سید امیرمسعود شهرام نیا

کشورهای غیرکانونی نظام جهانی مدرن در تکاپوی رهایی از سلطه تاریخی غرب و حرکت به سوی توسعه ساختاری و مستقل از کنترل سیستمی هژمونیک جهانی تاریخ آشفته ای تجربه کرده اند. در این راستا، توسعه تاریخی کانون سرمایه داری همواره الگوی نظری و عملی برای جوامع غیرکانونی بوده است. اهمیت بحث حاضر به پیامدهای الگوبرداری توسعه از جوامع کانونی در مناطق غیرکانونی مربوط می شود. ضرورت این مسئله ناشی از عدم امعان نظر ساختارهای مسلط دانش به پیچیدگی و خاص بودگی صورت بندی جوامع مختلف و فرایند توسعه چندراستایی است. با این ملاحظات پرسش اصلی مقاله حاضر چنین مطرح می شود: اثرات ساختاری و بلندمدت اقتباس و الگوبرداری از مدل های توسعه سرمایه داری کانونی در جوامع غیرکانونی چگونه است؟ فرضیه پژوهشی استدلال می کند به علت خاص بودگی صورت بندی های تاریخی جوامع مختلف و کنترل سیستمی هژمونیک بر ساخت نظام بین دولتی، روند توسعه در هندسه نامتقارن نظام جهانی سرمایه داری تابع اصول پیچیدگی بوده و بنابراین الگوبرداری از تجربه توسعه کانونی سرمایه داری در جوامع غیرکانونی اثرات بحرانی و پراکنده ساز در کلیت نظام اجتماعی این جوامع پدید می آورد. مقاله حاضر واکاوی فرضیه مطرح شده را در بستر روش ساختاری انتقادی ارائه خواهد کرد.

نقش هژمونیک ایالات متحده در ایجاد بحران بلندمدت نظام جهانی سرمایه داری متأخر به علت کنترل سیستمی بر سیاست و اقتصاد جهانی متغیری تعیین کننده شمرده می شود. از سوی دیگر اثرگذاری سلطه شبه انحصاری بر فرایندهای شبکه ای و ساخت نظام جهانی از سوی ایالات متحده در دگردیسی های نظم و بی نظم سیستمی سرمایه داری بین المللی رابطه ای ساختی نشان می دهد. ضرورت بحث حاضر به تکوین پیچیدگی ها و تناقض های سرمایه داری ایالات متحده و شار این مؤلفه ها به ساخت نظام جهانی بر پایه روابط سیستمی هژمونیک مربوط می شود. لذا پرسش اصلی چنین مطرح می شود: شار سیستمی بحران در نظام جهانی سرمایه داری متأخر از مبدأ هژمونی آمریکایی چگونه متحقق شده است؟ یافته ها نشان می دهد تحولات سرمایه داری ایالات متحده و تناقض های بحران ساز آن از مسیر روابط هژمونیک در ساخت نظام جهانی بازتولید شده و اقدامات واشنگتن در ایجاد انسداد و خنثی سازی فرایند گذار ساختاری به سیکل احتمالی چهارم هژمونیک یک بحران سیستمی به کل فضای سرمایه داری متأخر تحمیل نموده است. پژوهش حاضر تکاپویی است برای واکاوی مسئله مذکور که بر اساس ایجاد یک الگوی نظری ترکیبی از تحلیل نظام های جهانی و معرفت شناسی پیچیدگی ارائه خواهد شد.

خاستگاه تکوین سیکل های هژمونی در نظام جهانی به روندهای پیچیده جهش های ذهنی و عینی سرمایه داری در دوره های بلندمدت تاریخی مربوط می شود. از این حیث برتری قدرت آمریکا در سومین روند ساختاری سیکل های هژمونیِ نظام جهانی سرمایه داری محقق شد. در مقابل شاخص های عینی و ذهنی افول جهانی هژمونی آمریکا و احتمال تحقق پذیری سیکل چهارم هژمونیک در تداوم بحران متأخر سرمایه داری از اوایل دهه 1970 به منصه ظهور رسیده است. سؤال محوری محققان این است: روند ساختاری افول احتمالی نظام هژمونیک آمریکایی چگونه است و پیامد(های) سیستمی آن چیست؟ نتایج نهایی می تواند به اثرات بحران متأخر نظام جهانی سرمایه داری، مالی شدن سرمایه داری آمریکا و افزایش مخارج نظامی ایالات متحده از سال 2000 معطوف باشد. جابجایی کانون جغرافیایی انباشت به چین و تکوین احتمالی سیکل چهارم هژمونی از پیامدهای دیگر این روند بلندمدت شمرده می شود. واکاوی این پژوهش با تلفیق روش تحلیل سیستمی سیکل های هژمونیک و نظریه اقتصاد نظامی کندی خواهد بود.

جریان های سیاسی موجود در هر نظام سیاسی، پدیده ای بسیار مهم و نقش آفرین در تاریخ و تحولات جوامع به شمار می روند؛ بر این اساس شناخت وضعیت فعلی، آینده و عوامل تأثیرگذار بر آنان از اهمیت زیادی برخوردار است. آینده پژوهی دانش تحلیل، طراحی و شکل دادن به آینده است. با توج ه به گسترش آینده پژوهی و کاربرد همه جانبه آن در حوزه های گوناگون زندگی سیاسی- اجتماعی انسان ها، در این مقاله تلاش می شود به بررسی سناریوهای آینده جریان های سیاسی در ایران 1404 بپردازیم. به منظور نگارش سناریوها از روش ماتریس عدم قطعیت ها استفاده کرده ایم، بدین صورت که در ابتدا مهم ترین پیشران های تأثیرگذار بر جریان های سیاسی ایران در حوزه های مختلف مطرح شده و در ادامه با استفاده از نظرسنجی از افراد متخصص و صاحب نظر، پیشران هایی که از بیشترین میزان اهمیت و تأثیرگذاری برخوردارند، به عنوان پیشران های کلیدی جریان های سیاسی انتخاب شده و درنهایت بر اساس آنها به نگارش سناریوها پرداخته ایم. یافته های پژوهش حاکی از آن است. با توجه به دو عدم قطعیت مهم رهبری و مردم، چهار سناریو برای آینده جریان های سیاسی در ایران می توان در نظر گرفت که سناریوی نخست به عنوان مطلوب ترین آینده برای جریان های سیاسی ایران است. در این زمینه عدم توجه به عناصر وحدت بخش مردم در نظام سیاسی و بی توجهی به عوامل چالش زا و تهدید آفرین خارجی و داخلی می تواند حوزه جریان های سیاسی و آینده انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران را به چالش کشیده و آینده مطلوب در حوزه جریان های سیاسی را محقق نسازد.

این مقاله روند تاثیر وسایل ارتباط جمعی را بر تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار و پهلوی بررسی می کند و این تاثیرگذاری را در متن تطور فکری اجتماعی ایران در دوره نظام های سیاسی قاجاریه و پهلوی جستجو می نماید. در این راستا این مقاله تلاش می کند تا به این سوال پاسخ دهد که رسانه های جمعی چه تأثیری بر تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار و پهلوی داشته اند؟ و اینکه وسایل ارتباط جمعی بر توسعه جامعه و ظهور و عمق یافتگی ارزش های جدید در متن تحولات سیاسی اجتماعی ایران چگونه بوده است ؟ در پاسخ این مقاله بر این فرضیه استوار است که رسانه ها به عنوان ابزاری اجتماعی- فرهنگی از نظر کمی و کیفی بر فرآیند تحولات توسعه سیاسی و اجتماعی در ایران تأثیر گذاشته و گروه های اجتماعی را از انزوا بیرون کشیده و فضای رسانه ای را بر فرهنگ مردم مسلط ساخته است. این فرضیه از چشم انداز چارچوب نظری مک لوهان بررسی شده است. و روش تحقیق نیز روش تبیینی و گردآوری داده ها به شیوه کتابخانه ای است.

یکی از مباحث مهم و اساسی که در جوامع امروزه مطرح است، به ویژه در بحث توسعه سیاسی، اهمیت مشارکت سیاسی است. از سوی دیگر، در مشارکت سیاسی عوامل گوناگونی مؤثر هستند که از میان آن ها می توان به بحث رفاه اقتصادی اشاره کرد. اگر بپذیریم که مشارکت سیاسی شرکت داوطلبانه و آگاهانه افراد در تعیین سرنوشت خود، جهت دستیابی به اهداف و خواسته ها از جمله رفاه اقتصادی است و میزان توسعه سیاسی یک کشور، بستگی مستقیم به این مؤلفه دارد، این موضوع می تواند نشان دهندة ارتباط، تأثیرگذاری و همپوشانی این دو مقوله با یکدیگر که مورد توافق علمای علم سیاست و اقتصاد نیز هست، تلقی شود. با توجه به این موضوع، نوشتار حاضر به دنبال یافتن رابطه تأثیر رفاه اقتصادی بر مشارکت سیاسی است. بدین سان، سؤال اصلی تحقیق این است که رفاه اقتصادی چه تأثیری بر مشارکت سیاسی با توجه به مطالعه موردی دربارة دانشجویان، کارمندان و استادان دانشگاه اصفهان، دارد. فرضیه مطرح در پاسخ به این سؤال این است که بین رفاه اقتصادی افراد و میزان مشارکت سیاسی آنها رابطه معناداری وجود دارد. روش پژوهش حاضر در جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها، روش پیمایشی است. این مطالعه بر روی 400 نفر از آقایان و خانم های استاد، کارمند و دانشجوی دانشگاه اصفهان صورت گرفته است. جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه انجام گرفته است و داده ها از طریق نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شده اند.

بررسی میزان هویت ملی جوانان به عنوان مهمترین، مشروعترین و فراگیرترین نوع هویت جمعی و مطالعه ی عوامل تأثیرگذار بر آن، یکی از موضوعاتی است که همواره مورد اهتمام جامعه شناسان و اندیشمندان حوزه سیاست بوده است و دغدغه ی اصلی در این زمینه، حفظ و افزایش احساس تعلق و تعهد شهروندان به ویژه جوانان و دانشجویان به نمادهایی چون تاریخ، فرهنگ، سرزمین و نظام سیاسی میباشد. یکی از مواردی که کمتر مورد تدقیق نظری و تجربی قرارگرفته، تأثیر شبکه های اجتماعی بر هویتملی افراد است. شبکه هایی که بر ارتباطات و تعاملات درون گروهی و برون گروهی افراد احاطه شده و به نظر می رسد بر میزان هویت ملی و انسجام ملی آنان تأثیرگذار باشد. لذا این پژوهش به دنبال بررسی و مطالعه ی این مسأله است که آیا شبکه های اجتماعی میتواند بر هویت ملی دانشجویان تأثیرگذار باشد و میزان آن چه اندازه است؟ روش بهکار رفته در این پژوهش، پیمایشی بوده و داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه در 1392 استخراج، اعتبار آن، به - میان 294 نمونه از دانشجویان دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 93 روش صوری، و پایایی آن، به کمک آماره آلفای کرونباخ سنجیده شد و از طریق نرم افزار تجزیه و تحلیل گردید. یافته های این مطالعه نشان میدهد رابطه ی شبکه های برون SPSS22 گروهی با ابعاد چهارگانه ی هویت ملی؛ یعنی هویت فرهنگی- اجتماعی؛ تاریخی، سیاسی و سرزمینی معنادار و قوی میباشد و شبکه های مذکور به ترتیب بر هویت فرهنگی- اجتماعی؛ هویت سیاسی؛ هویت تاریخی و هویت سرزمینی بیشترین تأثیر را داشته اند. همچنین با وجود تأثیر شبکه های اجتماعی درون گروهی بر هویت سیاسی و فرهنگی- اجتماعی، مقدار کل بدست آمده، وجود رابطهی میان هویت ملی دانشجویان و شبکه های درون گروهی را تأیید نکرد

تأثیر جهانى شدن بر دموکراسى به عنوان یکى از وجوه مهم حیات بشر امروز، از موضوعات مورد توجه اندیشمندان سیاسى است. آیا جهانى شدن موجب توسعه و تقویت دموکراسى خواهد شد یا برعکس. پرسش اصلى نوشتار حاضر این است که «تأثیر جهانى شدن بر روند دموکراتیزاسیون (دموکراسی سازی) و جنبش هاى دموکراتیک در ایران معاصر چه بوده است؟» در این مطالعه، براى فهم تأثیرات حاصل از جهانى شدن به دموکراسى، وضعیت دموکراسى در ایران معاصر به عنوان نمونه، مورد توجه قرار مى گیرد. فرضیه ما این است که «شواهد موجود حاکى از تأثیر مثبت جهانى شدن در کنار سایر عوامل بر تقویت جنبش هاى دموکراتیک و روند دموکراتیزاسیون در ایران معاصر است.» به این منظور، پس از اشاره به تعریف جهانى شدن، ابعاد و شاخص هاى مختلف آن، راه هاى تأثیر این پدیده بر دموکراسى با تأکید بر جنبش هاى دموکراتیک در ایران معاصر بررسى و تحلیل مى شود. پژوهش حاضر از نوع تحلیلى با روش تبیین علّى است.

با وقوع جنبش­های مردمی اخیر در خاورمیانه و شمال آفریقا، بسیاری بر این باورند که این موج ادامه امواج دموکراسی مطرح شده توسط ساموئل هانتینگتون است. وی با تقسیم بندی گذارهای دموکراسی در سه موج از 1820 تا کنون، به توصیف تاثیر پذیری اغلب نقاط جهان از این امواج می­پردازد و برخی تلاش دارند تحولات منطقه را دراین چارچوب تحلیل نمایند.این درحالی است که بیداری اسلامی چارچوبی متفاوت را برای فهم این تحولات پیشنهاد می نماید. در این پژوهش ضمن تبیین نقش حائز اهمّیت گرایش­های مذهبی در جهان عرب ذیلِ نظریه امواج اسلام خواهی، به تحلیل انتقادی دیدگاه هانتینگتونپرداختهو وضعیت جهان عرب را تحلیل می نماید. سوال اصلی این است: آیا می­توان جنبش­هایمنطقه را موج جدیدی از دموکراسی خواهی دانست؟ یافته­های محققان دلالت بر آن دارد که تحولات مزبور به دلیل نقش موثر انقلاب اسلامی ایران، پیشینه اسلام­­گرایی و گرایش­های دینی در منطقه، گسترش مطالبات شهروندی، آگاهی سیاسی و مبارزه با استبداد،بیشتر با نظریه«مردم­سالاری دینی» تا امواج دموکراسی قابل درک و تحلیل است.موضوعی که نگارندگان از آن به موج جدیدِ اسلام خواهی تعبیر نموده­اند

جهانی شدن از زوایای مختلفی بررسی شده است که بیش از هر چیز لازم است مباحث فرانظری یعنی بعد هستی شناسی و معرفت شناسی آن مورد ارزیابی قرار گیرد. اینکه چه موضوعات و سوژه هایی در مطالعه جهانی شدن باید مورد توجه قرار گیرد مهم ترین ویژگی هستی شناسی جهانی شدن را تشکیل می دهد. در این میان واژه شناسی، تاریخچه، نقش کنشگران، ماهیت ساختاری کارکردی و ابعاد مختلف آن از مهم ترین موضوعات و سوژه های جهانی شدن محسوب می شود. همچنین تاکید بر سه روش مطالعاتی اثبات گرا، پسا اثبات گرا و هنجارگرا نیز از مهم ترین مباحث معرفت شناسی جهانی شدن است. اختلاف پیرامون مباحث فرانظریه جهانی شدن بر اختلاف میان نظریه پردازی در خصوص جهانی شدن موثر بوده است که در این مقاله به چهار مناظره بزرگ نظری اشاره می شود. در این راستا هدف از نگارش این مقاله پاسخ به این پرسش ها است که مباحث فرانظری جهانی شدن چه تاثیری بر دیدگاه های نظری جهانی شدن داشته است؟ عمده ترین جدال نظری مربوط به کدام دسته از نظریات است؟ و این جدال نظری بیشتر متاثر از بعد هستی شناسی است یا معرفت شناسی؟ شیوه پاسخگویی به این پرسش ها به صورت توصیفی– تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و اسنادی است.

با گذار از عصر سنتی و گسترش فن آوری ها و اطلاعات بشری، ابزارهای کاربرد آنها هم با تغییراتی مواجه شد که از جمله آنها می توان به کاربرد سلاحهای نظامی اشاره کرد. شرایط جدید نظام بین الملل باعث شده است تا مؤلفه های جدیدی در ساختارهای رسمی بین الملل نقش ایفا کنند و کشورها برای دستیابی به اهداف و خواسته های خود برای تأمین منافع ملی، ابزارها و راه های جدیدی را به کار گیرند که از مهمترین آنها می توان به بهره گیری از قدرت نرم به جای قدرت سخت اشاره داشت. چنانکه هر چه به دهه های اخیر نزدیک تر می شویم به دلیل کاهش مشروعیت، هزینه های زیاد و ناکامی های کارکردی در بکارگیری از قدرت سخت، از کاربرد آنها کاسته و قدرت نرم جایگزین آنها شده است. از این منظر، دولت ها می توانند با ارائه تصویری جذاب از خود نزد افکار عمومی جهان، به ابزارهای مقبولی جهت پیشبرد اهداف و سیاست های خود دست یابد. بر این اساس، نوشتار حاضر در مقام پاسخ گویی به این سؤال است که با توجه به فضای حاکم بر روابط بین الملل، جمهوری اسلامی چگونه می تواند برای مقابله با تهدیدات خارجی علاوه بر قدرت سخت، از قدرت نرم استفاده نماید؟ به نظر می رسد، جمهوری اسلامی ایران با توجه مؤلفه های قدرت نرم به ویژه در حوزه علم، هنر و شرایط فرهنگی خاص خود امکان بهره گیری از قدرت نرم را داراست و از ظرفیت لازم در بهره گیری از آن با توجه به موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک خود برخوردار است. از این رو، ایران با توجه به ظرفیت ها و گرایش های خاص خود، درمقابله با جنگ نرم دشمن از قابلیتِ خنثی کردن و ظرفیت بکارگیری از آن با توجه به راهکارهای پیشِ رو برخوردار است.

از جمله افرادی که در امر تعلیم و تربیت مداخله و مشارکت دارند، قشر بزرگ فرهنگیان هستند که وظیفه افزایش آگاهی و اطلاعات متعلمین را در محیط مدرسه به عهده دارند؛ اما آنچه توجه این پژوهش را به خود جلب کرده، میزان آگاهی آموزش دهندگان، یعنی خود فرهنگیان است؛ به عبارت دیگر میزان آگاهی فرهنگیان در امور سیاسی تا چه اندازه بوده و میزان اثرگذاری آن بر مشارکت در انتخابات (مثبت یا منفی) به عنوان یک شهروند تا چه حد است؟ از جمله افرادی که در زمینه رفتارهای انتخاباتی تحقیق انجام داده است، لیپست است که ویژگی هایی را برای نوع رفتار انتخاباتی افراد برمی شمارد. از افراد دیگری که در زمینه علل شکل گیری رفتار خاص در افراد تحقیق کرده اند آیزن و فیش باین هستند که نوع اطلاعات دریافتی را بر نحوه رفتار اشخاص موثر می دانند. هر دو تئورسین پایه نظری پژوهش قرار گرفته اند. این پژوهش، جامعه آماری خود را فرهنگیان نواحی (1) و (3) آموزش و پرورش شهر اصفهان قرار داده که با ارائه پرسشنامه در قالب 31 سوال باز و بسته به این امر اقدام شده است. برای تحلیل داده ها نیز از نرم افزار کامپیوتری SPSS کمک گرفته شده است.