پژوهش های نوین ادبی

کلیله و دمنه و مرزبان نامه از متون کلاسیک زبان فارسی هستند. این دو که با نثری فنی و مزین به رشته تحریر درآمده اند به شیوه حکایت در حکایت نگاشته شده و حاوی حکایات متعددی هستند. با توجه به این که رویکرد جامعه شناختی یکی از روش های تحلیل متون است در این مقاله سعی شده رابطه بین طبقه اجتماعی و اخلاق زنان از این دیدگاه بررسی شود. در این مقاله نشان داده می شود که بین طبقه اجتماعی و فساد یا عصمت زنان رابطه ای مستقیم وجود دارد زیرا در حکایات این کتب، اکثرا زنان از طبقه اجتماعی فرو دست و پایین، دارای اخلاقی پست هستند و به شوهران خویش خیانت می کنند. در مقابل زنان طبقه بالای جامعه که شوهرانشان از قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی بالایی بر خوردار هستند علاوه بر پاکیزگی صورت، از نیکویی سیرت و عصمت اخلاقی نیز برخوردار می باشند. به همین دلیل در این آثار اکثرا زنان افرادی همچون کفش گر، قصاب، جولاهه، نجار و... فاسد هستند. نمود این جهت گیری در متون قدیم می تواند نشأت گرفته از همان قدرت، ثروت و نفوذ اجتماعی طبقه بالا باشد. در واقع گفتمان قدرتمندان از جهات گوناگون بر ادبیات تاثیر گذاشته است و آنچه وفق مراد قدرتمندان بوده است بیان کرده و نمایش داده است.

قصّه های مقدّس به صورت ناخودآگاه بر نحوه داستان پردازی انسان تأثیر می گذارند. از جمله این قصّه ها، قصّه حضرت آدم (ع) است که در ادیان ابراهیمی و به ویژه اسلام به تفصیل بیان شده است. این قصّه بر ذهن نظامی تأثیر داشته است؛ به گونه ای که داستان شاه سیاه پوش از منظومه هفت پیکر را تحت تأثیر آن سروده است. در این پژوهش بر آن شدیم که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تطبیق بن مایه های مشترک و شخصیت های مشابه دو داستان شاه سیاه پوش در هفت پیکر نظامی و داستان آدم (ع) در روایات دینی و ادبی بپردازیم. بعد از بررسی این دو روایت بدین نتایج دست یافتیم: بن مایه های مشترک دو داستان عبارتند از: 1- مکان مشابه 2- لذت یا گناه 3- درخت 4- سرنوشت. شخصیت های مشابه نیز از این جمله اند: 1- خداوند و ترکتاز: آن دو قهرمان را بدون سابقه آشنایی به خود نزدیک کرده اند. 2- قصّاب و عزرائیل: این دو کسانی هستند که رشته پیوند قهرمان را با دنیای مادی بریده اند و او را برای مدّتی با دنیایی سراسر لذّت آشنا کرده اند. 3- شاه و آدم: این دو هشت ویژگی مشترک دارند: دور افتادن از سرزمین خود، پیروی از هوای نفس، عروج و... .

این پژوهش، درباره آموزه های تربیتی در سیره ابن خفیف عارف قرن چهارم هجری و اثر برجای مانده او یعنی سیره ابن خفیف است. نگارنده تلاش کرده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای به بررسی آموزه های تربیتی در سیره ابن خفیف و آثارش بپردازد. سیره ابن خفیف، توسط شاگردش، ابوالحسن دیلمی به زبان عربی تالیف و توسط رکن الدین یحیی بن جنید شیرازی به فارسی نگارش یافته است که دارای سیزده باب است و هر باب در خصوص موضوعی است که دارای مطالب تربیتی، اخلاقی و دینی می باشد. با توجه به اینکه او عارف و صوفی بزرگ بود بسیار مورد توجه و علاقه و احترام و تکریم مردم دوران خویش بود تا جایی که حتی به او لقب شیخ کبیر را داده بودند. طبق بررسی، سیره ابن خفیف، به انجام فرایض دینی مانند نماز، روزه، قرائت قرآن و غیره توجه خاص داشته و همچنین دارای محاسن اخلاقی مانند تواضع، نیکوکاری، سخاوت، انصاف، رعایت حقوق هم نوعان و... بودند و در راه عرفان و تصوف مانند ریاضت، شریعت، توحید و... گام های موثری برداشتند.

نماد و رمز گونه ای از بیان است که حاوی مفهوم و حقیقتی غیرمحسوس است و به گوینده این اجازه را می دهد که از محدودیت زبان حسی خارج شود. مولانا که شاعری عارف است از نماد در جهت مطرح کردن عقاید عرفانی خود بهره می گیرد، این مقاله به بررسی هدف مولانا از نمادپردازی طوطی در غزلیات شمس می پردازد و سعی بر آن نموده است که تأویل و تفسیرهای جذّاب و رازناک او را از این نماد نشان دهد. بیش از 80 بیت بسامد کاربرد طوطی در غزلیات شمس می باشد که از نمادگشایی آن ها مفاهیم مهمی مانند: پرواز روح به سوی عالم بالا، قبض و بسط، غیرت عارفانه، صمت و خاموشی، تداعی فرشتگان، دم مسیحایی، خوش یمنی و رابطه تقابلی آن با زاغ و جغد استخراج می شود. این مقاله با روش توصیفی_تحلیلی صورت گرفته است و با بررسی مفاهیم یاد شده تلاش نموده الگوی فکری شاعر نسبت به طوطی در غزلیات شمس را تبیین سازد.

غایت شعر و هنر، کوششی در جهت نفوذ در فی الضمیر مخاطب و انتقال عاطفه است. عصر مشروطه، با عواملی چون ارتباط با دنیای غرب، سفرنامه ها، تأسیس مدارس جدید، ترجمه آثار غربی و مطبوعات و ایجاد تغییرات اساسی در تمامی ساختار جامعه، ادبیات دوره قاجار را متحوّل ساخت. از این رو شاعران این دوره به اقتضای شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه با زبان شعر که سراسر شگردهای هنری است با مردم طبقات جامعه سخن می گفتند. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه ای بیان نموده است که قاعده کاهی و قاعده افزایی دو رکن اساسی هنجارگریزی و شگردهای هنری می باشد. این شگردهای هنری در شعر شاعران مشروطه (ایرج میرزا و میرزاده عشقی) مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج نشان داد اگرچه شاعران داعیه تجدد و نوگرایی را در ادبیات به ویژه شعر دارند؛ اما هنوز کهنه گرایی در آثارشان دیده می شود. هنجارگریزی نحوی در حوزه دستور که کاربرد واژگان کهنِ مغایر با زبان معیار دوره مشروطه و ساخت مصدرها و ترکیب های خلاف قواعد دستور زبان فارسی نیز در شعر این دوره دیده می شود که نمود بیشتری در اشعار میرزاده عشقی دارد. هنجارگریزی سبکی که کاربرد فراوان لغات عامیانه و روزمره و واژگان غیرفارسی و فرنگی می باشد به دلیل تغییر و تحولات اساسی جامعه در دوره مشروطه و عمومیت یافتن شعر سهم بسیار بالایی در تفاوت سبکی شعر این دوره با دوره های ماقبل خود دارد و بسامد بسیار بالایی در شعر ایرج میرزا و سپس میرزاده عشقی دارد و دیگر انواع هنجارگریزی مورد بررسی قرار گرفته است.

از دیرباز، اسطوره ها در خودآگاه و ناخودآگاه ملل سهم بسزایی داشته اند. انسان در ابتدایی ترین برخورد خویش با ادبیات، یعنی داستان ها و لالایی های کودکانه، همواره با اسطوره ها در ارتباط بوده است. داستان «ماه پیشانی» یکی از داستان های عامیانه کهن است که در طول حیات فرهنگ و تمدن ایرانی، شفاهی و کتبی، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این داستان مملو از اسطوره ها و باورهای ایرانی است. در پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای صورت گرفته؛ به اسطوره ماه و گاو و کارکرد و برهم کنش آنها در داستان ماه پیشانی اشاره می کنیم و به این مطلب می پردازیم که چگونه این دو عنصر داستان را پیش می برند و شخصیت اصلی داستان را در مسیر و سفر خود برای رسیدن به مرحله باروری و آفرینش آماده می کنند. با توجه به بازنمود ماه و گاو به عنوان نماد زنانگی و باروری و همچنین بستر روایی داستان «ماه پیشانی»، این دو کهن الگو با روایت داستان کاملا متناسب هستند. گاو که نماد اسطوره قربانی شونده است در حقیقت مادری است که به این صورت درآمده است. او با راهنمایی های خود دخترش را به چاهی هدایت می کند که نماد زنانگی است همانگونه که چاه و غار نیز در طول تاریخ به عنوان نمادهای زنانگی وجود داشته اند. در چاه، دختر سیرت زیبای خود را نشان می دهد و این شایستگی را می یابد که با شستن صورتش با آب در واقع ماه، یعنی نماد باروری را به دست آورد

سلاطین غزنوی، شاعران مدیحه سرا را جذب دربار خود می کردند تا علاوه بر افزودن به هیبت و شکوه دربار، باعث تخلید نام آنها شوند و نقش رسانه ای خود را که ارائه تصویری آرمانی از حاکمان است اجرا کنند. این شاعران علاوه بر ستایش شاهان و امیران در برخورداری از صفاتی مثل: شجاعت، بخشندگی و عدالت که هویت یک شاه آرمانی را می سازد برخورداری او از طلعت شاهانه را هم مورد ستایش قرار می دادند. این پژوهش برآن است تا مشخص کند چهره و ظاهر ممدوحان صاحب قدرت در مدایح سه شاعر این دوره(فرخی، عُنصری و منوچهری) چگونه توصیف شده است؟روش تحقیق در پژوهش حاضر، توصیفی – تحلیلی و ابزار مورد استفاده، دیوان شاعران است. بدین منظور تمامی ابیات مرتبط با توصیفات ظاهری حاکمان در مدایح مورد بررسی قرار گرفته است که بر اساس آن مشخص گردید: سلاطین و امیران غزنوی در مدایح، به این صفت ستوده شده اند و هدف از بیان نیک منظری آنها، علاوه بر ترسیم چهره ای محبوب از ممدوح، به اعتبار اینکه مردم به صورت فطری زیبایی را دوست دارند، بیان فرهمندی و برخورداری او از تأییدات آسمانی است. با توجه به اینکه مدایح این شاعران در دواوین ثبت و در کوی و برزن و مجالس برای مردم خوانده می شد، تبلیغ نیک منظری و نیک طلعتی شاهان و امیران در اقصا نقاط امپراطوری بزرگ غزنویان، در ذهن مردمی که آنها را ندیده بودند چهره ای زیبا و آراسته ترسیم می کرد که آن را نشانه خجستگی و جلوه ای الهی می دانستند.

شاهنامه فردوسی درنگاه اغلب شارحان، روایتگر جنگهای گوناگون و مزمن ایران با دشمنان بیرونی است. اما اگر به اعتبار سخن فردوسی دو پیامدِ نگارشِ شاهنامه را «وحدت بخشی»و«آگاه سازی» تعریف کنیم، درتفسیری جدید می توان فردوسی را درمقام روایتگری ناقد دید که در پسِ روایت های شاهنامه به طرح مساله «منازعه درونی منتهی به فروپاشی ایران» می پردازد. هدف این مقاله بررسی «منازعه درونی» در ایران و نقد آن در شاهنامه است. بدین ترتیب مساله اصلی این است که:«منازعه درونی» به عنوان مساله ایران در اندیشه فردوسی چگونه درشاهنامه مطرح است؟ براساس یافته پژوهش و با بهره گیری از روش تحلیل مضمون و نظریه هرمنوتیک قصدگرای کوئنتین اسکینر، شاهنامه درعین حال که طیف وسیعی از ایده هاست، درکلیت خود به طرحی انتقادی از الگوی کنش ایرانی معطوف به منازعه دست می دهد که در پسِ نبردهای حماسی و اسطوره ای پهلوانان مساله از هم گسیختگی هویت را در اثر منازعه های مداوم و رقابت های خشونت آمیز اقوام و خاندانهای ایرانی مطرح می کند. بنابراین و در چارچوب نگاه انتقادی فردوسی به پدیده منازعه درونی درتاریخ ایران، نتیجه این بررسی ضمن آشکار ساختن خطای فهم تاریخی، به دست دادن تفسیر جدیدی از اندیشه فردوسی درجهت فهم کنونی مساله است.

مطالعه ی پیش رو با هدف بررسی روش تندم در آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان صورت پذیرفته است. این تحقیق یک مطالعه ی توصیفی پیمایشی کاربردی است که بارویکرد کمی و به صورت مقطعی اجرا شده است. جامعه ی آماری این تحقیق یادگیرندگان زبان فارسی بوده اند که به روش تصادفی ساده و بدون جایگذاری نمونه ای به تعداد 372 عضو از میان آنها انتخاب شد. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه ی استاندارد گفتگو محور بهره گرفته شد که روایی و پایایی آن ارزیابی و به تأیید رسید. برای آزمون فرضیات تحقیق از روش حداقل مربعات جزئی و نرم افزار اسمارت پی ال اس استفاده شد. نتایج به دست آمده از مدلسازی مسیری ساختاری تحقیق نشان می دهد که روش آلفا و مؤلفه های آن تأثیر معناداری بر یادگیری زبان فارسی به روش دوتایی دارد. همچنین تأثیر معناداری از آموزش آلفا و مؤلفه های آن یعنی 469 (95٪ = P، 05٪ = α، 96/1 ‹ 766/12 = T-Value، 372=n) بر یادگیری زبان فارسی به غیر فارسی زبانان مشاهده شد. علاوه براین، نتایج نشان دادند که مؤلفه ی آموزش آلفا تأثیر معناداری بر یادگیری زبان فارسی دارد. آزمودنی های دوزبانه در آزمون دیداری و آزمون شنیداری که شامل واژه های تک هجایی بودند، عملکرد بهتری نسبت به آزمودنی های تک زبانه داشتند. در آزمون دیداری شامل محرک های واژگانی دوهجایی بودند، تفاوت معناداری در عملکرد افراد تک زبانه و دوزبانه مشاهده نشد، اما در آزمون شنیداری، افراد دوزبانه واژه های بیشتری را به یاد آوردند نسبت به افراد تک زبانه بهتر عمل کردند. تحلیل کلی داده های آزمون های دیداری و شنیداری نیز عملکرد بهتر دو زبانه ها را در مقایسه با تک زبانه ها مورد تأیید قرار داد.

طنز نوعی ترفند ادبی زیباست که زشتی ها و کاستی های بشر را به شیوه ای طعن آمیز همراه با نیشخندی پنهان جهت اصلاح اجتماعی بیان می کند. بحث و بررسی درباره طنز و آثار طنزآمیز زبان فارسی، به دلیل کمبود و نقصان منابع و اطلاعات بسیار دشوار است چرا که این نوع مهم ادبی کمتر به صورت مستقل مورد بررسی قرار گرفته و بیشتر با هزل و خصوصا هجو آمیخته شده است. طنز شیوه ای خاص در بیان نظم و نثر است که بسیار مؤثر و گیراست و به وسیله آن مهم ترین مطالب و مباحث را با لطیف ترین و در عین حال تیزبینانه ترین دیدگاه ها و بُرنّده ترین کلمات بیان می دارند. طنز نقش مهمی در آگاهی و بیداری توده ها دارد زیرا اغلب، حقایق آشکار و تلخ را به زبانی ساده و قریب به فهم مردم بیان داشته و عقیده ای را دقیقاً در ذهن آنان جایگزین می سازد. این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای انجام گرفته به جایگاه طنز در مثنوی و شرح حکایت های طنزآمیز آن پرداخته و مشخص می شود که طنز به وفور در مثنوی به کار برده شده و مولانا از این حکایت ها جهت بیان دیدگاه ها و نکات اخلاقی، فلسفی، عرفانی، مذهبی و... استفاده کرده است.

چکیده جامعه شناسی ساخت گرا یکی از رویکردهای اساسی در نقد ادبی معاصر است. ساختارگرایانی چون لوکاچ، گلدمن، ماشری، آلتوسر و ایگلتون معتقدند همان گونه که ساختار ادبیات از ساختار جامعه تأثیر می پذیرد، به همان نسبت یا کم و بیش بر ساختار جامعه تأثیر می گذارد. از نظر آن ها هر نظریه ادبی خصلتی سیاسی داشته و در زیر سیطره ایدئولوژی است. ساختارگرایی، بازتاب ایدئولوژی و ساختارها را در اثر ادبی بررسی کرده و آنگاه تأثیر اثر ادبی را در تحولات اجتماعی نشان می دهد. در این مقاله ساختار قالب های قصیده، نیمایی و سپید بر اساس آرای جامعه شناسان ساختارگرا بررسی می شود. هدف مقاله حاضر تبیین چگونگی رابطه ساختار قالب های قصیده، نیمایی و سپید با ساختار جامعه و ایدئولوژی حاکم بر آن بوده و این نتیجه حاصل شده است که ساختار این قالب ها از ساختار جامعه و ایدئولوژی حاکم بر آن متأثر بوده است. با توجه به جایگاه قافیه می توان گفت که ساختار قصیده با ساختار جامعه خودکامه و ساختار قالب های نیمایی و سپید نیز با لیبرالیسم هم خوانی دارد.

رمان زنان بدون مردان نوشته شهرنوش پارسی پور، نویسنده مشهور ایرانی، از رمان های مطرح ادبیات معاصر ایران است. داستان این رمان بر اساس تجربیات زندگی پنج زن ایرانی در سنین مختلف و طبقات گوناگون جامعه شکل می گیرد و مسائل حقوق و منافع زنان ایرانی در جامعه مردسالار را نشان می دهد. به خاطر این که پنج زن در این رمان ویژگی های شخصیتی و سابقه های مختلفی دارند و نمایانگر سنین و طبقات اجتماعی مختلف هستند، تجارب زندگی آنها نمونه ای از گروه های مختلف زنان در جامعه ایران بوده است. آگاهی از استقلال زن که در این کتاب تجسم یافته است، نشانگر بیداری اندیشه های فمینیسم است. بدین منظور در این مقاله کوشیده شده تا بر اساس شیوه تحلیلی- توصیفی به تبیین شخصیت های زن پرداخته شود و با استفاده از تئوری فمینیسم اندیشه های فمینیسم تجسم یافته در این رمان بررسی شود.در این مقاله تلاش می شود تا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی رمان زنان بدون مردان بر مبنای نقد فمینیستی مورد واکاوی قرار گیرد. بعد از تبیین شخصیت های زن بر شیوه توصیفی-تحلیلی، در بستر نقد فمینیستی ابعاد گوناگون عوامل فمینیستی در این رمان استخراج می شود و با استفاده از تئوری فمینیسم اندیشه های فمینیسم تجسم یافته بررسی می شود.