مهدی شفایی

قرآن کریم مجموعه ای از مهمترین عناصر محتوایی، بیانی و بلاغی را شامل می شود که علاوه بر دستورات گوناگون و حیات بخش برای زندگی انسان ها، مجموعه ای چندبُعدی از علوم گوناگون عقلی و نَقلی را عرضه کرده است؛ در میان این دانش ها، علوم بلاغی و لغوی جایگاه ممتازی دارند؛ چراکه از یکسو باعث فهم صحیح تر و رَساتر کلام خداوند می شوند و از سوی دیگر بر جنبه ی اعجازآمیز بلاغت و بیان وحی الهی در مقارنه و معارضه با سایر سخنان تأکید می کنند. مقاله ی حاضر، در راستای بررسی وجوه گوناگون معناشناسیِ واژگان قرآن، تحقیقی است در جهت توجّه و شناخت خصایص مختلف بیانی و محتوایی مادّه ی «رغب» در قرآن کریم با تکیه بر دیدگاه های تفسیری شیعه. نگارنده، در پژوهش حاضر، وجوه مختلف لُغوی و معنا شناسی واژه «رغب» را بررسی کرده، و در این مسیر، از مهمترین معاجم و کتب حوزه ی لغت و معنا از متقدّمان و متأخّران بهره برده است؛ «رغب» از اصول قرآنی می باشد؛ و مجموعاً در قرآن کریم هفت لفظ از این مادّه، در هشت آیه (سه آیه از سُوَر مکّی و پنج آیه از سُوَر مدنی) ذکر شده است؛ این مادّه به معنی نوعی از انواع حُبّ است که بر معنای شدّت اراده و میل و مقتضای حرص نسبت به چیزی دلالت می کند؛ همچنین مشخّص گردید اگر «رغب» به همراه «عن» بیاید چنانکه در سوره مریم آیه 46 آمده است معن ای نقیض ی «روی ب رگ ردانی د و اِع راض کرد» می دهد. نتایج پژوهش حاضر، نشانگر آن است که: در قرآن کریم، یا استناد بر کتب تفسیری شیعه، ساختار و محتوای آیات، پیوند مستحکمی با رویکردهای معناشناسی دارد چنانکه در مادّه رغب نیز بنا به فراخور بحث، معانی مختلفی اراده شده است، بر همین اساس، در منظومه معناییِ این واژه در آیات، می توان به دریافت هایی همچون «خواستن»، «امیدوار بودن»، «پناه بُردن»، «روی نمودن و متوجّه شدن»، «میل داشتن و آرزو نمودن» اشاره کرد.

هر اثری با توجه به موضوع و ساختار، زبان ویژه ای دارد. زبان برخی از آثار با توجه به عاطفه و تخیّل به کاررفته در اثر، ساده و همه فهم و برخی نیز به دلیل برخی لغات، اصطلاحات، نیاز به تأمل و توجه بسیاری دارد. کتاب های عربی دوره دوم متوسطه از مهم ترین و در دسترسی ترین منابع آموزشی در زمینه یادگیری عربی و به تبع آن آشنایی با مفاهیم دینی و قرآنی و احادیث و ... برای فراگیران است. تحقیق حاضر با روش کتابخانه ای و توصیفی در پی نقد و بررسی کتب عربی دوره دوم متوسطه از منظر زبان شناسی است. واکاوی کتب عربی موردبحث مبین آن است که مؤلفین با دقت زبانی و ظرافت خاصی موضوعات کتب درسی را انتخاب کرده اند و با توجه به سطح علمی فراگیران و مقتضای حالشان، متون را بر مبنای ابعاد زبانی دسته بندی کرده اند.

إن شهریار و نازک الملائکه یعتبران کشاعرین رائدین فی الأدبین الفارسی والعربی المعاصرین. هناک قواسم مشترکه بین آراءهما. حصلت هذه الأخیره علی حب حقیقی بعد الخیبه فی العلاقات الغرامیه والإصابه بالحیره والحزن حتی وصلت إلی إنشاد الشعر الغرامی بمراتبه العلیا. قد ظهر روح مکافحه الظلم وحب الإنسان والعداله وبیان الآلام الاجتماعیه فی أشعارهما. هذان الشاعران یعدّان الآلام الاجتماعیه المصابه بها بلادهما مصوّرین شعورهما بالمسؤولیه إزاء الوطن. لا شک أنه کان لشهریار ما کان لنازک من لغه نافذه سلسه فی کتابه قصص الحیاه الدراماتیه إلی حد لانکاد نراه بین الشعراء المعاصرین. فالأشعار الاجتماعیه والسیاسیه لشهریار وغزله الغرامی وأشعاره الترکیه خاصه تلقی الضوء علی حنینه إلی أیامه الطفولیه، الأمر الذی یعجب به سائر الشعراء فی الأدبین الترکی والفارسی والأدب العالمی. تهدف المقاله معتمده علی المنهج الوصفی التحلیلی إلی التعریف بالخلود وجذبه الأشعار الاجتماعیه والعرفانیه لهذین الشاعرین کی تکشف عن سر تأثیر ذوی المعرفه والرأی فی تطور مضامین کالعداله وکفاح الظلم والفقر والعلاقات الغرامیه.

نظر به اهمیت و جایگاه زبان عربی به عنوان زبان رسمی دین مبین اسلام و با توجه به نقش مهم آن در عرصه منطقه ای، آموزش این زبان با چالش های اساسی روبه رو است. معلمان درس زبان عربی در فرآیند آموزش آن، بازدهیِ لازم را به صورت ملموس احساس نمی کنند. چه بسا عدم بهره گیری از تجارب منطقه ای و جهانی درزمینه آموزش زبان عربی مزید بر علل وجود نقاط ضعیف در یادگیری و یاددهی زبان عربی باشد. یکی از روش های جهانی در امر آموزش زبان عربی، رویکرد غوطه وریِ تعاملی و اثربخشی آن به عنوان یک استراتژی جهانی در آموزش زبان عربی است. غوطه وری تعاملی، تکنیکی است که در آموزش زبان دوم استفاده می شود، در این روش، زبان اوّلیه (= زبان مادری) به عنوان 1L و زبان دوم به صورت 2L شناخته می شود و در همین زبان دوم است که از طریق برنامه ها و دستورالعمل های غوطه ور شدن برای کسب مهارت زبان آموزی استفاده می شود. در روش غوطه وری، عوامل مختلفی بر زمان و نحوه آموزش دخالت دارند؛ لذا بررسی ابعاد این موضوع مبین اهمیت جستار حاضر است. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و با هدف معرّفی و بیانِ اهمیت آموزش زبان عربی به روش غوطه وری تعاملی به نگارش در آمده است. نتایج پژوهش گویای آن است که روش غوطه وری تعاملی، یکی از کارآمدترین روش ها در آموزش زبان عربی بوده و می تواند به عنوان بخشی از برنامه درسی آموزش عربی اجرا شود.

لا یکاد الباحثون فی النقد الأدبی طبیعته ووظائفه ومناهجه، یفرقون بین الذاتیه والتأثریه فالاقتصار علی مجرد الاستحسان أو الاستهجان فی مجال النقد، دون تمهید لهما بدراسه فکریه مساوقه للتذوق والجمال تسمی عند المحدثین بالنقد الذاتی أو التأثری وهو یعتمد علی الذوق الشخصی فی إدراک جمال العمل الأدبی أو قبحه، وبذلک لا یکون الذوق وسیله من وسائل المعرفه، وإنما هو وسیله إلی إدراکات خاصه تثیر فی شعور المتذوق الرضی أو السخط. فالتأثریه ثمره التفاعل بین الأعمال الفنیه والأذواق، أی مدی ما یستطیع العمل أن یثیره فی نفس متلقیه، ومدی ما یؤثر فی عواطفه وانفعالاته، فأهمّ خاصیه للمبدع هی أن یثیر لدی القارئ استجابات فی ذوقه وإحساسه وخیاله وهذه المقاله تبحث عن خصائص النقد التأثّری فی الأدب العربی.

بحث و تحقیق درباره محتوا و ساختارهای لفظی و معنویِ قرآن کریم از نخستین رویکردهای علما و اندیشمندانِ مسلمان در تاریخ اسلام محسوب می شود؛ اهمّیت این رویکردها تا بحدّی است که درکِ زمینه ها و ویژگی های لفظی و بلاغی قرآن کریم را بستری برای فهم درست و صحیحِ اندیشه های وحیانی می دانند. محور همنشینی واژه «حُبّ» در هنجارهای ادبی- اجتماعی جامعه جاهلی، منحصر به عرائس شعری، محبوبه های شاعران و اَبطال، و آثار مسکن و کاشانه و دیار آنها محدود می شد و مفاهیم والا و چالش برانگیز اعتقادی، مدّنظر نبود امّا در رهیافت های معناشناختی قرآن کریم، حوزه معنایی «حُبّ» رنگ اعتقادی- اسلامی به خود گرفت و نظام دِلالی آن، از حُبّ و عشقِ زمینی، به حُبّ الهی و محبّت چندسویه و متعالی خدا- انسان تغییر جهت داد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد تغییر گفتمان جاهلی به اسلام و عرفان اسلامی، سبب شد بِساطَت و مادّی گریِ عرب جاهلی، جای خود را به تأمّل در حیات و هستی بدهد و انسانِ مسلمان، با تکیه بر تعلیمات اسلامی و تأکید بر اصالت تعابیر و معانی قرآنی، نگاه فرامادّی خود را به موضوع حُب و محبّت نیز منعطف سازد چنانکه التذاذ صرفِ مادّی در عصر جاهلی، در پرتو آموزه های قرآنی، به تعابیری همچون «ایثار»، «وُدّ»، «صفای مودّت»، «ترجیح دادن» و... تحوّل پیدا کرد.

دراسه مضامین المقاومه فی شعر محمود درویش وطاهره صفارزاده قاومت الجمهوریه الإسلامیه الإیرانیه وفلسطین فی کفاح الظلم والغطرسه الداخلیه والخارجیه طیله تاریخهما الملیء بالجهاد والمکافحه. وأظهر المثقفون لهذین المجتمعین احتجاجهما للظروف السیاسیه الراهنه آنذاک متزامنا مع نشوب الحربین العالمیتین وصوروا الأوضاع السیاسیه والفقر والحرمان وبلطجیه الظلمه والمواضیع الأخرى بإنشاد الشعر. وکان لأدب المقاومه دوره الهام فی هذا المجال. ولکی یصور الشاعر أوضاع المجتمع المؤلمه والضیقه فی أدب المقاومه ینحو فی حقل موضوع خاص ویهدف إلى إثاره روح المناضله والمقاومه بین الناس. أنشد محمود درویش وطاهره صفارزاده أبیاتا رائعه فی المقاومه، الأمر الذی أدى إلى ظهور القواسم الشعریه فی أشعارهما. یعالج البحث ظهور المقاومه بأنواعها المختلفه فیما أنشده الشاعران، معتمدا على المنهج المقارن. وتدل النتیجه على أن إنشادات الشاعرین کانت مشهد انبثاق المضامین المشترکه کالدعوه إلى السلام والهویه والحمیه الوطنیه والاستشهاد وما إلى ذلک من المضامین الوطنیه الدینیه التی تجعل الشاعرین متحمسین لها. الکلمات الرئیسه: الأدب المقارن، أدب المقاومه، محمود درویش، طاهره صفارزاده.

امروزه بزرگ ترین مسئله ای که جهان را تهدید می کند شیوع و گسترش ویروس کووید 19 (کرونا) است. اگرچه شیوع ناگهانی کووید 19، سیستم های بهداشتی درمانی دنیا را با چالش های متعددی روبرو کرد، اما سایر حوزه ها از جمله حوزه تعلیم و تربیت را نیز تحت تأثیر خود قرار داد که از درس زبان عربی با تمام چالش های آموزشی آن می توان به عنوان نمونه یاد کرد. با شروع اپیدمی کووید 19 در سراسر جهان، پروتکل های بهداشتی بر رعایت فاصله گذاری اجتماعی تأکید کردند. در این راستا در بسیاری از کشورها از جمله کشور ما، برای کاهش شیوع ویروس کرونا آموزش های حضوری در مدارس و دانشگاه ها تعطیل شدند. همه گیری این ویروس تمام جنبه های زندگی اعم از فرهنگ، صنعت، اقتصاد و گردشگری را در برگرفته و همچنین حوزه آموزش زبان عربی را که یکی از مهم ترین دروس در کشور است، با چالش جدی مواجه ساخت. لذا نظام آموزشی به آموزش از راه دور از طریق فضای مجازی روی آورده است. هدف از این پژوهش پرداختن به آموزش مجازی درس عربی و نیز چالش های این نوع آموزش در درس مذکور است. ویروس کرونا علاوه بر ایجاد مشکلات برای دانش آموزان و والدین آن ها، فشار زیادی به معلمان، مخصوصاً دبیران محترم عربی وارد کرده است و بر کیفیت آموزش و نحوه تدریس درس زبان عربی نیز تأثیر گذاشته است. شایان ذکر است روش تحقیقی که در این مقاله از آن استفاده شده، روش توصیفی با استناد به منابع کتابخانه ای است.