق ساکنین و تمایل به گذراندن اوقات فراغت در منطقه باشد.در منطقه 2بالاترین میزان رضایت مربوط به متغیر بهداشت محیط است که می تواند متأثر از آب آشامیدنی سالم و نظافت معابر در منطقه باشد. همچنین کمترین میزان رضایت در منطقه 1و2 مربوط به متغیر درآمد و هزینه و توزیع ثروت بوده است که می تواند نتیجه درآمد پایین افراد، هزینه های زندگی بالا و توزیع نامناسب ثروت و درآمد در جامعه باشد.

شکوفایی شهرها نخستین بار در گزارش برنامه اسکان بشر سازمان ملل(UN-Habitat)، در سال 2013، تحت عنوان City Prosperity Index"" ارائه شده است. این گزارش پاسخی به بحران های چند بعدی پیش آمده در دهه های اخیر در جهان است. در گزارش ارائه شده، اسکان بشر به تعریف شکوفایی شهری و ارائه شاخص هایی چند بعدی از شکوفایی شهری پرداخته است. به واقع به جای اندازه گیری عوامل اقتصادی به صورت تک بعدی از قبیل میزان تولید و درآمد، نگرش جدید به ارزیابی زیرساخت ها، برابری، پایداری و کیفیت زندگی می پردازد. هر یک از ابعاد سهم مهمی در افزایش درک از شکوفایی شهری دارند. شهرهای ایران نیز در طول دهه های اخیر با مسئله رشد شتابان شهری و توسعه نامتوازن مواجه بوده اند که ضرورتا به توسعه ی شهری ختم نشده است. در این میان شاخص شکوفایی بتواند به سنجش این توسعه و یافتن کمبودها پرداخته و با طرح راهکارهایی در رفع این کمبودها کمک نماید. از طرفی با توجه به این که هر جامعه ای برخاسته از ویژگی ها، باورها و فرهنگ منحصر به فرد خود می باشد، لذا توسعه در هر جامعه ای متناسب با ویژگی های آن جامعه متفاوت از دیگری خواهد بود. با این اوصاف نگارندگان به بازنگری، معیارها و شاخص ها و سنجه ای شکوفایی در راستای تبیین الگو و تکمیل این ساختار در کلان شهر تهران یا به عبارت کلی بومی در فرهنگ شهرنشینی ایران پرداخته و در این ساختار توجه اصلی مقاله ساختارهای کلان شهرها به خصوص شهر تهران می باشد. روش تحقیق از نوع تحلیلی است و بر مبنای آمار فضایی است و با توجه ....

مدیران شهری همواره سعی کرده اند تا با جلب مشارکت مردمی در سطح محله، به اهداف خود در راستای دست یابی به توسعه و مدیریت شهری نائل آیند. مشارکت شهروندان در سطح محلات یکی از اصول مهم پایداری و دموکراسی در جوامع شهری محسوب می شود. با توجه به اهمیت مشارکت در توسعه محلات و مدیریت شهری، در این تحقیق هدف، اتخاذ رویکرد برنامه ریزی مشارکتی محله محور در احیای بافت های فرسوده شهری و شناخت مهمترین معیارهایی که بیشترین تأثیر را در مشارکت محله محور در احیای بافت های فرسوده دارند می باشد. روش تحقیق حاضر به صورت توصیفی - تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی می باشد. نمونه گیری به صورت هدفمند بوده و از 308 خانوار موجود در محله، 50 سرپرست خانوار با استفاده از فرمول کوکران با سطح اطمینان 93 درصد برای پرسش گری انتخاب شدند. نتایج حاصله از طریق نرم افزا SPSS از جمله آزمون های تحلیل مسیر و آزمون تحلیل عاملی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نشان داد که شاخص های مربوط به ابعاد اجتماعی؛ اقتصادی و مدیریتی به ترتیب با میانگین وزنی (45/4، 739/3، 112/5) بیشترین تأثیر را بر بافت های فرسوده محله سرتپوله شهر سنندج داشته اند. همچنین ازطریق تحلیل مسیر عواملی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر بهبود کیفیت بافت های فرسوده محدوده مورد نظر تأثیر دارند مشخص گردید.

امروزه صنعت گردشگری، به عنوان یکی از منابع پایدار درآمد برای شهرها می باشد. لذا با تقویت و ایجاد بسترهای مناسب این صنعت می توان، به رشد و توسعه شهرها دشت یافت. شهر نظرآباد به عنوان مرکز شهرستان نظرآباد، دارای بستری مناسب برای توسعه گردشگری و همچنین افزایش درآمد برای شهر و اشتغال زایی می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و با رویکردی کاربردی می باشد و برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. هدف اصلی این پژوهش تحلیل و شناسایی نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و تهدید های صنعت گردشگری در شهر نظرآباد با استفاده از مدل SWOT می باشد. نتایج تحلیل SWOT نشان می دهد که نقاط قوت(4.85)، ضعف(4.39)، فرصت(4.16)و تهدید(4.04) می باشد. طبق نتایج حاصله از مدل SWOT باید گفت که راهبرد فعال رقابتی یا SO در اولیت اول می باشد و نیز راهبرد WO یا راهبرد بازنگری در رتبه دوم می باشد. راهبردهای تدافعی( WT ) و محافظه کارانه( ST ) نیز رتبه های بعدی قرار دارند. لذا در گردشگری شهر نظرآباد و تدوین استراتژی مؤثر در آن می توان از قوت ها و همچنین فرصت های موجود در آن برای بهبود وضعیت گردشگری در شهر نظرآباد بهره جست.

با توجه به رشد شهرنشینی درگستره محیطی، مساله محیط زیست و دست یابی به پایداری زیست محیطی شهر امری ضروری است. بنابراین هدف مقاله حاضر شناسایی و خوشه بندی پیشران های موثر بر توسعه زیست محیطی شهر خرم آباد با رویکرد فضایی راهبردی است. روش جمع آوری داده ها به صورت اسنادی- پیمایشی بوده که فرایند تجزیه و تحلیل آنها در دو بخش صورت گرفته است. در بخش اول جهت تحلیل توسعه فضایی شهر، در قالب نرم افزار ArcGIS 10.2 و ENVIتغییرات کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه طی یک دوره 31 ساله مورد ارزیابی قرار گرفته و در بخش دوم جهت شناسایی پیشران های توسعه زیست محیطی شهر خرم آباد، از روش پیمایشی (پرسشنامه ای) در قالب نمونه گیری هدفمند استفاده شده که بر اساس آن 62 عامل موثر بر آینده زیست محیطی شهر خرم آباد در 5 بُعد کلی (اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، نهادی و مدیریتی، زیست محیطی و کالبدی) گردآوری گردید. این عوامل در قالب یک ماتریس متاقطع 62 *62 در نرم افزار میک مک مورد تحلیل ساختاری قرار گرفته که از میان آنها 10 پیشران کلیدی با تاثیرگذاری بالا مشخص شد. نتایج این پژوهش نشان داد که ارتقاء میزان پایداری زیست محیطی در شهر خرم آباد و شهر هایی همانند آن با عنایت به گستردگی ابعاد زیست محیطی، در گرو استفاده از تفکر بلندمدت و گذار از ملاحظات زودگذر با نگاه به اصول توسعه پایدار است، تا در قالب یک برنامه ریزی فضایی -راهبردی و مشارکت محور، بتوان به توسعه زیست محیطی مناسب دست یافت.

شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه های شهری نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای دارد. در این میان، حکمروایی خوب شهری در مبحث بازآفرینی بافت فرسوده شهری با استفاده از ظرفیت نهادهای موجود و ایجاد بسترهای نهادی میان کنشگران، زمینه تصمیم گیری و تصمیم سازی پایدار را مهیا می کند. در این راستا هدف پژوهش حاضر، تحلیل نقش حکمروایی خوب شهری در بازآفرینی بافت فرسوده شهری عباس آباد می باشد. تحقیق حاضر با توجه به هدف، از نوع کاربردی است. برای تجزیه و تحلیل کمی یافته ها از نرم افزار MICMAC استفاده شده است و جامعه آماری به صورت روش دلفی 30 نفر از متخصصان و خبرگان شهری برای پرسش گری و امتیازدهی به شاخص ها انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای ابعاد مشارکت با میانگین وزنی 66/50 بیشترین و ابعاد شفافیت با میانگین وزنی 8/37 کمترین تأثیرگذاری را بر رضایت مندی سکونتی ناحیه عباس آباد داشته اند. در بین متغیرهایی که به آن ها اشاره شده است شاخص های مشارکت در سرمایه گذاری های اقتصادی، وجود گروه های مدنی، انجمن های عمومی، تمرکز دولت بر فساد و تشکل های مردمی به ترتیب با ارزش عددی ، 56، 55، 52، 51، 49 بیشترین تأثیر را به صورت مستقیم بر رضایت مندی سکونتی مورد مطالعه داشته اند. و در نهایت مشاهده گردید که وضعیت حکمروایی خوب شهری در منطقه مورد مطالعه در وضعیت ناپایدار و نارضایتی ساکنین قرار دارد.

حق به شهر در توسعه شهری فراتر از شکل فیزیکی و هم زمان دارای مفهوم ذهنی و اجتماعی است که پس از طرح آن توسط لفور در نظریه برنامه ریزی و مطالعات شهری رواج یافته است. این نظریه، ساکنان ویژگی های متمایز فضا را کانون توجه قرار داده و معتقد است حق به شهر را فقط می توان به عنوان حق تحول یافته و تجدید شده زندگی شهری فرمول بندی کرد. این تحقیق در یک هدف توصیفی-تبیینی به دنبال تحلیل فضایی مؤلفه های تبیین کننده توسعه در شهری بندرعباس از منظر حق به شهر است. در این تحقیق با گردآوری 77 سنجه ذهنی و عینی، از تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره کوپراس جهت تلفیق داده ها در محیط آرک مپ استفاده شده است. یافته های نشان می دهد در وضعیت فعلی توسعه شهری بندرعباس، حق به شهر در تمام جنبه های آن شامل: حق به تصاحب، حق به مشارکت و حق به تفاوت برای ساکنان تضعیف و نادیده انگاشته شده است. سهمی بالغ بر 20.7 درصد از فضای شهر که عمدتاً معطوف به محلات ثروتمندنشین و بخش هایی از نواحی مرکزی شهر و همچنین بخش هایی از توسعه های جدید است، حق به شهر تجلی بیشتری یافته است و در حدود 19.8 درصد از فضاهای شهر نیز که عمدتاً منطبق بر سکونتگاه های غیررسمی و محله های فقیرنشین شهر است، این حق تضعیف و نادیده انگاشته شده است

مخاطرات طبیعی بخشی از جهان پیرامون ما بوده و همیشه یک خطر جدی برای توسعه به شمار رفته و خواهند رفت، به عبارتی زندگی بشر بدون در نظر گرفتن این مخاطرات غیرقابل تصور خواهد بود. نکته حائز اهمیت این است که از وقوع بحران نمی توان جلوگیری کرد اما تمرکز و توجه برنامه ریزی بحران شهرها در مرحله آمادگی می تواند باعث کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی در اثر بروز سوانح گردد. دراین بین پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در فاز پیشگیری، آمادگی و مقابله در بحران های مختلف به ویژه بحران های طبیعی بزرگ نظیر زلزله، در شهر تهران به عنوان پیشرو عمل می نمایند. تردیدی وجود ندارد که عملکرد کارآ و مؤثر این پایگاه ها ارتباط زیادی با نحوه مکان یابی آن ها در سطح شهر و مناطق شهری دارد به طوری که علاوه بر تأمین ایمنی پایگاه بخصوص در برابر سوانح، امکان ارائه خدمات رسانی مناسب به مناطق بحران دیده را با توجه حوزه عملکردی آن فراهم سازد. تحقیق حاضر با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) و تحلیل های فضایی (GIS) این قابلیت و توانمندی ها را مورد سنجش و ارزیابی قرار داده است. طبق ارزیابی های صورت گرفته، پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در منطقه 18 شهر تهران از الگوی توزیع تصادفی  و غیراصولی پیروی کرده و به لحاظ مکانی، در پهنه های فضایی مناسبی استقرار نیافته و انتخاب مکان برای ایجاد پایگاه ها بدون توجه به نیازهای خاص آن صورت گرفته است.

این پژوهش به منظور بررسی و ضرورت اسکان موقت آسیب دیدگان پس از وقوع بحران در راستای تامین سرپناه برای بی خانمان ها و چگونگی اسکان موقت آسیب دیده گان پس از وقوع بحران میباشد. بحرانها، خواسته یا ناخواسته با زندگی و حیات جوامع بشری آمیخته شده است و در بسیاری از موارد به نظر میرسد که هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد. شهرها به عنوان مراکز تجمع سرمایه های مادی و انسانی، در زمان بحران خسارات فراوانی را متحمل میشوند. از جمله عواملی که شهر را تهدید میکند، میتوان به عوامل طبیعی نظیر سیل، زلزله، گردباد، طوفان و... و مخاطرات انسانی تهاجمات دشمن، آشوبهای داخلی و... اشاره نمود. هدف این پژوهش، جانمایی بهینه اسکان موقت در مواقع وقوع بحران در منطقه 11 شهرداری تهران میباشد. نوع پژوهش حاضر، کاربردی- توسعه ای میباشد که اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانهای و میدانی گردآوری شده اند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل های تصمیم گیری چند معیاره Vikor و AHP و نرم افزار Arc GIS بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد با توجه به اینکه معیارهای متعددی در مکان یابی اسکان موقت تاثیرگذار بوده و اثرگذاری فضایی این معیارها نیز تفاوت داشته، استفاده از مدل تحلیلی وایکور Vikor به دلیل محاسبه فاصله نسبت به ایده آل و همچنین در نظر گرفتن اهمیت نسبی فواصل ایده آل مثبت و منفی، در تعیین سایت های مطلوب جهت جانمایی مراکز اسکان موقت مناسب به نظر میرسد.

توسعه شهری فراتر از درک شهر به عنوان یک محصول فیزیکی و اقتصادی است. نظریه حق به شهر لوفور، فراخوانی برای درک شهر فراتر از محصولی مادی است که معتقد است توسعه شهری مستلزم تحولات اجتماعی-فضایی شهری است که هم متعلق و هم نتیجه ساکنان آن است. روش تحقیق حاضر از نوع تحلیل محتوای کیفی جهت دار است که به عنوان رهیافتی جهت بسط چارچوب نظری در ارتباط با موضوع پژوهش بکار گرفته شده. شیوه گردآوری داده ها، از نوع اسنادی و به لحاظ هدف، بنیادی-توسعه ای است. لذا در این تحقیق با استفاده از عدسی نظریِ حق به شهر لوفور، به مثابه چارچوبی تحلیلی جهت تبیین پیرامون توسعه شهری استفاده شده است. توسعه شهری از منظر تولید فضا، از سه فضای عینی، ذهنی و اجتماعی تشکیل شده است که ازنظر لوفور، سه حق بنیادین با جهت گیری های دیالکتیکی را شکل می دهند که عبارت اند از: حق به تصاحب (تصاحب در تولید و در مصرف) حق به مشارکت (مشارکت دگرگون کننده و بازتولیدی) و حق به تفاوت (اجتماعی و فضایی). ترجمه و تفسیر حق به شهر لوفور سه اصل عدالت فضایی، دموکراسی و سرزندگی شهری را شامل می شود که برای کاربست پذیری در توسعه شهری به ترتیب بعد محتوایی، رویه ای و تشخیصی را تشکیل می دهند. توسعه شهری مبتنی بر حق به شهر امری یکپارچه از لحاظ عینی، ذهنی و حسی است که هم زمان به نکوهش ارزش مبادله و اولویت بخشی به ارزش استفاده از فضای شهری اشاره دارد. این چارچوب نظری ما را قادر می سازد که، مؤلفه های مربوط به هر قلمرو شهر را به صورت دیالکتیکی شناسایی کنیم و به سمت «شهرها برای مردم" حرکت کنیم "نه برای سوداگری» و این یک آغاز است. نقطه ای برای تغییر خودمان از طریق تغییر شهر.