رسول افسری

ارزیابی و کمی سازی کیفیت زندگی شهری یکی از پیش نیازهای مهم و کلیدی در برنامه ریزی و توسعه شهری است. هدف اصلی مطالعه حاضر ارائه یک استراتژی مبتنی بر سیستم تصمیم گیری چند معیاره مکانی برای ارزیابی کیفیت زندگی شهری در منطقه 2 تهران می باشد. برای این منظور، از 8 زیرمعیار محیطی و 6 زیرمعیار زیرساختی استفاده شد. وزن معیارها و زیرمعیارها موثر بر اساس نظر کارشناسان با استفاده از روش بهترین-بدترین محاسبه شد. سپس از روش میانگین وزنی مرتب شده برای تولید نقشه های کیفیت زندگی شهری در سناریوهای ذهنی مختلف استفاده شد. در نهایت، توزیع مکانی جمعیت در کلاس های مختلف کیفیت زندگی شهری ارزیابی شد. از بین معیارهای زیرساختی و محیطی به ترتیب معیارهای تراکم جمعیت و آلودگی هوا دارای بیشترین تأثیر در کیفیت زندگی شهری بودند. نقشه های کیفیت زندگی شهری در سناریوهای مختلف نشان داد که با افزایش درجه خوش بینی مساحت طبقات با کیفیت زندگی شهری بالا و خیلی بالا افزایش و با کاهش مقدار درجه خوش بینی مساحت طبقات با کیفیت زندگی شهری بالا و خیلی بالا کاهش می یابد. نتایج این مطالعه نشان داد که درصد بالایی از جمعیت در محیط شهری در شرایط کیفیت زندگی شهری پایین ساکن هستند که بیانگر ضرورت ارزیابی وضع موجود کیفیت زندگی شهری و برنامه ریزی برای بهبود وضع وجود می باشد

با توجه به وجود فضای مناسب و پتانسیل نواحی روستایی کشور، انرژی های تجدیدپذیر به عنوان گزینه ای مناسب برای تأمین انرژی مطرح شده است؛ بنابراین، هدف این مطالعه ادغام روش های تصمیم گیری چندمعیاره و سیستم اطلاعات جغرافیایی به منظور پتانسیل سنجی مناطق بهینه در سطح محلی و روستایی است تا با ارائه روش تصمیم گیری در مطالعات فضایی انرژی های تجدیدپذیر بالاترین تفکیک فضایی ممکن در این زمینه فراهم شود. در این مطالعه، جهت وزن دهی به معیارها از روش بهترین- بدترین و برای به دست آوردن نقشه تناسب جهت توسعه انرژی های تجدیدپذیر در روستاهای شهرستان مشهد از روش ترکیب خطی وزنی استفاده شده است. نتایج نشان دهنده اهمیت معیارهای محیطی و اقتصادی و نیز توجه به نوع انرژی تجدیدپذیر برای مناطق روستایی است به طوری که از مجموع مساحت منطقه مورد مطالعه، 54 درصد جهت تأسیس نیروگاه خورشیدی و 25 درصد جهت تاسیس نیروگاه بادی در کلاس مناسب هستند. روستاها در منطقه مورد مطالعه به دو گروه روستاهای برخوردار از پتانسیل انرژی بادی و انرژی خورشیدی تقسیم بندی شدند. روستاهای گروه اول عمدتاً در حاشیه جنوب غربی و روستاهای گروه دوم در حاشیه جنوبی و مرکزی شهرستان مشهد توزیع شده اند. نتایج این مطالعه می تواند برای برنامه ریزی و تصمیم گیری در تمام سطوح مدیریتی جهت توسعه انرژی های تجدید پذیر در آینده بسیار مفید باشد.

اهمیت روز افزون و در عین حال، نوظهور بودن موضوع پدافند غیرعامل و پراکندگی و کمبود اطلاعات دراین زمینه از یک سو و اهمیت حیاتی شبکه حمل ونقل که در زمان بروز بحران های انسانی از قبیل جنگ و طبیعی از قبیل سیل و زلزله از آسیب پذیری بالایی برخوردارند، از سوی دیگر، موجب گردیده تا ضرورت ارائه الگو و روشی جامع برای شناسایی پتانسیل تهدید در این شبکه با رویکرد پدافند غیرعامل کاملا مشهود باشد. هدف از این تحقیق، ارائه مدلی با بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و تکنیک-های تصمیم گیری با رویکرد پدافند غیرعامل در راستای شناسایی و ارزیابی پتانسیل تهدید در شبکه حمل و نقل جاده ای می باشد. بدین منظور ابتدا 13 معیار در سه دسته طبیعی، انسانی و حمل و نقلی شناسایی و با روش دیماتل ارتباطات علی و معلولی آن ها ارزیابی شد. سپس با روش فرایند تحلیل شبکه وزن دهی شدند و در سیستم اطلاعات جغرافیایی و با بکارگیری منطق فازی، روش ترکیب خطی وزنی، تخمین تراکم کرنل و تابع لکه های داغ به منظور تولید نقشه های پتانسیل تهدید مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که مهمترین معیارها، تراکم شبکه جاده ای با 141/0، پل ها با 133/0، وجود ریل با 124/0 و موقعیت نسبت به شهرها با 104/0 بودند. همچنین نتایج روش های فازی و ترکیب خطی وزنی محدوده پتانسیل تهدید را در دامنه 21/0 تا 87/0 شناسایی کردند. بخش هایی از شبکه که نزدیک شهرها هستند و پل ها دارای بیش ترین پتانسیل تهدید بود. همچین تابع لکه داغ نشان داد که مناطق شهری و مناطقی که شبکه دارای تراکم بالا بوده جزو لکه های داغ هستند که جاذب تهدید می-باشند. بر اساس نتایج تحقیق پیشنهاد شد که در برنامه ریزی های جدید برای توسعه شبکه حمل و نقل از اصول پدافندغیرعامل در طراحی شبکه و به ویژه پل ها استفاده گردد.

ارزیابی آسیب پذیری یکی از پیش نیازهای تحلیل ریسک در مدیریت بلایاست. آسیب پذیری در برابر زلزله به ویژه در مناطق شهری در طول سالیان متمادی به دلیل وجود ساختارهای پیچیده شهری و توسعه سریع افزایش یافته است. به منظور انجام دادن اقدامات پیشگیرانه و کاهش خسارات ناشی از زلزله، تعیین مناطق آسیب پذیر و اندیشیدن به تمهیدات لازم ضروری به نظر می رسد. بنابراین، هدف از این مطالعه بررسی آسیب پذیری بلوک ها شهری در تهران با استفاده از یک مدل مکان مبنا بود. برای نیل به این هدف، ابتدا معیارهای مؤثر جهت ارزیابی آسیب پذیری زلزله در سه گروه در معرض قرار گرفتن، حساسیت، و ظرفیت انطباق پذیری (مجموعاً 16 معیار مکانی) قرار گرفتند. با استفاده از نظر کارشناسان و مدل فرایند تحلیل شبکه ای اهمیت هر یک از معیارها مشخص شد. از توابع فازی و مدل روش میانگین وزنی مرتب شده به ترتیب جهت نرمال سازی نقشه معیارها و تهیه نقشه های آسیب پذیری در سناریوهای مختلف استفاده شد. در نهایت آنالیز حساسیت معیارها انجام شد. نتایج نشان داد معیارهای تراکم جمعیت آسیب پذیر و میانگین شیب به ترتیب دارای بیشترین و کمترین اهمیت اند. نقشه های آسیب پذیری مختلف نشان داد مناطق شمالی منطقه مورد مطالعه در همه سناریوها در کلاس آسیب پذیری قرار دارند. پایداری و قابلیت اطمینان نتایج خروجی با روش آنالیز حساسیت ارزیابی شد. نتایج نشان داد تغییر وزن معیارها تأثیر قابل توجهی بر خروجی های مدل ندارد و به وضوح پایداری مدل پیشنهادی را اثبات می کند.

خطر سیل یک مفهوم چندبعدی مربوط به عدم اطمینان و پیچیدگی است. در مناطق شهری ارزیابی خطر سیل هنوز چالش برانگیز است زیرا تجزیه وتحلیل خطر سیل معمولاً در ترکیب اثرات اجتماعی و اقتصادی مشترکاً انجام نمی شود، اما منحصراً در ارزیابی خسارت های اقتصادی از نظر مالی قابل اندازه گیری است. مدیریت سیلاب متضمن کاهش اثرات و خطرات است، اما حذف اثرات و خطرات تقریباً ناممکن است. دلیل این امر، محدودیت های مالی و دانش محدود و اندک ما انسان ها است. یکی از راهکارهای کاهش اثرات در برابر مخاطرات، تاب آوری است. بر همین اساس هدف اصلی این پژوهش شناسایی پراکنش فضایی وضعیت تاب آوری در نواحی منطقه یک شهر تهران است. لذا برای دستیابی به هدف از روش فازی در نرم افزار GIS استفاده شد. نتایج شاخص نهایی تاب آوری نشان می دهد که ناحیه یک بالأخص جنوب و مرکز آن دارای بهترین شرایط بودند. نواحی 4 و 5 نیز در مجاورت آن دارای شرایط مناسبی بودند، اما در مقایسه با ناحیه یک میزان کمتری از مساحت آن ها در دسته با شرایط مناسب قرار می گرفت. به طورکلی این سه ناحیه (1، 4 و 5) یک قطب به هم پیوسته را تشکیل داده بودند. بعد از ناحیه 1، ناحیه 6 دارای بهترین وضعیت بود. حوزه نفوذ این ناحیه برخلاف ناحیه 1 یک محدوده به هم پیوسته را در سایر نواحی تشکیل نداده و صرفاً محدوده ناحیه 6 را شامل می شود. همچنین به طورکلی نواحی غربی (2، 3، 7 و 8) تا حدی دارای وضعیت نامناسب تری نسبت به نواحی شرقی بودند.

منابع آبی با توجه به ماهیت خود، علاوه بر بخشیدن حیات به یک سرزمین و موجودات آن، می تواند سرمنشا اختلاف بین کشورها و ملت های دارای منابع مشترک و ایجاد خسران های بزرگی شود. در این راستا زمینه تحقیقاتی جدیدی به نام هیدروپلیتیک به وجود آمده است که به بررسی این مسائل می پردازد. با توجه به وضعیت اقلیمی خاورمیانه و محدودیت گسترده منابع آبی در این منطقه، هدف از این مطالعه، بررسی وضعیت هیدروپلیتیک حوضه های آبریز مشترک ایران با کشورهای همسایه با تاکید بر دجله و فرات و به ویژه اروندرود است. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ابتدا مرور منابع به صورت سیستماتیک انجام شد و سپس با استفاده از تحلیل فضایی وضعیت منابع آبی منطقه شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها در سه مقیاس کلان در سطح حوضه دجله و فرات، مقیاس میانی در سطح حوضه کرخه و کارون و مقیاس محلی در سطح محدوده مشترک اروندرود انجام گرفت. بررسی ها نشان داد که با مهار آب ها توسط کشورهای بالادست و با توجه به رشد خیلی زیاد جمعیت و مصرف آب در عراق، وضعیت هیدروپلیتیک این منطقه بیش از پیش تنش زاتر خواهد شد. همچنین با توجه به محدودیت عراق در دسترسی به آب های آزاد و در اختیار داشتن خط ساحلی بسیار کم و نامناسب در راستای حمل و نقل دریایی، زمینه تنش در این منطقه در آینده وجود دارد.

در جامعه کنونی امنیت مهم ترین پیش شرط فضاهای شهری زیست پذیر و با کیفیت است. لزوم پرداختن به مقوله امنیت یکی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار در سرزندگی و ادامه حیات فضاهای شهری در مناطق اسکان غیررسمی است که سبب انجام این مطالعه با هدف تبیین مدل مفهومی و فرایند شکل گیری امنیت فضایی در این مناطق شده است. فرایند شکل گیری و تکوین امنیت فضایی تاکنون در مطالعات صورت گرفته بررسی نشده و مراحل مختلف شکل گیری آن تبیین نگردیده است؛ از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر ضمن بررسی شاخص ها و معیارهای مؤثر بر امنیت فضایی، تبیین فرایند شکل گیری و تکوین امنیت فضایی در مناطق اسکان غیررسمی است. رویکرد روش شناسی پژوهش بر مبنای روش آمیخته (کمی و کیفی) است. فرایند انجام پژوهش بدین صورت بوده است که در بخش اول، ابتدا با بررسی ادبیات نظری، منابع کتابخانه ای و اینترنتی مانند پایگاه های اطلاعات علمی، مجلات تخصصی مرتبط با حوزه امنیت و اسکان غیررسمی معیارها و شاخص های مؤثر در شکل گیری امنیت فضایی (امنیت مکان بنیاد) شناسایی و احصا شد. در بخش دوم، به منظور برقراری ارتباط و توالی میان ابعاد و شاخص ها، ارائه مدل ساختاری و تبیین مراحل شکل گیری از روش معادلات ساختاری تفسیری بهره گرفته شد. نتایج به دست آمده مدل یکپارچه امنیت فضایی در 4 سطح اصلی تقسیم بندی شد که ضوابط طراحی شهری و طراحی محیطی به عنوان تأثیرگذارترین عوامل و بازتولید و ترمیم امنیت به عنوان تأثیرپذیرترین عوامل شناسایی شدند. در بخش بعدی، با توجه به نتایج مدل تفسیری و نظر خبرگان فرایند شکل گیری و تکامل امنیت فضایی در سکونتگاه های غیررسمی به ترتیب در چهار مرحله بلوغ اولیه امنیت (تولید امنیت)، بلوغ ثانویه امنیت (نظارت و حفاظت از امنیت)، امنیت تصرف و درنهایت مرحله بلوغ کامل امنیت (بازتوانی، ترمیم و بازسازی) شناسایی شد.

هیچ عنصری برای پیشرفت، توسعه و شکوفایی استعدادهای یک جامعه مهمتر از عنصر امنیت و تامین آرامش در جامعه نیست. توسعه اجتماعی و خلاقیت بدون امنیت مکان ناممکن خواهد بود. بررسی مفهوم و  تبیین شاخص های امنیت اجتماعی به عنوان یک ابزار مفید برای سیاست های عمومی و تصمیم گیری در امور شهری بوده و یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. تبیین و توصیف امنیت اجتماعی نظام شهری در آینده می تواند از بروز انواع ناهنجاری های اجتماعی بکاهد. این پژوهش با واکاوی و تدوین ابعاد تبیین کننده امنیت اجتماعی نظام شهری ایران از منظر آینده پژوهی برای پاسخ به این سوال که کدام تعریف و نظام شاخص سازی برای تبیین امنیت اجتماعی در نظام شهری ایران مناسب است، از روش توصیفی– تحلیلی، تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل شبکه ای استفاده می کند. ابزار تحقیق نیز بدین شرح می باشد که، ابتدا منابع کتابخانه ای و پایگاه های مجلات تخصصی مرتبط با حوزه امنیت و طرح های پژوهشی انجام شده توسط سازمان های مرتبط مورد جستجو و مطالعه قرار گرفته، سپس با تحلیل مطالعات انجام شده و تدقیق و تبیین آنها شاخص های اصلی عمومی احصاء گردید. بر اساس یافته های تحقیق، ابعاد اصلی برای سنجش امنیت اجتماعی در نظام شهری ایران شامل بُعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی، امنیت جانی و ناموسی، دینی و اسلامی، زیست محیطی و محیطی (کالبدی - فضایی) می باشد که بر اساس مؤلفه ها و شاخص های کاربردی در سکونت گاه های شهری احصاء گردیدند. در نهایت بر اساس تلفیق تحلیل عاملی و تحلیل شبکه ای اولویت بندی مؤلفه ها و شاخص ها در نظام شهری آینده به دست آمد.

اهداف: گردشگری یک عامل مهم در استقرار منابع گوناگون و توسعه مناطق کمتر توسعه یافته به-شمار می رود. با بهره گیری حساب شده از توسعه گردشگری، می توان زمینه توسعه اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و محیط زیستی بسیاری از مناطق محروم را فراهم آورد. در این پژوهش، هدف این است که نخست نقش گردشگری در توسعه منطقه ای شهرستان مراغه بررسی گردد؛ سپس عوامل تأثیرگذار گردشگری در منطقه اولویت بندی شود. همچنین راهکارهایی برای توسعه پایدار گردشگری ارائه شود تا ضمن افزایش منافع حاصل از آن، بتوان تأثیرات منفی آن را به حداقل کاهش داد. روش: این پژوهش با توجّه به نوع هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی و همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان، متخصّصان (اساتید دانشگاهی رشته های مربوط)مسئولین سازمان ها و ادارات و مردم محلّی شهرستان مراغه، با جامعه آماری ۱۵۰۰۰ نفر و تعداد نمونه ۴۰۰ نفر است. روش گردآوری داده ها و اطّلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه ای و میدانی (پرسش نامه) است. برای تجزیه وتحلیل داده ها و آزمون فرضیات پژوهش از تحلیل رگرسیون خطّی ساده، آزمون t و مدل F,ANP استفاده شده است. یافته ها/ نتایج: نتایج پژوهش حاکی از این است که ضریب تعیین بین متغیّر مستقل (توسعه گردشگری) متغیّر وابسته (توسعه اقتصادی) برابر ۱۳/۰ است. به عبارت دیگر، توسعه گردشگری ۱۳درصد تغییرات متغیّر وابسته را توجیه می کند. همچنین در بُعد اجتماعی و فرهنگی نیز توسعه گردشگری ۳۱ درصد تغییرات ایجادشده در متغیّر وابسته را پیش بینی (توجیه) و خطّی بودن رابطه بین دو متغیّر توسعه گردشگری و توسعه اجتماعی فرهنگی را تأیید کرده و نشان می دهد توسعه گردشگری همانند بُعد اقتصادی، در بهبود وضعیت اجتماعی و فرهنگی شهرستان نیز تأثیر داشته است. همچنین در بُعد زیست محیطی نیز گردشگری در محل تأثیر گذاشته است. نتایج رتبه بندی عوامل تأثیرگذار نیز براساس ترکیب تحلیل عاملی (FA) و تحلیل شبکه ای (ANP) به ترتیب عبارت اند از: افزایش کیفیت محیط زیست، گسترش امکانات بهداشتی و خدمات رفاهی، افزایش حساسیت به محیط، افزایش درآمد. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از تحلیل آماری رگرسیون خطّی و آزمون t نشان داد بین توسعه گردشگری و توسعه اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی منطقه رابطه معناداری وجود دارد.