قاسم صحرایی

قاسم صحرایی

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۶ مورد.
۲۱.

نقش تمثیل های بیهقی در تبیین بی اعتمادی در دربار مسعود غزنوی

نویسنده:
منبع: مطالعات و تحقیقات ادبی بهار و تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱۶

کلید واژه ها: تمثیل تاریخ بیهقی اعتماد ابوالفضل بیهقی مسعود غزنوی بی اعتمادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹۴ تعداد دانلود : ۵۰۹
در تاریخ بیهقی به کارگیری ابزارها و امکانات هنری و ادبی، از جمله تمثیل، تنها برای زینت و بخشیدن زیبایی هنری به اثر نیست، بلکه این ابزار در ژرف ساخت خود اهداف خاص نویسنده را نیز می پروراند؛ به عبارت دیگر، نویسنده گاه مجبور می شود با توجه به موقعیت اجتماعی و سیاسی خود یا حال و مقام اشخاصی که موقعیت های مختلف اثرش را می سازند، اندیشه ها و مقاصد خود را با استفاده از شیوه های غیرمستقیم همچون به کارگیری تمثیل ها و حکایات مناسب و... برای خواننده آشکار کند. به این ترتیب، خواننده پس از کنار زدن حجاب ظاهر تمثیل و حکایت می تواند به معنای تازه و جالبی دست یابد که به دلیل آمیختگی آن با هنجارهای ادبی مؤثرتر واقع می شود. هدف این مقاله آن است که با بررسی برخی حکایات و تمثیل های تاریخ بیهقی نشان دهد چگونه ابوالفضل بیهقی برای نشان دادن محیط و زمانه فتنه زا و آشوب ساز خود و نیز تحلیل بی اعتمادی های موجود در دربار مسعود غزنوی از شیوه بیان غیرمستقیم و قابل تفسیر تمثیل استفاده کرده است.
۲۲.

بررسی تطبیقی شخصیت ها و کارکردهای آنها در داستان های سیاوش و رامایانا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی (دانشگاه تبریز) سال ۶۹ پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۳۴

کلید واژه ها: شاهنامه سیاوش سودابه رامایانا رام سیتا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۷ تعداد دانلود : ۸۳۷
اقوام هند و ایران از دیرباز دارای مشترکات فرهنگی بوده اند. بررسی تطبیقی شخصیت ها و کارکردهای آنها در داستان های سیاوش و رامایانا، گویای بخشی از این فرهنگ مشترک است. از جمله عناصر مشترک این دو داستان، کنش ها و ویژگی های مشترک شخصیت هاست. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی کوشیده ایم شخصیت های دو داستان مذکور را بر اساس ویژگی ها و کنش های مشترک تطبیق دهیم. با تکیه بر این هدف، به این نتیجه رسیدیم که شخصیت هایی مانند سیاوش و رام در وفاداری به پدر، دنیاگریزی و...، سودابه و کیکئی در نیرنگبازی، حسادت، دشمنی با ناپسری و...، کاووس و جسرت در دودلی میان زن و فرزند، گیو و هنومان در بیباکی، تنهایی رفتن به درون دشمن و گذشتن از آب، افراسیاب و راون در قدرت طلبی و جهان آشوبی، فرنگیس و سیتا در گرفتار شدن به وسیله افراد ستمگر، کیخسرو و لو و کش در بالیدنشان در جای دیگر و بازگشت به وطن و پیران و والمیکی در خردورزی و نگهداری از شاهزادگان به هم شباهت دارند.
۲۳.

«بدل بلاغی» محملی برای ایهام سازی حافظ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی پاییز ۱۳۹۶ شماره ۷۳

کلید واژه ها: بدل بدل بلاغی ایهام حافظ

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت بدیع
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه حافظ پژوهی
تعداد بازدید : ۹۴۱ تعداد دانلود : ۱۲۲۶
یکی از مشخصه های اصلی سبک حافظ، چند معنایی بودن کلام اوست. او به روش های مختلف کوشیده است به این مهم دست یابد. یکی از راه هایی که حافظ برای خلق ایهام در پیش گرفته است و تا حال در کتب، شروح و مقالاتی که دربارة حافظ و ایهام نوشته شده، نامی از آن آورده نشده، ایهام سازی از رهگذر بدل بلاغی است. ظاهراً یکی از کارکردهای بدل، پرهیز از تکرار واژگان است که روزگاری از عیوب فصاحت محسوب می شد، اما حافظ در اکثر موارد به این اکتفا نکرده است. وی با دانش زبانی و بلاغی خود، کلماتی را جانشین یکدیگر می کند که علاوه بر وظیفة جانشینی، متضمن هنرهای بلاغی نیز هستند. یکی از مهم ترین کارکردهای بدل بلاغی در غزلیات حافظ، ایهام سازی است. حافظ با انتخاب دقیق بدل، علاوه بر مصون ماندن از بلیة تکرار، در بسیاری از موارد، به هنر زیبای ایهام نیز دست یافته است. در این مقاله، ابتدا به نقد تعاریف بلاغیون دربارة ایهام پرداخته شده، سپس «بدل بلاغی» مختصراً معرفی شده است. در ادامه، ابیاتی از حافظ که بدل بلاغی در آن ها موجب ایهام کلام گشته، تحلیل شده است و در پایان، بدل های بلاغی بیست غزل حافظ که تصادفی انتخاب گردیده، استخراج، و نسبت ایهام هایی که از رهگذر بدل بلاغی حاصل شده، با سایر ایهام ها سنجیده شده است.
۲۴.

ویژگی های قصه های شاه عباس و خاستگاه آن ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال هشتم مهر و آبان ۱۳۹۹ شماره ۳۴ 253-281

کلید واژه ها: ادبیات عامه شاه عباس قصه های شاه عباس ویژگی های قصه های شاه عباس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۶ تعداد دانلود : ۳۲۹
در بین پادشاهان ایران زمین، شاه عباس اول صفوی چهره ای شاخص است که در قصه های عامه راه یافته است. در قصه های منسوب به او، ویژگی های برجسته ای یافت می شود که به دلیل بسامد بیشتر، نظر محققان را به خود جلب کرده است. هدف نگارندگان این مقاله، تحلیل ویژگی های برجسته مندرج در قصه های شاه عباس اول و تبیین خاستگاه این ویژگی هاست . روش پژوهش حاضر، از نظر هدف، تحلیلی توصیفی و از نظر گردآوری اطلاعات بر پایه مطالعات کتابخانه ای بوده است. نگارندگان با مراجعه به کتابخانه و جست وجو در میان منابع معتبر، تمامی قصه های موجود درمورد شاه عباسِ اول را گردآوری کرده و سپس ویژگی های برجسته و خاستگاه آن ها را یافته و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که این ویژگی ها یا منشأ تاریخی دارند و یا از اندیشه پدیدآورندگان قصه ها، سرچشمه گرفته اند. برخی از این ویژگی ها، مختص شاه عباس و برخی دیگر خصلت های عمومی پادشاهان هستند. احساس ندای غیبی، درویش مسلکی، شبگردی، ساده پوشی، دانایی و زیرکی، علاقه به هنر، نغزگویی، برآوردن آرزوها، حل کردن مشکلات، ازدواج با فقرا و پذیرش خواری، از ویژگی های مختص به این پادشاه هستند و قدرتمندی، عدالت و انصاف، پذیرفتن قضا و قدر، دلسوزی و ترحم، مجازات ظالمان و بخشش (عطا و بخشش، و بخشیدن مالیات)، از ویژگی های مشترک بین این پادشاه و دیگر پادشاهان است. در این مقاله تلاش شده است که ویژگی های برجسته مندرج در قصه های شاه عباس، جمع آوری شود و بر پایه خاستگاه آن ها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بر این اساس، خواننده به اهداف و زوایای پنهان این ویژگی ها پی می برد و با پدیدآورندگان آن ها آشنا می شود.
۲۵.

تحلیل کهن الگوی «پیرخردمند در کلیله ودمنه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی (ادب و زبان سابق) دوره ۲۱ بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۴۳ 45 - 62

کلید واژه ها: کهن الگو پیرخردمند کلیله و دمنه یونگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۰ تعداد دانلود : ۴۰۵
یکی از اصطلاحات مهم که کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung) در روان پزشکی خود به کار برده، کهن الگو (Archi type) است که اقسام مختلف دارد. از برجسته ترین کهن الگوهای مطرح شده توسط یونگ، کهن الگوی پیرخردمند است. این کهن الگو غالباً در شخص به صورت راهنما و در ادبیات و اساطیر، در قالب شخصیت پیران خردمند روشن ضمیر، نمود پیدا می کند. یونگ در آثار خود شاخصه هایی همچون دانش، تعمق، بینش، خرد، زیرکی، جذبه، بی مرگی و نیز ارتباط با ماوراءالطبیعه را برای آن بر شمرده است. بنابراین می توان گفت مهم ترین ویژگی پیرخردمند از نظر یونگ، راهنمایی و دستگیری خردمندانه قهرمان در زمان بروز مشکلات می باشد. با توجه به بن مایه های تعلیمی و سیاسی کلیله ودمنه که در قالب حکایت و داستان، بیان شده، در این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی، سعی شده است ویژگی های برجسته و بارز قهرمانان حکایات کلیله ودمنه با خصوصیات مطرح پیرخردمند یونگ مقایسه شود. تقریباً می توان گفت مهم ترین ویژگی های پیرخردمند یونگ، در کارکرد و سیمای قهرمانان، شاهان و وزیران مطرح شده در کلیله ودمنه، از قبیل راهنمایی، همراهی، سیمای دل نشین، خردمندی و برخورداری از قدرت پیش گویی به وضوح دیده می شود.
۲۶.

نقد اصالت زن در شعر پروین اعتصامی

نویسنده:
منبع: تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره ۲ بهار ۱۳۸۹ شماره ۳ 111 - 124

کلید واژه ها: اصالت زن شعر معاصر پروین اعتصامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۷ تعداد دانلود : ۳۳۹
پروین اعتصامی، از معدود شاعران مشهور زن در ادبیات فارسی است. وی با تأثیرپذیری از فرهنگ ایرانی اسلامی، به نقد جایگاه زن در جامعه ی عصر خود و پیش از آن برخاسته و با مخاطب قرار دادن زنان، آنان را نسبت به قابلیت ها، شایستگی ها و ارزش هایشان آگاه کرده است. پروین، در اشعار خود با یادآوری محدودیت ها و دوران سخت و ناهمواری را که زن در جامعه ی ایرانی پشت سر گذاشته است، کوشیده تا سیمای واقعی زن را به جامعه ی خود نشان دهد. او آشکارا بیان داشت که زن، رکن خانه ی هستی و هموار کننده ی راه زندگی است. پروین، عقیده داشت برتری انسان، چه زن و چه مرد، در داشتن دانش، هنر، گوهر تعلیم و تربیت، فضل، عرفان، قناعت، پرهیزگاری و پاکی است؛ همچنان که نقصان انسان، چه زن و چه مرد، در پشت کردن به آن فضایل، خودپرستی، سستی، تلاش نکردن برای کسب دانش و گرفتار ظاهر شدن است.    
۲۷.

نقد روان شناختی داستان لهراسب و گشتاسب در شاهنامه فردوسی و آخیلوس و آگاممنون در ایلیاد هومر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره هفتم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۲۲) 70-90

کلید واژه ها: شاهنامه ایلیاد آخیلوس آگاممنون گشتاسب لهراسب ادبیات تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۲ تعداد دانلود : ۵۶۰
روانشناسی اجتماعی به بررسی رفتار اجتماعی فرد در برابر افراد و گروه ها می پردازد. در روانشناسی اجتماعی موضوعاتی مانند روابط اجتماعی، تعارض و مذاکره برای حل تعارض مطرح می شود. بررسی و تحلیل داستان لهراسب و گشتاسب در شاهنامه فردوسی و داستان آخیلوس و آگاممنون در ایلیاد هومر از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، فهم بهتری از این دو داستان ارائه می کند. در این پژوهش کوشش شده است با روش توصیفی- تحلیلی و با تمرکز بر مباحث روانشناسی اجتماعی، رفتار آخیلوس و گشتاسب را در برابر آگاممنون و لهراسب مورد تطبیق و تحلیل قرار گیرد و علت های دشمنی، رفتارهای مشابه و پیامدهای دشمنی آنها بررسی شوند. با تکیه بر بررسی های این پژوهش، علتهای دشمنی در هر دو داستان، خودخواهی طرفین دشمنی، شکستن غرور آخیلوس و گشتاسب و نادیده گرفتن نیازهای آنان بوده است. گشتاسب و آخیلوس در برابر بی احترامی طرف مقابل، دچار ناکامی شدند و تلاش کردند با پرخاشگری، رفتار انطباقی، اثبات خود و ترک مذاکره ناکامی خود را جبران کنند. همچنین پیامد دشمنی برای گشتاسب و آخیلوس بسیار سنگین بوده است؛ به طوری که گشتاسب فرماندهی سپاه روم دشمن ایران را برای جنگ با ایران بر عهده گرفت و آخیلوس به واسطه مادرش جنگ با تروائیان را شعله ور کرد و خود در آن شرکت نکرد؛ تا آخائیان شکست بخورند.
۲۸.

بررسی و تحلیل حل مسئله در کلیله و دمنه نصرالله منشی و مثنوی مولوی بر اساس نظریه جان دیویی (با تأکید بر داستان بوف و زاغ و شیر و نخجیران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادبیات تعلیمی سال یازدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۴ 89-109

کلید واژه ها: کلیله و دمنه مثنوی معنوی مولوی حل مسئله خلاقیت جان دیویی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۱ تعداد دانلود : ۴۰۶
کلیله و دمنه و مثنوی معنوی مولوی از تمثیل برای بیان آموزش های اخلاقی، تربیتی و... کمک گرفته اند. یکی از آموزش های تربیتی این دو کتاب، روش حل مسئله به شیوه ای خلاقانه است. حل مسئله عبارت است از تلاش ذهنی به منظور پیدا کردن روشی مناسب برای حل کردن مسئله. جان دیویی از جمله کسانی است که روشی منطقی برای حل مسئله ارائه کرده است. روش او پنج اصل بدین صورت دارد: 1. تشخیص مسئله، 2. تعریف و بازنمایی مسئله، 3. پیدا کردن راه مناسب، 4. عمل کردن روی راه حل های مناسب و پیش بینی نتایج، 5. نگاه به عقب و ارزشیابی نتایج فعالیت ها. در این پژوهش تلاش شده است که با روش توصیفی تحلیلی، حکایت «بوف و زاغ» از کتاب کلیله و دمنه و حکایت «شیر و نخجیران» از کتاب مثنوی معنوی مولوی، با تکیه بر روش حل مسئله دیویی مورد بررسی قرار گیرد. سؤال اساسی در این باره آن است که روش بیان، ویژگی ها و مراحل داستانی روش حل مسئله در این دو حکایت چگونه اند؟ نتیجه آن است که در هر دو کتاب با روش تمثیل حیوانی تلاش شده است روش حل مسئله بیان شود. شخصیت های دو داستان با خلاقیت و طبق مراحل حل مسئله دیویی پیش رفته و توانسته اند دشمنان را از بین ببرند. نگاه کلیله و دمنه به پیروزی، مادی گرایانه است درحالی که مولوی تفسیری عرفانی از پیروزی دارد.
۲۹.

بررسی و تحلیل قصه های «حیوان-داماد»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات کودک سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 1 - 22

کلید واژه ها: پدر حیوان داماد دختر قهرمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۱ تعداد دانلود : ۳۶۶
قصه ، از گسترده ترین زمینه ها در پژوهش های ادبی معاصر است که منبعی سرشار از باورها و اعتقاداتی به شمار می رود که تقریباً منسوخ گشته و در حال حاضر با اندیشه های دینی و اخلاقی هم خوانی ندارد. از بن مایه های اصلی در اغلب قصه ها، موضوع ازدواج شاهزاده خانم ها است. در برخی از این قصه ها با موضوع حیوان داماد مواجهیم. در تحریرهای جدید و امروزی برخی از این قصه ها، بنا به دلایل فراوان، این بن مایه کم رنگ گشته است. در این پژوهش به روش تحلیلی توصیفی پس از ذکر چند قصه ی حیوان داماد، به بررسی و تحلیل دلایل پیدایش و سیر دگردیسی این قصه ها پرداخته شده است. سپس خویش کاری های مشترک قصه های حیوان داماد در فرهنگ های مختلف بررسی شده و نشان داده شده است که موضوع حیوان داماد با وجود اشتراکات بنیادی در جهان، چگونه در برخی از فرهنگ ها دچار دگردیسی شده است.
۳۰.

بررسی تطبیقی حماسه گیلگمش و اودیسه ی هومر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۲۶) 45-69

کلید واژه ها: گیلگمش اودیسه اولیس انکیدو ادبیات تطبیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۹ تعداد دانلود : ۴۷۶
گیلگمش نخستین حماسه موجود جهان است که اساسی ترین مسائل انسانی را می توان در آن دید. جامعه هومری یونان از طریق میسین و شرق یونان با فرهنگ شرق و بین النهرین آشنا و تأثیرپذیر بوده است. بنابراین، گیلگمش احتمالاً بر اودیسه هومر تأثیر گذاشته است. از آنجا که ادبیات تطبیقی ما را قادر به درک عمیق متون می سازد؛ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال بررسی مشابهت های دو حماسه گیلگمش و اودیسه هومر به صورت تطبیقی و مقایسه ای است. این دو حماسه بن مایه های مشترکی مانند موجودات فوق طبیعی، خدایان شبیه به هم و فلسفی بودن دارند. همچنین شخصیت هایی نیز دارند که از نظر کارکردهایشان به هم شباهت دارند. زن مقدس و نوزیکائا از این نظر که عاشق قهرمان می شوند؛ ایشتر و سیرسه از این نظر که توانایی تبدیل انسان به حیوان را دارند؛ گیلگمش و اولیس از این نظر که با هیولاها جنگیده اند، به خاطر غفلت فرصت هایی را از دست داده اند، از دریا گذر کرده اند، شخصیتی بزرگ دارند، از خودراضی اند، به جهان زیر زمین سفر کرده اند، برای رسیدن به راهنما رنج را تحمل کرده اند، سرکش بوده اند، ناامید شده اند، به سرزمین های ناشناخته سفر کرده اند، دوستان خدایان را کشته اند، گاو مقدس را کشته اند و به خواب بی موقع فرورفته اند.
۳۱.

کارکردهای شعری و عاطفی در زبان غنایی عبهرالعاشقین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال هجدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۵ 245-265

کلید واژه ها: عبهرالعاشقین زبان غنایی کارکرد شعری کارکرد عاطفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۳۷۲
عبهرالعاشقین از متشخّص ترین نثرهای فارسی عرفانی است که روزبهان بقلی شیرازی در قرن ششم هجری در بیان مطالب عرفانی به نگارش درآورده است. این متن از منظر زبانی، به دلیل بسامد بالای کارکردهای عاطفی و شعری، دارای تشخّص ویژه ای است که در حوزه زبان غنایی نیز قابل بررسی است. تک گویی های درونی، زاویه دید درون گرایانه باعث شده است که جهت گیری پیام به سمت گوینده باشد. صدای گوینده در بیان احساسات شخصی، سبب برجستگی زبان غنایی و کارکرد عاطفی در این متن است. بسامد بالای استفاده از حروف ندا، جملات تعجبی و پرسشی در متن، کارکردهای عاطفی را تقویت کرده است. همچنین پیوند آهنگین زبان با بسامد بالای پارادوکس و حس آمیزی، جهت گیری پیام را به سمت خودِ پیام کشانده و سبب برجستگی زبان و پررنگ تر شدن کارکرد شعری متن شده است. هدف این مقاله، بررسی تلفیق فراهنجاری های معنایی با ابزارهای موسیقایی متن (درهم تنیدگی فرآیند هنجارگریزی و توازن) به عنوان ابزاری برای بیان هیجانات عاطفی و احساسی در تجربیات عرفانی و شهودی نویسنده عبهرالعاشقین است. سوال اصلی تحقیق آن است که نویسنده عبهرالعاشقین، با استفاده از کدام شگردهای زبانی و بیانی، هنجارهای زبان معیار را شکسته و در نتیجه، متن را به ساختار شعر، نزدیک کرده است؟ این تحقیق به شیوه تحلیلی- توصیفی و اطلاعات کتابخانه ای انجام شده است
۳۲.

بررسی الگوی تغییر نگرش در اسرارالتوحید بر اساس نظریه کارل هاولند(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نثرپژوهی ادب فارسی دوره ۲۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۲ 73 - 91
تعداد بازدید : ۳۵۶ تعداد دانلود : ۱۲۷
نظریه یادگیری، یکی از مهم ترین نظریه های علم روان شناسی اجتماعی است که با الگوهای مختلف به بررسی نگرش ها، شناخت ها و قضاوت افراد می پردازد. کارل هاولند در این زمینه با تأکید بر دو عامل تحریک پذیری و پاسخ، معتقد به تغییر نگرش در سه مرحله توجه، درک و پذیرش در جریان یادگیری است. از میان متون تعلیمی ادب عرفانی، بسیاری از حکایات کتاب اسرارالتوحید، تغییر نگرش افراد را به واسطه کردار و گفتار ابوسعید ابوالخیر گزارش می کند. مسأله این تحقیق چگونگی تأثیرگذاری و تغییر نگرش مریدان و مخالفان شیخ بر اساس نظریه هاولند است. از این رو برخی از حکایات این اثر بر بنیاد این نظریه بررسی و تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بر مبنای نظریه هاولند، مهم ترین عامل تغییر نگرش در اسرارالتوحید، عامل فرستنده پیام (ابوسعید) است که به دلیل برخورداری از ویژ-گی هایی چون غیب گویی و ذهن خوانی و سخن گفتن قاطعانه، مضامین رایج تصوف را به صورت یک جانبه و از طریق اعمال، گفتگو و اشاره به مخاطبان منتقل کرده است. مخاطبان یا گیرندگان پیام در اسرارالتوحید (مردم بی سواد، دانشمندان) دیدگاه های موافق یا مخالف با پیام دارند به همین سبب زمینه انتقال پیام ها در بستر مخالفت و انکار یا موافقت و همدلی است.
۳۳.

مغفولات بلاغت در تفسیر روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح رازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: بلاغت کاربردی و نقد بلاغی سال ششم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 63-74

کلید واژه ها: بلاغت مغفولات تفسیر روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح رازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۰ تعداد دانلود : ۱۵۰
دانش بلاغت از بایسته ترین دانش ها در جهت فهم و تفسیر آیات قرآن کریم است که با شناخت آن می توان به اسرار و ظرافت های کلام الهی پی برد. از آنجا که شناخت شیوه های بلاغی قرآن، بویژه برخی از صنایع گمنام و کم کاربرد، تا حدود زیادی پرده از وجوه اعجاز این کتاب آسمانی بر می دارد و معانی نهفته و گنجینه های پنهان آن را برای مخاطبان آشکار می سازد؛ شایسته است به لطایف و صنایع مغفول این دانش در برخی از متون تفسیری پرداخته شود. نوشتار حاضر پژوهشی است که در آن نگارندگان کوشیده اند پس از معرّفی بلاغت، سیر این علم و ابواب آن، با روش تحلیلی– توصیفی و نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای و رجوع مستقیم به تفسیر روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح رازی، آن دسته از زیبایی های ادبی را که از چشم صاحب نظران بلاغت به دور مانده و یا کمتر به آن پرداخته شده است مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. نگارندگان پس از مطالعه، دقت، توصیف و تحلیل نمونه هایی از این تفسیر، نتیجه می گیرند که ابوالفتوح رازی در تفسیر خود از صنایع خاص و کم کاربردی همچون: سیاقت قصه، وجه اتصال، تلوین، تغلیب و...بهره جسته است
۳۴.

بررسی رابطه ی طبقه اجتماعی با اخلاق زنان در حکایات کلیله و دمنه و مرزبان نامه

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین ادبی (شیرین و شکر) سال اول تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 137 - 152

کلید واژه ها: کلیله و دمنه مرزبان نامه طبقه اجتماعی زنان اخلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۷ تعداد دانلود : ۱۷۰
کلیله و دمنه و مرزبان نامه از متون کلاسیک زبان فارسی می باشند. این دو که با نثری فنی و مزین به رشته ی تحریر درآمده اند به شیوه ی حکایت در حکایت نگاشته شده حاوی حکایات متعددی هستند. با توجه به این که رویکرد جامعه شناختی یکی از روش های تحلیل متون است. در این مقاله سعی شده است از این دیدگاه به این آثار نگریسته شود و رابطه ی بین طبقه ی اجتماعی و اخلاق زنان بررسی شود. در این مقاله نشان داده می شود که بین طبقه ی اجتماعی و فساد یا عصمت زنان رابطه ای مستقیم وجود دارد. زیرا در حکایات این کتب، اکثرا زنان از طبقه ی اجتماعی فرو دست و پایین، دارای اخلاقی پست هستند و به شوهران خویش خیانت می کنند. در مقابل زنان طبقه ی بالای جامعه که شوهرانشان از قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی بالایی بر خوردار هستند علاوه بر پاکیزگی صورت، از نیکویی سیرت و عصمت اخلاقی نیز برخوردار می باشند. به همین دلیل در این آثار اکثرا زنان افرادی همچون کفشگر، قصاب، جولاهه، نجار و... فاسد هستند. نمود این جهت گیری در متون قدیم می تواند نشأت گرفته از همان قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی طبقه بالا باشد. در واقع گقتمان قدرتمندان از جهات گوناگون بر ادبیات تاثیر گذاشته است و آنچه وفق مراد قدرتمندان بوده است بیان کرده و نمایش داده است.
۳۵.

عین القضات همدانی و پسا ساختارگرایی با تاکید بر مفاهیم قرآنی و عرفانی در آثار هنری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال هفدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۴ 44 - 61

کلید واژه ها: عین القضات همدانی مفاهیم قرآنی آثار هنری پساساختارگرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۲ تعداد دانلود : ۱۶۸
عین القضات همدانی، عارف برجسته ایرانی (قرن ششم ه.ق) در همدان متولد شد و در همان شهر در (۵۲۵ ه.ق) به جرم ارتداد به قتل رسید. عین القضات، اندیشمندی بلندمرتبه و بی باک بود که مورد رشک و حسد دشمنان قرار گرفت. یکی از آثار برجسته او تمهیدات است که اندیشه های ژرفش در آن منعکس شده است. امروزه یکی از نظریات برجسته، پسساختارگرایی است. نقد شالوده شکنانه دریدا در تقابل با فلسفه های غالب غرب معنا می شود. دریدا نفی متافیزیک حضور و نفی تقابل های دوگانه، نفی لوگوس محوری و مرکزمحوری را در تعریف اصلی شالوده شکنی قرار می دهد. در این دیدگاه، اگرچه دریدا از نفی کلام محوری در مقابل نوشتار، غیاب در تقابل با حضور، حقیقت در تقابل با مجاز و ... سخن می گوید، اما هدف او این نیست که نوشتار را بر گفتار، مجاز را بر حقیقت یا غیاب را بر حضور ترجیح دهد؛ بلکه معتقد است که متن می تواند با نفی مؤلفه های متافیزیکی به معانی تازه و متعددی دست یابد. در این پژوهش، براساس روش توصیفی- تحلیلی، برخی از این خصیصه های شالوده شکنی مانند نفی تعریف واحد حقیقت و نفی حقیقت در مقابل مجاز، مرگ مؤلف، ایدئولوژی غالب متن از طریق نفی تقابل ها و ارزش ها مانند نفی تقابل ابلیس در مقابل حضرت محمد(ص)، نفی کفر در مقابل ایمان... را بررسی کرده ایم. این مفاهیم قرآنی در آثار هنری نیز منعکس شده است. اهداف پژوهش بازشناسی اندیشه های عین القضات همدانی و پساساختارگرایی؛ مطالعه تطبیقی اندیشه های عین القضات همدانی و پساساختارگرایی با تأکید بر مفاهیم عرفانی در آثار هنری. سؤالات پژوهش مختصات اندیشه عین القضات همدانی و دریدا چیست؟ مختصات اندیشه عین القضات همدانی و پساساختارگرایی با تأکید بر مفاهیم عرفانی در آثار هنری چگونه است؟
۳۶.

جایگاه و اهمیت گروه در اندیشه مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان دوره هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 117 - 137

کلید واژه ها: مولوی مثنوی گروه جامعه سلوک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۹۷
گروه یکی از مهم ترین پدیده های اجتماعی است. مولوی در مثنوی، بارها به مفهوم گروه اشاره کرده و مریدان و مخاطبان را به سلوک گروهی سفارش کرده است. آنچه مولوی درباره گروه گفته بسیار پویاست؛ به طوری که نظرات وی را به عنوان دانشی نظری می توان به کار بست و بومی ساخت. در این مقاله، تلاش ما آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، نظرات مولوی را درباره گروه مورد بررسی قرار دهیم و به این پرسش ها پاسخ دهیم: 1- معیارهای تشکیل گروه کدامند؟ 2- فواید تشکیل گروه چیست؟ 3- آسیب های گروه چیست؟ پس از بررسی مثنوی به این نتایج دست یافتیم: 1- مولوی معیار تشکیل گروه را شباهت افراد می داند. 2- او فواید تشکیل گروه را ضرورت پیمودن راه، اجرای دستورات دین، از بین رفتن ناامیدی و... می داند. 3- مولوی آسیب های گروه را بی وفایی اعضای گروه، نداشتن هدف مقدس، رهبر ناآگاه، هم گروهی با افراد نادان و ناشایسته و... بیان می کند.
۳۷.

بررسی آیین های جادویی قوم لک با تکیه بر نظریه جادوی همدلانه فریزر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادبیات آیینی دوره ۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 23 - 39

کلید واژه ها: جیمز فریزر ادبیات عامه ادبیات آیینی جادوی همدلانه جادوی مشابه جادوی مسری قوم لک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۱۷
جیمز فریزر نظریه ای به نام جادوی همدلانه را برای دسته بندی انواع جادو مطرح کرده است که بسیاری از آیین های جادویی را در برمی گیرد. به نظر او آیین های جادویی که همدلانه هستند، یعنی از تداعی معانی و تخیل بهره می گیرند، به دو دسته مشابه و مسری تقسیم می شوند. در گونه جادوی مشابه باور بر آن است که مشابه، مشابه را جذب و تولید می کند. همچنین جادوی مسری بر این اصل تکیه دارد که با جزئی از یک چیز می توان آن را تحت تأثیر قرار داد. در میان قوم لک آیین هایی وجود دارد که بر اساس جادوی همدلانه قرار دارد. در این پژوهش با استفاده از مصاحبه شفاهی و به روش توصیفی- تحلیلی، بسیاری از این آیین ها مورد بررسی قرار گرفت تا زمینه ها و اساس آن آیین ها بررسی و مشخص شود. نتایج به دست آمده در این پژوهش عبارت اند از: جادو در میان قوم لک پسندیده نیست، مگر آنکه مشکل کسی را به درستی حل کند. آیین های مبتنی بر جادوهای مشابه در میان این قوم شامل دنورو، هواس، سبزه کاشتن، فال گرفتن ها، الفه و بخشی از آیین های درمان بخشی است. آیین های مبتنی بر جادوهای مسری شامل وسایل شخصی، بند ناف، دندان بچه، مو و ناخن، درمان های جادویی، اول قاره و تا حدودی الفه است. اینگونه از آیین های جادویی بر پایه تماس انسان است. بیشتر این اعمال جادویی ویژه لک ها نبوده، بلکه در دیگر اقوام ایرانی نیز وجود دارد.
۳۸.

کارکرد معنایی رنگ در مثنوی های عطار در انطباق با نگاره های غنایی هفت گنبد بهرام گور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال هجدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴۷ 240 - 266
تعداد بازدید : ۱۳۸ تعداد دانلود : ۱۳۸
شاعران و هنرمندان در دوره های مختلف برای القای معانی و مفاهیم موردنظر خود از عنصر رنگ استفاده کرده اند. عنصر رنگ یکی از نکات کلیدی و پرکاربرد در مثنوی های عطار است. او هنرمندانه و اغلب بااستفاده از عناصر بلاغی از قدرت تداعی معانی رنگ ها بهره گرفته است. این پژوهش نشان می دهد که عطار از عنصر رنگ چگونه استفاده کرده است و کدام معانی و مفاهیم را به کمک رنگ ها بیان نموده و نمایش داده است. ابزار گردآوری اطلاعات فیش و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. دست یابی به نقش رنگ ها در بیان معانی و مفاهیم ذهنی و همچنین کاربرد رنگ های انتزاعی برای بیان بعضی از مفاهیمِ مهمِ عرفانیِ مورد نظر شاعر، ازجمله دستاوردهای این پژوهش است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که در مثنوی های عطار، بسامد دو رنگ سیاه و سفید بیشتر از رنگ های دیگر و رنگ های انتزاعی دارای کمترین بسامد است. مطلوب ترین رنگ ها در نظام فکری عطار، رنگ های انتزاعی هستند و مفاهیمی بسیار گسترده تر از رنگ های معمولی دارند و اغلب برساخته ذهن خودِ شاعرند. گاهی رنگ ها در بافت معنایی غنایی و عاشقانه، برای بیان زیبایی ظاهری در راستای تبیین آموزه های عرفانی، کارکرد معنایی و بلاغی یافته اند. در منظومه غنایی بهرام گو نیز رنگ ها ابزاری مفید برای انتقال مفاهیم مورد نظر نگارگر است. اهداف پژوهش: نشان دادن نقش رنگ ها در پردازش معانی و مفاهیم موردنظر عطار و منظومه هفت گنبد بهرام گور. فراهم کردن زمینه برای فهم بخشی از ادبیات غنایی و عرفانی. سؤالات پژوهش : عطار چه معانی و مفاهیمی را به کمک رنگ ها بیان کرده است و در نظام فکری عطار، مطلوب ترین رنگ برای بیان مفاهیم عرفانی کدام رنگ است؟ عنصر رنگ چه جایگاهی در اندیشه عطار و منظومه هفت گنبد بهرام گور داشته است؟
۳۹.

مقایسه تجلی سیمای پیران و مشایخ در دیوان عطار نیشابوری و مولوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات تطبیقی سال پانزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۵۷ 335 - 363

کلید واژه ها: ادبیات عرفانی شعر صوفیانه مثنوی عطار پیران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۸ تعداد دانلود : ۱۰۱
سیمای پیر در عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژه ای است. کتاب های عرفانی نیز کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداخته اند و اهمیت و لزوم آن را به روشنی برشمرده اند که در این میان «حدیقه» سنائی ، «منطق الطیر» عطار ، «مثنوی» مولوی و دیوان حافظ دارای اهمیت خاص و نقش بنیادی بوده اند. این بزرگان با آفرینش این آثار به فهم هرچه بیش تر اوضاع و احوال عرفانی شاعران بزرگ از ورای آموزه های عرفانی و تجربیات شخصی آنان کمک شایانی کرده اند. مقایسه سیمای پیر در این چهار اثر در روشن شدن هرچه بهتر برخی از زوایای اعمال و رفتار پیر و درک صحیح این متون بی تأثیر نخواهد بود. عطار و مولوی شخصیت پیر را با تعابیر متعددی نظیر شیخ، ساقی و رند و با بهره مندی از نام مقدس انبیای الهی مانند عیسی(ع) ، خضر(ع) ، و رسول اکرم(ص) به خواننده می شناساند. این نوشتار در صدد است به تبیین و تشریح سیمای پیران و مشایخ در اندیشه های صوفیانه عطار و مولوی بپردازد.
۴۰.

تقابل زشتی و زیبایی با ویرانگری و بسامانی در منظومه های ادب غنایی بر اساس رویکرد کلود استروس

نویسنده:
منبع: پژوهش های نوین ادبی سال دوم بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳ 1 - 28
تعداد بازدید : ۱۱۱ تعداد دانلود : ۹۴
کلیله و دمنه و مرزبان نامه از متون کلاسیک زبان فارسی هستند. این دو که با نثری فنی و مزین به رشته تحریر درآمده اند به شیوه حکایت در حکایت نگاشته شده و حاوی حکایات متعددی هستند. با توجه به این که رویکرد جامعه شناختی یکی از روش های تحلیل متون است در این مقاله سعی شده رابطه بین طبقه اجتماعی و اخلاق زنان از این دیدگاه بررسی شود. در این مقاله نشان داده می شود که بین طبقه اجتماعی و فساد یا عصمت زنان رابطه ای مستقیم وجود دارد زیرا در حکایات این کتب، اکثرا زنان از طبقه اجتماعی فرو دست و پایین، دارای اخلاقی پست هستند و به شوهران خویش خیانت می کنند. در مقابل زنان طبقه بالای جامعه که شوهرانشان از قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی بالایی بر خوردار هستند علاوه بر پاکیزگی صورت، از نیکویی سیرت و عصمت اخلاقی نیز برخوردار می باشند. به همین دلیل در این آثار اکثرا زنان افرادی همچون کفش گر، قصاب، جولاهه، نجار و... فاسد هستند. نمود این جهت گیری در متون قدیم می تواند نشأت گرفته از همان قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی طبقه بالا باشد. در واقع گفتمان قدرتمندان از جهات گوناگون بر ادبیات تاثیر گذاشته است و آنچه وفق مراد قدرتمندان بوده است بیان کرده و نمایش داده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان